Tripartitum opus iuris conſuetudinarij
inclyti regni Hungarie: per magiſtrum
Stephanum de Werbewcz per=
ſonalis preſentie regie maieſta=
tis locum tenentem: acura=
tiſſime editum.
inclyti regni Hungarie: per magiſtrum
Stephanum de Werbewcz per=
ſonalis preſentie regie maieſta=
tis locum tenentem: acura=
tiſſime editum.
Magiſter Stephanus de Werbewcz: perſo=
nalis preſentie regie maieſtatis locum
tenens: lectoribus ſalutem.
CVM ſereniſsimus / idemque clementiſsimus / domi=nalis preſentie regie maieſtatis locum
tenens: lectoribus ſalutem.
nus Wladiſlaus Hungariae, & Bohemiae / etc. Rex /
ſuperioribus annis / tum ſua ſponte permotus, tum
frequentibus uniuſcuiuſque ordinis ſubditorum ſuorum
precibus exoratus / eas leges, eaſque conſuetudines / quibus a longa
iam temporum ſerie / res iudiciaria / hoc in regno / tot inter bellorum, ac
ſeditionum aeſtus / utcunque firmiſsime ſtetit / ad iuris ſcripti normam,
ac rationem / reuocare decreuiſſet. Caeteros inter / qui maieſtati ſuae,
& fide / & obſeruantia erant addicti / me ultro deligendum duxit / qui
id muneris explerem / ut tot diſiecta / ac diuulſa municipalium huius
regni Hungariae conſuetudinum / & conſtitutionum membra / in unum
uelut corpus coacta / & ſcripturae adminiculo illuſtrata / in omnem
poſteritatem propagarentur. Hanc uero ipſe prouinciam / licet meae
imbecilitatis conſcius / non tam uirium fidutia / quam obſequendi neceſ=
ſitate ſuſcepi & quoad ſuppetebat facultas / pro ingenioli tenui=
tate / longis / diuturniſque laboribus ad calcem uſque perduxi. Cum in=
terim regio iuſsu reliqui quoque Prothonotarii / mihi per id tempo=
ris collegae iudiciarii / inſuper iurati aſſeſſores / ſedis iudiciariae re=
giae / & plerique alii / tam in diuino / quam humano iure diu / multumque uer=
ſati / ad haec omnia diſcutienda / recenſenda / & ad amuſsim trutinanda
fuerant adhibiti: quibus ex ſententia peractis in publico demum / ac
generali dieta / & conventu dominorum praelatorum / ac baronum / nobili=
umque / & procerum regni huius univerſorum / anno ſalutis humanae
quarto / & decimo ſupra milleſimum quingenteſimum / ruſticana ſedi=
tione / quae paulo ante irrepſerat exciſa / & ſublata / ad diem diuo
Lucae Euangeliſtae dicatam / celebrato / idem princeps omnium cum flagi=
tatione / ac plauſu / hoc domeſtici iuris compendium / ſuo ductu / atque
auſpiciis lucubratum / conceptis uerbis / ac uiua uoce comprobauit. Et
regio imperio / regiaeque authoritatis plenitudine roboratum / irreuo=
cabili ſanctione firmauit. Pollicitus inſuper id ipſum opus / mem=
branis conſcriptum / ſeſe regionatim / per uniuerſam Hungariam /
tam ingentem legum aceruum / in quinquaginta / & amplius exempla=
ria tranſfundi. Tot enim & plures ſunt diſtrictus / ac regiones (eas
noſtri comitatus appellant) quas huius muneris ſeorſum / ac ſe=
paratim / particeps eſſe opportuit. Rex interim ipſe / ad conuentus
Poſonii / Wiennaeque indictos / rebus regnorum ſuorum exigentibus
conceſsit. Vbi publicis / priuatiſque / cum excellentiſsimis principi=
bus Maximiliano Romanorum electo Caeſare ſemper Auguſto:
ac Sigiſmundo Poloniae rege fratre ſuo germano / negotiis per=
tractandis toto uere / ac maiore aeſtatis parte tranſacta / ad regnum
tandem regreſsus / in ea licet ſtabili / fixaque haereret ſententia / ut ipſa
municipalia regni ſui iura / primo quoque tempore / in lucem aederentur.
Aliis tamen ſuper aliis ingruentibus rebus / inter eiuſcemodi mo=
ras diuino nutu fatali uitae perfunctus ſpacio / ad cœleſtem patriam
commigrauit. Sed ne hoc opus / tanto ſtudio / tantiſque uigiliis ela=
boratum / ac firmiſsimo regiae poteſtatis robore (dempta dumtaxat
ſigilli appenſione) munitum / & confirmatum / in obſcuro deliteſceret,
& paulatim oblitterata rerum memoria / in nihilum redigeretur / quo
nihil huic quidem regno deterius / nihilque pernitioſius / in cauſis prae=
ſertim diſcernendis / iuſtitiaque miniſtranda fieri / aut excogitari poſ=
ſet / has eaſdem conſuetudines / & leges municipales / nullo peni=
tus ſenſu / ordineque immutato / ſub ea qua prius formula / atque con=
textu aeditae fuerant / in publicum aedendas. Vtque id lacius / pluribuſque
pateret / Calcographorum induſtria excudendas curaui. Opto autem ut
quiſquis has meas lucubrationes / in manus ſumpſerit / aequus ſit
in me iudex / bonique conſulat. Nam licet quantum mediocritate ualui
ſummum in his quaerendis / atque explicandis / ſtudium adhibuerim / quia
tamen doctrina me quam exigua / ſermoneque haud ſatis perpolito eſſe
profiteor / tantum abeſt / ut ſi quid in meis ſcriptis uel erratum quiſpiam
emendauerit / uel praetermiſſum adiecerit / ut aut ſuccenſeam / aut
indigner / ut eo etiam nomine / ſim illi (quiſquis tandem is fuerit)
cumulatiſsimas gratias habiturus. Quoniam errare ſaepius / ac fal=
li proprium eſt hominis: & minus mirum eſt / memoriam aliqua=
rum rerum excidere / quam omnium conſtare. Valete.
hemiae / Dalmatiae / Croatiae / Ramae / Seruiae / Gal=
liciae / Lodomeriae / Comaniae / Bulgariaeque rex: ac
Sleſiae / & Lucemburgenſis dux: necnon Morauiae,
& Luſatiae marchio / ad perpetuam rei memoriam / cum ſupremus omnium
rerum opifex ab ipſo primordio / rationalis creaturae conditae / ac pro=
creatae / eam in genere humano uarietatem / atque id diſcrimen eſſe uo=
luerit / ut pars hominum ſubeſſe / pars praeeſſe / alii imperare / alii
parere deberent. Alios quidem reges / & principes / qui caeteris aequo
iure imperarent. Alios ſubditos / qui illorum iuſſa / & imperia capeſ=
cerent / eſſe ſtatuit / atque in hunc duplicem ordinem / totum genus huma=
num ſapientiſsime eſt partitus. Reges porro ipſos / duabus po=
tiſsimum artibus inſtructos / atque ornatos eſſe uoluit / legibus / & ar=
mis: ut armis quidem hoſtes propulſati / procul a finibus arcerentur.
Leges autem / regnicolas / ciueſque / domi in officio continerent: & ſum=
mos cum infimis / ac mediocribus / opulentos / ac potentiores / cum
egentioribus / infimioribuſque / aequo iure uiuere cogerent. Hae ete=
nim duae res / tantopere ſunt unicuique principi neceſſariae / ut his
ſublatis / nihil firmum / nihil ſtabile / nihil inter homines concors / &
pacatum eſſe queat: adeo uero ſibi inuicem cohaerentes / ſimulque fir=
miſsimis uinculis / & indiſſolubilibus chatenis connexae / ut ſepa=
rari / ac diſiungi nequaquam poſsint. Quis enim ignorat / neque arma
tunc foris quicquam prodeſſe / cum domi plus improbi / atque iniuſti / quam
boni ciues ualeant: & fruſtra iudicia / ac leges implorari / cum aures
regnicolarum / ciuiumque terror hoſtilis circumſonat. Nos itaque qui nutu /
ac prouidentia diuina / ad hoc ſublime ſolium euecti / & tot terris / tot
populis / tot denique potentiſsimis / ac ferociſsimis nationibus / atque
imperiis ſumus praepoſiti / ſemper ab initio principatus noſtri / omnes
noſtras curas / cogitationes / labores / conatus / omnia ſtudia / & conſilia
noſtra eo direximus: & contulimus / ut his duabus artibus ſub=
ditos noſtros / in pace / & tranquillitate contineremus. Nam & ar=
mis (quoad per nos fieri potuit) tutos eos ab hoſte praeſtitimus: &
in iuſticia adminiſtranda nihil a nobis praetermiſſum eſt / quod a iu=
ſto / & diligentiſsimo principe / praeſtari debuerit. Et poſtquam / huius
inclyti regni Hungariae ſceptrum / atque imperium / benignitate dei
adepti ſumus / & ſacro eius diademate redimiti. Poſt belli ſtudia /
liberatum / prima nobis / ac praecipua cura fuit / ad regnum ipſum / & ſub=
ditos noſtros / pace etiam domeſtica / & legibus firmius / & ſtabilius
reddendum. Itaque & eo ipſo tempore / & poſtea non ſemel uarias con=
ſtitutiones: & ſtatuta / partim ſponte noſtra propria: partim praecibus:
& ſupplicatione fidelium noſtrorum / dominorum praelatorum: & baronum,
caeterorumque procerum / & nobilium edidimus / ſaluti / ac quieti / liberta=
tique ipſius regni noſtri / hoc pacto acuratiſsime conſulentes: licet
& antea non defuerint quaedam iura regni: quae quia nulla ſcriptura
continebantur / conſuetudines potius appellari poterant. Verum quia /
& ex huiuſmodi conſtitutionum a nobis aeditarum / & illorum regni iu=
rium diuerſa interpretatione magna plerumque oriebantur incom=
moda / aliis alio / prout cuique libitum erat / ſenſum & interpretationem
earum trahentibus. Et quibuſdam in iudicando / uel iudicio poſtu=
lando / regni conſuetudinem / aliis conſtitutionum formulam ſe=
quentibus / atque allegantibus: ita ut non inter eos ſolum / quorum
cauſa ageretur / ſed inter ipſos etiam iudices / ac iurium regni con=
ſultiſsimos / & peritiſsimos / magna interdum / ſuper huiuſmodi
legum / conſuetudinum / & conſtitutionum interpretatione / con=
tentio oriretur: ut quandoque hi / qui plus uiribus / & potentia / quam
legibus / & iuſticia fiderent / tribunal iudicum magno aſſeclarum
agmine aggreſsi / quod ratione / & legibus nequirent / clamore / &
multitudine obtinere contenderent: & qui iure inferiores eſſent /
ſuperiores tamen eſſe / & uincere non iure / ſed tumultu / ac multi=
tudine niterentur. Neque uero iudicum / & magiſtrorum Protho=
notariorum / iura regni allegantium authoritas / apud illos uale=
bat. Cum enim iura ipſa / nulla ſcripturae firmitate fulcirentur / quic=
quid legum / uel conſuetudinum / in medium proferebatur / id illi,
uel in contrariam ſententiam trahentes / uel aliter ab aliis iudici=
bus / & in aliis iudiciis tractum / atque intellectum aſſerentes / omnes
iudicandi rationes / turpiſsime confundebant: ita frequenter con=
tingebat / ut in qua cauſa quiſpiam antea uictoria potitus eſſet / in
eadem uel ſimili / alter ſuccumberet / & ſuperaretur. Cum autem
his / & eius generis erroribus plena / ac referta eſſent omnia / & ex
huiuſmodi conſtitutionum / & regni conſuetudinum / tam uaria,
ac multiplici interpretatione / tam lata calumniatoribus uia pateret,
in tantis tenebris uerſarentur: nos / quibus nihil prius / antiquiuſque
eſt / quam ſubitos noſtros / in omni pace / & tranquilitate conſerua=
re / excitati etiam praecibus / & continuis querelis / praedictorum fide=
lium noſtrorum / fideli noſtro egregio magiſtro Stephano de Wer
bewcz / iudicis curiae noſtrae Prothonotario / curam omnium ipſius
regni noſtri iurium / legum / & conſuetudinum / conſtitutionumque
receptarum / atque approbatarum: earum uidelicet / quae in ipſo regno
noſtro / & praeſertim in aula noſtra regia iudicandis / & deciden=
dis cauſis / ac ſententiis ferendis / ſequi / ac obſeruari conſueuiſſent /
in unum colligendi / atque in titulos (ut fit) & capita diſtinguendi /
ut ea poſtea nobis oblata / ac per caeteros magiſtros Prothonota=
rios / & ſedis noſtrae iudiciariae iuratos coaſſeſſores reuiſa / diſcuſ=
ſa / ac diligenter trutinata / in unim uolumen redigerentur. Vt iam
gens etiam noſtra Hungarica / ſicut aliae omnes fere nationes / &
prouinciae / bene / & ſapienter inſtitutae / in iudiciis decernendis / &
iuſticiae adminiſtratione non ſola conſuetudine / quae plerumque
mutari / & labilis eſſe ſolet / ſed iure ſcripto / & fidiſsimis litterarum
monumentis illuſtrato niteretur. Demum nobis in praeſenti con=
uentu: & congregatione generali eorundem uniuerſorum praelato=
rum / & baronum / & regni huius nobilium / quam eiſdem certis,
& arduis de cauſis / ad feſtum beati Lucae Euangeliſtae proxime
praeteritum indixeramus / conſtitutis / iidem praelati / & barones / ac
nobiles uniuerſi noſtrum accedentes in conſpectum / quendam
libellum gentilia / municipaliaque iura: ac leges / & conſuetudines
eorum uetuſtas / & receptas continentem / noſtro iuſſu a praefato
magiſtro Stephano collectum / & conſcriptum nobis obtulerunt /
ſupplicantes / ut / quia ipſi eum libellum in cunctis ſuis clauſulis,
articulis / & capitulis / per uenerabilem Paulum de Warda / prae=
poſitum ſancti Sigiſmundi prouentuum noſtrorum regalium admi=
niſtratorem / ac magnificum Benedictum de Batthyan / huius caſtri
noſtri Budenſis caſtellanum / necnon egregios magiſtros / Ioannem
de Ellyewelgh Palatinalem / ac Albertum de Bellyen: & Paulum de
Bolyar / perſonalis praeſentiae noſtrae Prothonotarios. Item Stephanum
Keſſerew de Gybarth / regni huius noſtri Hungariae Vicepalatinum /
Georgium de Mekche ſecretarium noſtrum: Michaelem de Zob /
ariae / & Stephanum Henczelffy de Pettrowcz / directorem cauſarum no=
ſtrarum regalium / perlegi / reuideri / diſcuti / & examinari faciendo / ſuper
eorum legibus / & approbatis conſuetudinibus / recto ordine / & de=
bito modo conſcriptum eſſe agnouiſsent: propterea ipſum libellum
& omnia in eo contenta quoad omnes clauſulas / ſenſus / capita / & articu=
los in formam noſtri priuilegii redigi faciendo / admittere / & appro=
bare / eiſdemque / & eorum haeredibus / ac poſteritatibus / pro perpetuis
legibus / & conſuetudinibus ualiturum authoritate noſstra regia / &de
regiae noſtrae poteſtatis plenitudine roborare / & confirmare dignare=
mur. Cuius quidem libelli tenor ſequitur in haec uerba
Sereniſsimo principi etc. domino: domino Wladiſlao
dei gratia regi Hungariae / & Bohemiae / etc. domino ſuo
clementiſsimo. Magiſter Stephanus de Werbewcz /
iudicis curiae ſerenitatis ueſtrae Prothonotarius /
ſeruitiorum ſuorum humilimam commendationem.
Qvanquam domeſtica / ac gentilia regni huius inclyti Hun=gariae iura / certam in ſeriem / formulamque: & ordinem redi=
gere: ac littterarum monumentis illuſtrare / arduum / &
perdifficile / ac humano prope modum ingenio ma=
ius eſſe uideatur. Quippe / cum apud noſtrates / eo in genere nihil
hactenus extiterit / aut origine diuturnum / aut ſanctione ſtabile / aut
perenni uſu / ac obſeruantia roboratum / ſed ex cuiuſque fere princi=
pis / ac regis nutu / & arbitrio / nouae conſtitutiones: nouaque edicta /
per ſingulos nedum aetates: ſed pauciſsimorum quoque annorum ſpatia
emanauerint. Quae cum inter ſeſe / plerumque diſsideant: & aduerſis quaſi
frontibus obluctentur / in unum uelut corpus conuenire / & coaleſce=
re haud facile poſsunt. Ad hoc accedit / quod ea omnia / quae uel forenſi=
bus in cauſis emergunt / uel ad iudiciorum rationem accommodantur / me=
moriae tenere ſupra hominis captum / facultatemque uidetur exiſtere.
Quae cum ita ſe habeant / tamen maieſtatis ueſtrae iuſsionibus / qui=
bus non uſque quaque parere piaculum ſemper duxi / morem gerere cu=
piens ſarcinam meis humeris longe imparem ſubire non formidaui:
qui propriae licet imbecillitatis conſcius. Tantum enim abeſt / ut mihi
inter aequales / ac eiuſdem profeſsionis ſtudioſos / me in poſtremis
haerere non inficiar. Veſtrae tamen maieſtatis / ſecundiſsimo ductu,
ueſtriſque faelicibus auſpiciis / rem his regionibus ad hunc uſque diem
inauditam: & per tot ſaeculorum lapſus magno dedecore / ſed maiori
iactura neglectam / aggrediar / ſtatuta ſcilicet / & decreta / ac leges / &
conſuetudines regni hactenus diuulſa / mutila / confuſa: & male co=
haerentia / in unum connectere / ac conglutinare / in ſcriptiſque redacta ue=
ſtrae maieſtati ad communem uſum prouulganda / ſumma cum obſequendi
propenſitate offerre. Nec ulla eſt res / quam uel ueſtra maieſtas / mihi ma=
iori cum ſua laude demandare / uel ego alacriori animo ſuſcipere
quiuiſsem. Quid enim regio ſplendore dignius / ſuorum ſubditorum
quieti / ac tranquilitati accommodacius preſtare potuiſset / quam poſt bella,
& armorum ſtrepitus / quibus hoſtilis metus procul depellitur / pacis
curam gerere? quae niſi iuris moderatione contineatur / ſtabilis / firmaque
eſſe non ualet. Perſpicuum eſt autem / plus multo obeſſe inteſtinas di=
ſcordias / quam externa bella / ac plures / potentioreſque reſpublicas eſse
ueneno domeſtico / quam hoſtilibus armis ſubuerſas. Opere precium autem
duxi pro maieſtatis ueſtrae uoto / uniuerſas regni conſuetudineſ,
ac leges / & decreta / dilucido / aperto / ac unicuique facile expoſito
ſtilo perſcribere / & in capita / titulos / ac articulos redigere / ut de=
inceps prima legum noſtri regni rudimenta / non ab antiquis illis fa=
bulis / quibus hactenus / omne fere tempus aliis / atque aliis aedendis
iuribus inaniter contriuimus / ſed ab ipſo litterarum aditu / ac ſacrario,
ab ipſoque ciuilis diſciplinae fonte depromantur / in animiſque cuiuſque
altius inſideant / tenaciuſque radicentur. Quae quidem res (mea ut
fertur ſententia) eo gratior toti eſt futura proſteritati / quo ataui,
progenitoreſque noſtri / ab eius modi inſtitutionibus uidentur alie=
niores fuiſse. Gens enim noſtra / a prima ipſa naſcentis imperii
origine / rebus dumtaxat bellicis intenta / caeteris diſciplinis minus
uidetur incubuiſse. Hungari namque a Scythicis populis progreſ=
ſi / uel propagati / relicto patrio regno / in ſuperiori / quae citra / ul=
traque Danubium diffunditur / Pannonia / conſederunt: ac duce Atilla
fines imperii / longe / lateque propagantes / Germaniae / Italiae / ac
Hiſpaniarum limites / uictricibus armis penetrarunt. Diuo tan=
dem rege Stephano authore / uelut iubare quodam coelitus demiſso
ma ſuſcepere. Nec gens aliqua poſtmodum / aut natio (abſit inuidia
uerbo) pro reipublicae Chriſtianae tutela / & propagatione / acrius,
aut conſtantius ipſis Hungaris excubuit. Qui cum omni Machome=
ticae foeditatis barbariae / in uariis / ancipitibuſque preliis diu / ac mul=
tum / cum ingenti ſua laude uerſati / & (ut uetuſtiora praeteream)
annos circiter centum ſupra quadraginta nunc oppugnantes / nunc
repugnantes / cum immanibus Thurcis / cruentiſsima bella geſ=
ſere. Et per eorum ſanguinem / caedes / ac uulnera / reliquam Chriſtianita=
tem (ne hoſtilis rabies / uelut fractis obicibus remotius ſeſe effun=
deret) tutam / incolumemque reddiderunt: ea fortitudine / roboreque natu=
rae / ut plerumque in armis uitam degerent. Nullis queſtuariis / aut uul
garibus artibus dediti / ſola militia nobilitatem definierunt. Quo fa=
ctum eſt / ut ad leges ipſas / uel exactiori cura / ſanctiendas / uel ma
turiori examine promulgandas / nec ocium / nec tempus ſatis ido=
neum ſuperfuerit. Sed iam maieſtatis ueſtrae ſingulari cura / ac pro=
uidentia propediem fore uideo / ut ne in hac quoque laude / caeteris na=
tionibus inferiores eſſe uideamur. Tu inquam optime ac Chriſtianiſ=
ſime rex / ut ſolii ſublimitate caeteris omnibus praeſtas / ita incredibili,
ac prope coeleſti uirtute abundas / quae religionis obſeruantia / ac
dei ueri cultu / maxime illuſtratur. Ideo nullae non modo actiones:
ſed ne cogitatus quidem tui coeleſti numine uacant. Et id ratione qui=
dem optima. Iuſti enim ſumus / ſi pietatem qua religioſe deum coli=
mus / praeſentem ſemper / coramque habuerimus. Humana enim iu=
ſtitia / niſi a diuina manet (quae pietas eſt) eam eſſe iniuſtitiam ſum=
mam reor. Me etenim Cipriani glorioſiſsimi martiris ſententia
delectat. Iuſtitia regis (inquit) pax eſt populorum: tutamen patriae:
munimentum plebis: protectio gentis: cura languorum: gaudium ho=
minum: temperies aeris: ſerenitas maris: terrae fecunditas: ſolatium
pauperum: haereditas filiorum: & ſibimet ipſis ſpes futurae beatitudi=
nis. Ipſa autem iuſtitia / non tam natura / quam diſciplina acquiritur: & ea
quidem diſciplina / quam nobis legum / ac iuris ſcientia ſubminiſtrat. Quam
ait Euripides / Heſpero / ac Lucifero magis eſſe mirabilem. Haec
inquam una uirtus ſola eſt / domina omnium / & regina uirtutum: fundamentum
perpetuae commendationis: & famae. Ideo Agiſileaus / cum de fortitu=
dine / iuſticiaque rogaretur / utra eſset melior / nihil (ait) fortitudine
ea natura eſt / ut conſtantiam nullam diucius ſeruent / ſed fluctuent ſem=
per / ac nutent. Fortuna quippe ipſa quam leuis / quam inconſtans / quam fallax
ſit / Aſsiriorum: Medorum: Perſarum: Macedonum: Romanorumque docent
imperia. Sola ipſa iuſticia eſt / quae ſibi ipſi conſtat / quae nulli muta=
tioni ſubjicitur / ſed eadem eſt ſemper / & incredibilem ſecum affert firmitatem.
Quam ob rem / maieſtati ueſtrae communi omniumm ueſtrorum ſubditorum
nomine / ingentes / atque inmortales gratias / & ago / & habeo / quod eo
legum / ac conſtitutionum / robore huius inclyti ueſtri regni mu=
nimenta ſtabilire uolueritis / quae nulla unquam ſit / necque fortunae malig=
nitas / nec hominum iniuria concuſsura. Quis enim ignorat / ad ſalutem
uitamque hominum / & quietam / & beatam inuentas eſſe leges? ſine quibuſ,
nec domus ulla / nec ciuitas / nec gens / nec hominum uniuerſorum ge=
nus / ſtare / nec rerum natura omnis / nec ipſe mundus poteſt. Quarum
quidem quis nam primus fuerit inuentor / non ſatis conſtat. Hebraei
ſane hunc Moſen fuiſse uolent. Athenienſes Cecropem / ac Solo=
nem. Argiui Phoroneum. Cretenſes Minoa / ac Rhadamanthum. La=
cedaemonii Licurgum. Aegyptii Triſmegiſtum. Perſae uero Zoroa=
ſtem. Sed quiſquis tandem ille fuerit / tale humano generi attulit mu=
nus / quo maius / ac ſalubrius / uix a coeleſti numine optare fas eſt.
Sunt enim leges / totius humanae uitae duces / ac moderatores. To=
tae ſint in aequitate / in prudentia / in profundiſsima denique ſapientia
conſtitutae: totae ad genus humanum regendum / gubernandum / defen=
dendum excogitatae: totae ad uitam bene / beateque peragendam adinuen=
tae. Iccirco nullum imperium: nulla reſpublica / ſine legibus poteſt eſse
diuturna. Arma enim imperia parant / leges parta conſeruant. Sunt
enim leges muri / ac fundamenta ciuitatis. In his ſalus bonorum: in
his pacis conſilia continentur. Quod ſtamus / quod incedimus / quod
dormimus / quod denique ſecure uitam agimus / id totum eſt iuriſ,
ac legum defenſioni tribuendum. Quibus ſublatis / bonis uiris aut
nullus eſset locus in ciuitate / aut turpiſsimis ſemper afficerentur
iniuriis. Remota namque iuſticia / teſte beato Auguſtino / quid ſunt
regna / niſi magna latrocinia? Leges ſunt quae nos a periculis / ig=
nominiaque tuentur: quae ſicarios arcent: & craſsatores: ac inſidiarum pe=
ricula longe / lateque repellunt. Quae denique in ſummo nos ocio:
atque in ſumma tranquilitate cuſtodiunt. Iccirco nihil hac quidem
gloriam conſequendam efficatius. Sed nec ueſtris florentiſsimis regnis
indiſsolubili concordiae nexu ſtabiliendis aptius / quam quod ueſtrae ma=
ieſtatis ductu & authoritate leges / ac huius regni ſanctiones / den
ſiſsimis tenebris / & caligine prius obrutae / ſcriptionis nitore illuſtra
tae / tanta cum ueſtra dignitate prouulgentur. Quam quidem prouinciam / ubi pri
mum mihi demandare ueſtra maieſtas dignata eſt / licet / ut ingenue
fatear / omne ſtudium / omnem induſtriam / ac ſolertiam eo contulerim / ut pro
uirili ueſtrae maieſtati quam pleniſsime obtemperarem. SCIO tamen non de=
futuros / qui inuidiae facibus excitati / huic tanto / tamque omnibus profuturo
labori detrahere non deſiſtant. Haec eſt enim furentis inuidiae con=
ſuetudo / ut in ea ſemper / quae praeſtantiora / ac cumulatiori laude ſunt
digna / liuentes / ac rabidiſsimos morſus exacuat. Sed plane confido
maieſtatem ueſtram me facile ab teterrimis illius monſtri faucibus erep=
turam / & ipſe quoquc ueſtro uelut clipeo munitus / quaecunque calumnia=
tores uibraturi ſunt iacula / intrepide: uel retundam / uel ſuſtinebo.
Satis autem / ſuperque praemii pro hac nauata opera / mec arbitrabor conſequu=
tum / ſi & patriae cuius inſita optimi cuiuſque animo ingens eſt charitas /
hac in parte uidebor conſuluiſse / & maieſtati ueſtrae / cui me perpetuo de
didi / ac deuoui / pro uiribus obtemperaſse: quam etiam / atque etiam oro / & obſe=
cro / ut has meas uigilias ueſtro ſacratiſsimo nomini dedicatas / ite
rum / atque iterum perlegere / diſcutere / ac recenſere non grauetur. Et cum ea
ſit operum humanorum conditio / ut nihil fiat adeo politum / adeoue abſo=
lutum / ut non in melius reformari poſsit / pro exactiſsimo ueſtro iudi=
cii acumine / quae uel reſecanda / uel inmutanda / uel addenda duxe=
ritis / ea ita caſtigatiſsima ueſtrae cenſurae linea corrigatis & emende=
tis / ut aemulis / ac maliuolis / nullus detrahendi locus relinquatur.
Nemo autem id ſibi perſuadeat / me tantum mihi authoritatis uendicaſse / ut
nouas aliquas leges afferre / ac ſupperaddere fuerim auſus / ſed ea
duntaxat / quae a maioribus meis accepi / quaeque obſeruari / in pertractan=
dis iudiciis / cauſiſque diſcutiendis / uidi / audiui / didici / in unum quaſi uo=
lumen contuli / ac digeſsi / conſilio tamen cum caeteris meis collegis / & pa=
trii iuris / ac conſuetudinum non ignaris prius communicato. Quod opus
nunc maieſtati ueſtrae offero / & dedico: eamque ſuplex deprecor dig
netur has meas lucubrationes / hilari fronte excipere / & eis ſi digne
uidebuntur ſuam ſacro ſanctam authoritatem impartiri / omnibuſque ſuae dicioni
quae offertur / exiguitatem maieſtas ueſtra metiatur. Haec enim quantulacunque
oblatio ex obedientiae / ſinceritatiſque officina emanauit. In poſterum
uero quantum uiribus conſequi potero / omni ſtudio / cura / induſtria /
conabor / ut mea obſequia / maieſtati ueſtrae uſui eſſe re ipſa compro=
bentur. Voluntas certe / fideſque nunquam aberit. Valeat ueſtra maieſtas
rex excellentiſsime / diu multumque felix.
[PROLOGVS.]
LEges itaque & conſuetudines approba=
tas inclyti regni Hungariae deſcripturus / quaedam no=
tabilia / praeſentem materiam concernentia / compendioſe prae=
mittere inſtitui. Primo quidem de iuſtitia. Secundo uero
de iure / & diuiſione iuris. Tertio autem de lege / & ſpeciebus legis.
Quarto quidem de conſuetudine / & conditionibus eius. Quinto nempe / &
ultimo de conditionibus boni iudicis: & aliis rebus ad iudicium iuſtum
ſpectantibus; appoſita quaeſtione / utrum iudex ſecundum allegata / & probata,
uel ſecundum conſcientiam ut ipſe nouit iudicare teneatur? Quibus breuiter
praehabitis / dei glorioſi adiutorio propoſitum aggrediar / atque munici=
pales leges / & approbatas conſuetudines ipſius regni Hungariae /
quibus communiter in iudiciis utimur (prout memoria / & ingenioli
capacitate comprehendere potero) ſeriatim abſoluam.
[Pr.1] De iuſticia quid ſit diffinitiue: & de
eius diuiſione.
[Pr.1.pr] IVſticia igitur eſt conſtans / & perpetua uoluntas / iusſuum unicuique tribuens / & hoc non quantum ad actum
ſemper / ſed quantum ad affectum. Iuſticia enim eſt
animi diſpoſitio / & mentis affectus / qua quis dicitur iuſtus / dum
uidelicet quis ſine perſonarum acceptione / & diſtinctione uelit
cuilibet quantum in ſe eſt ius ſuum tribuere. [Pr.1.1] Item iuſticia / eſt ha=
bitus bonus tribuens cuique ſuam dignitatem / deo religionem / pa=
rentibus obedientiam / maioribus reuerentiam / paribus concor=
diam / minoribus diſciplinam / ſibipſi caſtimoniam / & pauperibus /
mi (communi utilitate ſeruata) ſuam unicuique tribuens dignitatem / & ſic eſt
congrua diſpoſitio animi / ſingulis in rebus recte diudicans cauſas / be=
ato enim Gregorio teſte in rebus humanis / ſummum bonum eſt iuſticiam
colere: & unicuique iura ſua ſeruare. Nam ubi eſt iuſticia / ibi eſt omnium
reliquarum uirtutum concordia / omnes enim uirtutum ſpecies (ut inquit Hiero=
nymuſ) uno iuſticiae nomine continentur / cui aſtipulatur / uerſiculus ille
Heſiodi / Iuſticia in ſeſe uirtutes continet omnes / quae praeclariſsima uir=
tutum eo ſplendore mortalium oculos perſtringit / ut affirmet Ariſtote=
les / neque heſperum / neque luciferum / tantopere rutilare. [Pr.1.3] DVPLEX eſt
autem iuſticia / ſcilicet naturalis / & legalis. Naturalis eſt conſtans / & per=
petua uoluntas / ius ſuum (ut praenotatum eſt) unicuique tribuens / & ſine illa
nullus poteſt regnum dei poſsidere. Legalis uero dicitur lex quae ſaepe
mutatur / ſine qua nec gentes / nec regna / diu poterunt permanere.
Vnde & iuſtum aliquid dupliciter intelligitur fieri / uno modo / ex ipſa
natura rei / quod dicitur ius naturale / alio modo / ex quodam ſtatuto /
inter homines / quod dicitur ius poſitiuum.
[Pr.2] De Iure: & diuiſionibus iuris.
[Pr.2.pr] IVs autem quantum ad noſtrum propoſitum ſpectat / tantum ualet / ſi=cuti rectum / uel iuſtum / quod a iuſtitia deriuatur. Et in propo=
ſito / accipitur pro noſtris conſuetudinibus / ſiue ſcriptis / ſiue non ſcriptis.
Vnde ius nomen generale eſt: & lex ſpecies iuris eſt. Omne enim ius
legibus / & moribus / hoc eſt iure ſcripto: & non ſcripto conſtat / quod
per Tullium ſic diffinitur / eſt ars ſiue ſcientia boni / & aequi / ſecundum quam nos
ſacerdotes / id eſt ſacras leges / & cuilibet iura ſua miniſtrantes / ap
pellamur. [Pr.2.2] Alitter autem ius dicitur collectio legitimorum praeceptorum / quae
nos artant / ad obſeruandum bonum / & aequum hoc eſt utilitatem / & aequita=
tem / ſiue ueritatem / iuſticiam deſignantem. [Pr.2.3] IVS itaque duplex eſt / quoddam
enim eſt ius publicum / quoddam uero priuatum. Publicum eſt: quod principa
litter ad imperium / & regimen regnorum / publicamque utilitatem ſpectat:
& in ſacris / ac in ſacerdotibus / & in magiſtratibus conſiſtit / unde qui
ledit ſacerdotes / uel res ſacras / uel magiſtratus / hoc eſt rectores
populi / ab omnibus tanquam pro crimine publico accuſari pote
rit. Priuatum uero / eſt ius ſpeciale / quod ad ſingulorum homi=
num utilitatem pertinet. Et illud triplex eſt / ſcilicet ius naturale:
eo quod ubique inſtinctu naturae / & non conſtitutione aliqua habetur /
quod natura omnia animalia docet / & docuit. Et hoc non ſolum eſt hu=
mani generis proprium / ſed etiam omnium animalium. Inde deſcendit ma=
ris / & foeminae coniunctio: liberorum procreatio / & educatio / omnium
una libertas aquiſitio eorum / quae coelo terra / marique capiuntur. Item
depoſitae rei / uel commodatae pecuniae reſtitutio: uiolentiae proximi,
per uim repulſio. Nam hoc / aut ſiquid huic ſimile eſt / nunquam iniuſtum,
ſed naturale / aequumque habetur. [Pr.2.5] Item alio modo ius naturale intelli=
gitur / Quod in lege Moſayca / & Euangelio continetur / quo quis
iubetur alteri facere / quod ſibi uult fieri: & prohibetur alteri inferre /
quod ſibi fieri nolit / unde uerſus / Quod tibi uis fieri mihi fac / quod
non tibi / noli. Sic potes in terris uiuere iure poli. [Pr.2.6] Ius itaque natura=
le dupliciter poteſt conſiderari / uno modo in quantum conſideratur ho=
mo / prout habet in ſe naturam rationalem / in qua participat cum diui=
nis: & ſic ius naturale / quod cadit in homine dicitur ius diuinum. Alio
modo ius naturale conſideratur in homine / quantum ad naturam ſen=
ſualitatis / in qua participat cum caeteris animalibus / ut ſenſu / motu /
& inſtinctu. Et hoc modo ius cadens in homine dicitur eſſe ius na=
turale. [Pr.2.7] IVS gentium duplex eſt / ſcilicet primaeuum: & ſecundarium. Ius
gentium primaeuum eſt / quo omnes gentes ab initio uſae ſunt naturali ra=
tione inductum abſque aliqua conſtitutione gentium / ut neminem laedere / etc.
Et hoc a iure naturali nihil diſcrepat / niſi ratione diuerſorum reſpe=
ctuum. Nam ius naturale / & gentium pariter dicitur / ſed diuerſo reſpe=
ctu / naturale ſcilicet / inquantum ratione naturali eſt inductum: gentium
uero inquantum gentes a principio orbis / ſine ulla conſtitutione alia /
eo uſae ſunt. Et hoc iure / ſtatus ſerui eſt integer. Quia naturali rati=
one omnes liberi naſcebantur. [Pr.2.8] Ius gentium ſecundarium / eſt ius a gentibus
non ratione naturali / ſed ratione publici boni: & ad communem uſum
introductum. Et hoc ſaepenumero diſcrepat a iure naturali: quia iu=
re naturali omnia erant communia: omnes erant liberi: de iure uero gentium
facta eſt diuiſio dominiorum: & rerum inuenta ſeparatio. Introducta
ſunt bella: captiuitates: ſeruitutes / & alia huiuſmodi / quae iuri na=
turali ſunt contraria. Ex hoc etiam gentium iure omnes poene contractus
inducti ſunt / ut emptio / uenditio / conductio / & his ſimilia. [Pr.2.9] IVS autem
uinam / humanamque cauſam conſtituit. Et uocatur ius ciuile / quaſi
proprium ius ciuitatis / quod tripliciter poteſt accipi. Primo gene=
raliter / & eſt quod in unaquaque ciuitate generaliter obſeruatur. Se=
cundo ſpecialiter / & eſt quod quiſque populus / uel quaeque ciuitas
ſibi proprium / diuina / humanaque cauſa conſtituit. Tertio excellen=
ter / ad excellentiam uidelicet iuris Romanorum / quod etiam ius imperi=
ale nominatur. Dum enim non exprimitur nomen huius / uel illius ciui=
tatis / tunc per excellentiam tantum ius Romanorum ſignificatur: ſicuti per
poetam apud Graecos Homerus / apud Latinos / Vergilius ſubau=
ditur. Et per apoſtolum in ſacro eloquio / alterius nomine non ex=
preſso / ſanctus Paulus intelligitur.
[Pr.3] Quomodo differunt ius naturale: ius
gentium: & ius ciuile.
[Pr.3.pr] SCiendum itaque quod ius naturale differt ab aliis iuribus tri=bus modis. Primo origine: nam incepit ab exordio natu=
ralis creaturae. Secundo dignitate: quia ius naturale apud omnes gen=
tes aequaliter ſeruatur / a ſolo deo inſtitutum / firmum / & impermutabile
manens: alia uero iura / quae populus / uel ciuitas ſibi conſtituit / ſae=
pe mutantur: uel contraria conſuetudine: uel alia meliori lege / in con=
trarium poſtea lata / & introducta. Tertio amplitudine: quia iure na=
turali omnia communia ſunt / ſed iure gentium / uel ciuili / hoc meum / illud
tuum eſt. [Pr.3.1] Caeterum omnes populi / qui legibus / aut moribus utuntur / & re=
guntur / partim ſuo proprio / partim uero communi omnium hominum iure
utuntur. Hi enim / qui ſuo tantummodo iure / & non communi gaudent / & aliquod
ius ſibi proprium inſtituunt / ius ciuile nominatur. Quod uero apud omnes
gentes communiter obſeruatur / ius gentium appellatur.
[Pr.4] De iure militari: & iuris prudentia.
[Pr.4.pr] IVs militare eſt belli inferendi ſolemnitas federis faciendinexus / ſigno dato congreſsio in hoſtem. ITEM flagicii mi=
litaris diſciplina (hoc eſt caſtigatio) ſi locus deſeratur. Item ſtipendiorum
torques donantur. Item praede deciſio / & pro perſonarum qualitatibuſ,
& laboribus iuſta diuiſio / ac principis portio. [Pr.4.1] IVRIS prudentia
uero / eſt diuinarum / humanarumque rerum notitia / iuſti / atque injuſti ſcientia.
[Pr.4.2] Iuſti ſcilicet / ad faciendum / injuſti autem / ad euitandum: quia non ſufficit
ſcire / quod ſit iuſtum / uel iniuſtum / niſi / & ipſarum rerum contrariarum / uel
corporalium habeat quis noticiam / ſecundum quam / iuxta uarias conditi=
ones rerum emergentium / uaria etiam iura ſunt ſtatuenda.
[Pr.5] Differentia eſt inter iuſticiam: ius: et
iuris prudentiam.
[Pr.5.pr] Differunt autem inter ſe iuſticia / ius / & iuris prudentia.
[Pr.5.1] Nam iu=ſticia eſt uirtus ſcilicet moralis. Ius eſt eius uirtutis exequ=
tiuum. Iuris prudentia eſt ſcientia illius iuris. [Pr.5.2] Item iuſtitca eſt inter
uirtutes ſummum bonum: ius medium: iuris prudentia infimum. [Pr.5.3] Item
iuſticia tribuit unicuique quod ſuum eſt: ius uero coadiuuat: iuris pru=
dentia autem docet: qualiter illud fiat.
[Pr.6] De diffinitionibus legis: & eius conditionibus.
[Pr.6.pr] QVia dictum eſt ſuperius quod omne ius / aut legibus / autmoribus hoc eſt iure ſcripto / uel non ſcripto conſtat. De
iure igitur ſcripto / id eſt humana lege / breuiter ſciendum / quod lex
diuerſimode deſcribatur. [Pr.6.1] Primo namque eſt conſtitutio populi / qua
maiores natu cum plebibus aliquid ſanxerunt. Sed haec diffinitio /
propoſito noſtro non quadrat / quum omnis poteſtas conſtitutionis / & con=
dendae legis / quae olim apud populum fuerat / in praeſentiarum ad prin=
cipem noſtrum ſpectat / ut infra clarius dicetur. [Pr.6.2] Alio modo lex eſt ſanctio
facta iubens honeſta / & prohibens inhoneſta / atque contraria. [Pr.6.3] Vel aliter
eſt recta ratio ab equitate tracta iubens honeſta / & uetans inhoneſta.
[Pr.6.4] Item ſecundum Papinianum / & Demoſthenem / Lex eſt inuentio hominiſ,
donum dei / dogma ſapientum / correctio uiolentorum exceſsuum: ciuita=
tis compoſitio: & criminis fuga. Ex qua quidem diffinitione colligitur quod
lex inuentio humana eſt. [Pr.6.5] Poſtquam enim multiplicato genere humano:
opus fuit leges condere / quarum primi inuentores / qui fuerint in prae=
fatione ſuperius declaratum habes. [Pr.6.6] Dicitur deinde in diffinitione legem
donum dei eſse. Secundum enim Chryſoſtomum lex dei / eſt una legalis
uia / quae nec ad dexteram / nec ad ſiniſtram declinat. Populus ergo ſine
lege / qui dei dicta / & legum documenta contemnit / per diuerſas er=
rorum uias / laqueum perditionis incurrit. Omniumque legum inanis eſt cen=
ſura / niſi diuinae legis imaginem gerat: quia humanae leges / eatenus
ualent ſolum / quatinus non diſcrepant a diuinis / prout & ſapiens te=
ſtatur inquiens. Per me reges regnant / & legum conditores iuſta de=
cernunt / [Pr.6.7] ideo leges humanae emanari debent / a lege diuina. Nam
illa reſpublica ſola eſt ordinata / quae legibus regulatis / lege diui=
na gubernatur. Lex ergo contra legem diuinam / nec populi aſsenſu / nec
conſuetudine diuturna eſt ualida. [Pr.6.8] Tertia conditio legis ex diffiniti=
one praedeclarata eſt quod ſit dogma ſapientum. Vbi ſciendum quod
ſicuti principes non debent punire innocentem: ita non debent ab=
ſoluere reum / & facinoroſum / a poena / & diſciplina / maxime quan=
do quis peccat in rempublicam / qui enim iuſtificat impium / & condem=
nat iuſtum / uterque abhominabilis eſt apud deum. [Pr.6.9] Quarta legis con=
ditio quod ſit uiolentorum exceſsuum correctio. Nam ideo factae ſunt
leges / ut earum metu humana coerceatur audatia / tutaque ſit inter impro=
bos innocentia. Non enim inducerentur homines ad legis obſer=
uantiam / niſi eſset timor poene legalis / per publicam inferendae perſo=
nam. [Pr.6.10] Quinta conditio legis / quod lex ſit ciuitatis compoſitio. Ciuitas
enim ab unitate ciuium nominatur. Ergo omnes leges etiam in hoc regno
noſtro / ad commodum reipublicae iudices referre oportet. Nam ut ex
medicina nihil debet ſperari / niſi quod ad corporis utilitatem ſpectet
quoniam eius cauſa inſtituta eſt: ſic a legibus nil oportet colligi / niſi
quod reipublicae totius communitatis conducat: quia eius cauſae / ad
hoc ſunt compertae. [Pr.6.11] Sexta conditio quod lex debet eſſe criminis fu=
ga. Secundum enim beatum Thomam Aquinatem / leges humanae ad re=
trahendum homines a uiciis / & inducendum ad uirtutes / ſunt factae.
Nam homini ineſt naturaliter quidam appetitus ad uirtutem / ſed ipſa
uirtutis perfectio neceſſe eſt / ut adueniat homini per aliquam diſci=
plinam / quae maxime per legis obſeruantiam aduenire ſolet. Ideo
commune / ab eo / qui curam habet communitatis / promulgata: eſtque regula,
uel menſura actuum agendorum: uel omittendorum. [Pr.6.12] Vnde lex debet eſse
iuſta / honeſta / poſsibilis ſecundum naturam / & ſecundum conſuetudinem
patriae loco / temporique conueniens / neceſsaria / & utilis: manifeſta
quoque / ne aliquid per obſcuritatem incautum captione contineat (id eſt
ne aliquis poſsit eam captioſe interpretari. Si tamen ambiguum,
uel obſcurum fuerit / eius eſt interpretari / qui condidit. Vel ne la=
queus alicui paretur per eam) nullo priuato commodo / ſed pro
communi ciuium utililate conſcripta. [Pr.6.13] Ideo autem iſta conſideranda ſunt /
quia cum leges inſtitutae fuerint / non erit poſtea iudicare de ipſis /
ſed oportebit iudicare ſecundum ipſas.
[Pr.7] Quare facte ſunt leges: & de quadru=
plici officio legis.
[Pr.7.pr] QVoniam omnes leges aut diuinae ſunt / aut humanae. Diuinaenamque natura: humanae uero moribus: & conſuetudinibus con=
ſtant: ideoque hae diſcrepant / quoniam aliae aliis gentibus placent. [Pr.7.1] Fas /
lex diuina eſt: ius / lex humana. Nam tranſire per agrum alienum / fas eſt / quia
domini eſt terra / & plenitudo eius / ius uero non eſt / quia ſtatuto aut con=
ſuetudine prohibetur. [Pr.7.2] Vnde quaeritur quare factae ſunt leges humanae? Et
reſpondetur quod ideo / ut earum metu humana coerceatur audacia: tutaque
ſit inter improbos innocentia / & in ipſis improbis / formidato ſu=
plicio refrenetur audacia / & nocendi facultas. [Pr.7.3] QVAdruplex eſt autem
officium legis / quia omnis lex aut permittit / aut uetat / aut punit / aut impe=
rat. Permittit aliquid / ut uir fortis / & uirtuoſus petat praemium. Vetat
ut ſacrarum uirginum nulli petere liceat connubium. Punit / ut qui caedem
fecerit / capite plectatur. Quandoque autem imperat / ut diliges domi=
num deum tuum / uerſus:.Quatuor ex uerbis uirtutes collige legis /
Permittit / punit / imperat / atque uetat.
[Pr.8] De ſtatuto: & municipali iure.
[Pr.8.pr] Praehabita legis quiditate: atque diuerſitate / iam de ſtatutodicendum occurrit. [Pr.8.1] Eſt autem ſtatutum / quod uulgo decretum
tur ſtatutum / quaſi ſtabilitter / & firmiter ordinatum / uel quaſi ſtatum
publicum definiens / ſaepe uero appellatione quoque iuris ciuilis ue=
niunt ſtatuta. [Pr.8.2] Vbi aduertendum quod ius ciuile duplex reperitur.
Quoddam commune / & eſt illud / quod in libris iuris ciuilis habetur.
Et iſtud non poteſt condere / niſi imperator / uel alius ſupremus
princeps. Quoddam uero priuatum / quod etiam ius Municipale / uel
ſtatutarium dicitur. Et illud unaquaeque regio / uel prouincia / uel ali=
quando ciuitas ſibi conſtituere poteſt. [Pr.8.3] Ius autem Municipale eſt ius
poſitiuum alicuius loci. Ita dictum / quod in illo dumtaxat municipio (id
eſt oppido) ac loco / ſeruetur. Idem & ius ſtatutarium (ut praedictum
eſt) appellatur.
[Pr.9] Vtrum valeat ſtatutum contra ius canonicum
uel naturale uel diuinum.
[Pr.9.pr] SEd querendum uidetur an ualeat ſtatutum contra ius canonicum /uel naturale uel diuinum / dic / quo ad ius canonicum / ſi ſtatu=
tum eſt / contra libertatem eccleſiarum diuturnam / uel priuilegia eis con=
ceſsa / non ualet. Idem dicendum / ſi circa ea fiunt ſtatuta quae ſalutem
animae reſpiciunt. Circa cauſas uero prophanas ſtatuta ciuilia de=
rogant canonibus / & eos tollunt. [Pr.9.1] Quantum autem ad ius naturale,
uel diuinum licet ſtatuta non poſsunt illud ex toto tollere / poſsunt
tamen diſtinguere / ut exempli gratia / lex diuina dicit indiſtincte.
Non occides / tamen lex humana / & ſtatutum / concedit homicidium
in multis caſibus. Idem dicendum de decimis / quae debentur de iure
diuino / & tamen Papa multos priuilegiat ſuper decimis non ſol=
uendis. [Pr.9.2] Concludamus ergo quod per ſtatutum ac legem: uel reſcrip=
tum / non poteſt ius naturale / uel diuinum / in ſui uniuerſo tolli.
Nec enim ſummus pontifex: uel alius quiſpiam / poſſet ſtatuere /
ut non obſeruaretur / uetus / uel nouum teſtamentum: uel quod liberi
non educarentur a parentibus; ſed in aliquibus caſibus / particula=
ribus / poteſt fieri ex iuſta cauſa / contra ius diuinum / uel naturale / ut
praedo poſsit occidi: uel fur nocturnus.
[Pr.10] Quid ſit conſuetudo: & que ſunt neceſsa=
ria ad conſuetudinem firmandam.
[Pr.10.pr] IAm autem de conſuetudine diſserendum eſt. Vbi ſciendum quodconſuetudo eſt ius quoddam moribus inſtitutum / quod pro
lege ſuſcipitur cum defecit lex. Nec differt ſcriptura / an ratione con=
ſiſtat: quandoquidem & legem ratio commendat. Porro ſi ratione lex
conſtat / lex erit omne iam quod ratione conſtiterit: dumtaxat quod
religioni congruat / quod diſciplinae conueniat: quod ſaluti pro=
ficiat. Vocatur autem conſuetudo / quaſi communis ſuetudo / & uſus homi=
num / quia in communi eſt uſu. [Pr.10.1] Sed clarius conſuetudo (prout noſtrum
propoſitum tangit) ſic diffinienda uidetur / eſt ius quoddam moribus
illius introductum / qui authoritate publica legem condere poteſt. Ideo
appellatione iuris uenit etiam conſuetudo / & ſi princeps committit / ut
iudicetur ſecundum iura / tunc iudex poterit ferre ſententiam ſecundum
conſuetudinem / & ſtatuta loci / ſicut etiam econtrario / appellatione
conſuetudinis uenit ius commune. Ideo ſiquis in actione ſua faciat
mentionem de conſuetudine / etiam ius commune uidetur intentatum eſse.
[Pr.10.2] Quilibet autem populus poteſt conſuetudinem inducere localem,
ſed ut ualeat conſuetudo / ac roboretur / quaedam ſunt neceſsaria.
[Pr.10.3] Primo ut ſit rationabilis. Eſt autem rationabilis cum tendit / & accedit
ad finem iuris. Finis autem iuris Canonici / & diuini / eſt felicitas anime.
Finis uero iuris ciuilis / eſt bonum publicum. Ideo ſi conſuetudo ten=
dit ad felicitatem animae / eſt rationabilis ſecundum ius Canonicum / &
diuinum: ſi autem repugnat fini aeterno / eſt irrationabilis. De iure
uero ciuili conſuetudo eſt rationabilis ſi tendit ad bonum publi=
cum. Et quia in hoc non ſunt ſpeciales regulae / dic quod conſue=
tudo / quae non eſt contra ius naturale: gentium / uel poſitiuum,
praeſumitur rationabilis. [Pr.10.4] Sed cum ius ſit fundatum ſuper ratione /
uidetur / quod nulla conſuetudo contra ius poſsit eſſe rationabilis.
Dicendum: quod conſideratis diuerſis rationibus / poteſt eſſe conſue=
tudo rationabilis contra legem etiam rationabilem. Vnde duo con=
traria / poſsunt ſimul eſſe uera / conſideratis diuerſis finibus: ut nu=
bere / & non nubere. [Pr.10.5] Secundo requiritur ut ſit praeſcripta / ideſt ha=
beat tempus debitum / & per curſum illius temporis ad praeſcriptionem
eo iure id requiritur / niſi quando eſt contra ius poſitiuum. De iure
autem ciuili ad inducendam conſuetudinem ſufficit decennium /
hoc eſt lapſus temporis decennalis / etiam in caſu / qui eſt contra
ius ciuile. Si autem eſset conſuetudo contra ius Canonicum / tunc
requiritur ſpacium quadraginta annorum. Si tamen praeter ius
induceretur conſuetudo etiam de iure Canonico decennium ſuffi=
cere uidetur. Hoc autem tempus decem annorum / incipit currere
a tempore primi actus celebrati a populo. [Pr.10.6] Id uero quod dixi de
iure ciuili indiſtincte ſufficere ſpatium decem annorum / hoc limi
ta / niſi conſuetudo induceretur in his / quae ſunt reſeruata principi
in ſignum ſupremae poteſtatis. Tunc enim non poſſet induci con=
ſuetudo niſi eſset tantum tempus / cuius inicii memoria in contra=
rium non exiſteret. [Pr.10.7] Tertio requiritur frequentia actuum / ut eſt com=
munis doctorum ſententia. Dic tamen quod actus frequens de ſe non
eſt neceſsarius ad conſuetudinem inducendam / ſed quia per uſum
colligitur conſenſus populi / qui plerumque non poteſt ex uno ſolo
actu colligi / igitur frequentia actuum eſt ut cauſa / conſuetudo uero
ut cauſatum. Requiruntur autem tot actus / & ita notorii / ut ueriſimi=
litter tranſiuerit in noticiam populi / non tamen actus / ſed tacitus
conſenſus populi / inducit conſuetudinem. Vnde / ubicunque ex con=
iecturis habetur tacitus conſenſus populi / tunc non curatur de mag=
na frequentia actuum. Immo aliquando ex uno actu ſi habuerit
cauſam ſucceſsiuam / & continuationem per tempus / infra quod con=
ſuetudo inducitur / ut ſiquis ſupra uiam publicam pontem habuerit / uel
quid tale / poteſt induci conſuetudo.
[Pr.11] Quomodo differt lex a conſuetudine: &
de triplici uirtute conſuetudinis.
[Pr.11.pr] DIffert autem lex a conſuetudine tripliciter. Primo tanquam tacitum& expreſsum. [Pr.11.1] Secundo tanquam ſcriptum & non ſcriptum / quamuis
haec non ſit eſsencialis differentia. Nam licet lex a principe lata non
eſset ſcripta / non ideo deſineret eſſe lex. Et ſi conſuetudo redige=
retur in ſcriptis / adhuc eſset conſuetudo / ut conſuetudines Feudorum /
ſiuum / quia conſuetudo non inducitur in inſtanti. Lentiori enim
paſsu procedunt tacita / quam expreſsa. Nec enim ſunt adeo certa
quae ex coniecturis proueniunt / ſicut ea / quae ſunt expreſsa / ideo
conſuetudo proprie non poteſt ſtatim induci / per populum / ſed
ſucceſsiue. [Pr.11.3] Conſuetudo autem triplicem habet uirtutem / ſcilicet in=
terpretatiuam. Eſt enim legum interpres optima / ideo lege exiſten=
te dubia debemus recurrere ad conſuetudinem loci: & ſi de ea ap=
paret / non eſt recedendum ab illo intellectu / quem conſuetudo
tribuit. [Pr.11.4] Secundo habet uirtutem obrogatoriam / quia derogat le=
gi quando eſt contra legem. [Pr.11.5] Tertio habet uirtutem imitatiuam /
quia imitatur legem / ubi deficit Lex.
[Pr.12] De lege: & ſtatuto: ac conſuetudine con=
traria quid ſit ſentiendum.
[Pr.12.pr.] SEd quaerendum occurrit ubi lex / uel conſtitutio / & conſue=tudo / inueniatur eſſe contraria / utrum nam ſit ſeruandum?
Dic quod ſi lex praecedit / & poſtea ſequitur conſuetudo contraria /
tunc ſi conſuetudo eſt generalis uincit legem / generaliter / & uniuer=
ſaliter. Si autem conſuetudo eſt particularis non uincit legem uniuer=
ſaliter / ſed ſolum in loco ubi conſuetudo uiget. Si uero conſue=
tudo praecedit / lex autem ſubſequitur contraria / tunc conſuetudo non
uincit legem / immo potius tollitur per legem ſequentem. [Pr.12.1] Cano=
niſtae tamen tenent oppoſitum aſserentes quod lex Papae non tollit con=
ſuetudinem certi loci contrariam / ſi de ea non fuerit facta mentio
quia Papa non praeſumitur ſcire contrarias conſuetudines. Ex quo
infertur a contrario ſenſu quod ſi ciuitas / uel aliqua communitas fa=
cit ſtatutum contra ſuam conſuetudinem / tunc tollitur conſuetudo /
licet de ipſa non faciat mencionem / quia ciuitas: uel populus / prae=
ſumitur ſcire ſuam conſuetudinem. [Pr.12.2] Pono igitur duas regulas.
Prima eſt quando praecedit conſuetudo / & ſequitur lex generalis
contraria / tollit conſuetudinem praecedentem. Secunda regula / quando
lex praecedit / deinde ſequitur conſuetudo contraria legi / tollit legem
praecedentem. Quod intellige (ut ſupra dixi) quando eſt conſuetudo
neralem inducere. Nam ſi eſt & conſuetudo ſpecialis certi loci / tunc
in illo dumtaxat loco uinceret legem. [Pr.12.3] Vbi uero emergit caſus / nec
deciſus lege ſcripta / nec conſuetudine / & tamen eſt ſimilis legi
ſcriptae pro una parte / & ſimilis conſuetudini pro alia parte / quid
nam ſit ſequendum / & quid nam ſimile praeferendum a pleriſque dubi=
tatur. Dic igitur omnes caſus amplectendo / quando reperitur ſolum
ſimile conſuetudini / illud debet attendi: quando uero ſolum ſimile
legi / tunc illud erit attendendum. Si uero reperitur ſimile legi / & ſi=
mile conſuetudini / tunc primum debet inſpici / utrum ſit magis ſimi=
le / ſecundo utrum ſit magis rationabile / & aequum. Quod ſi in om=
nibus ſit paritas / tunc ſi ſumus in materia conſuetudinaria / debet
attendi ſimile conſuetudinis. Si uero ſumus in materia iuris ſcrip=
ti / tunc attendamus ſimile iuri ſcripto.
[Pr.13] Quid ſit iudex: quid iudicium: quid cauſa:
quid actor: & reus.
[Pr.13.pr] SEd quoniam moderandis legibus / iudices praeſunt / qui re=cto iudicii examine ex iuriſdictione eis competente / ſingula
diſcutiunt / ideo non uidetur abſurdum de ipſis quoque aliquid explica=
re. [Pr.13.1] Vbi ſciendum quod iudex dicitur / quaſi ius dicens / uel quia iure di=
ſceptat / id eſt / iuſtitiam miniſtret populo. [Pr.13.2] Ius autem eſt objectum iuſticiae
ideo iudicium ex ui nominis importat iuſti / uel iuris determinationem /
in cauſa / quae coram iudice agitatur. [Pr.13.3] Cauſa autem dicitur a caſu / quo
uenit. Eſt enim materia / & origo negotii / nec dum diſcuſsionis
examine patefacta: quae dum proponitur cauſa eſt: dum diſcuti=
tur iudicium / dum finitur iuſticia cenſetur. Et hoc loco iuſticia ap=
pellatur / quae dicta eſt lex. Lex autem iuris ſtatus dicitur / quia per
ſententiam ius de ſe non conſtituitur / ſed ſtatus iuris declaratur.
[Pr.13.4] In omni uero negocio / quod ad iudicium uenit diſcuciendum / hae
perſonae requiruntur / iudex / actor / & reus. In negocio autem non
notorio / teſtes quoque neceſsario requiruntur. [Pr.13.5] Actor itaque quaſi ac=
cuſator / quia ad cauſam uocat: reus uero a re / quae petitur nuncu=
patur / etiam ſi non ſit ſceleris conſcius. [Pr.13.6] Teſtes antiquitus ſuper=
mines (ut inquit Ariſtoteleſ) ad iudicem confugiunt / ſicuti ad ali=
quam iuſticiam animatam.
[Pr.14] Quot requiruntur ad iudicium vt ſit
actus iuſticie: & de iuriſditione: of=
ficioque: & conditionibus
boni iudicis.
[Pr.14.pr] VT autem iudicium ſit actus iuſticiae (auctore Thoma) triarequiruntur. Primo ut procedat / ex iuſticiae inclinatione.
Secundo ex praeſidentis authoritate / atque iuriſditione. Tertio ut
exeat / proferaturque ex prudentiae recta ratione. [Pr.14.1] Si enim iudicium,
aut ſit contra rectitudinem iuſticiae / uel per eos qui non habent ad
iudicandum authoritatem / uel ſine prudentiae examine / tunc non
rectum / ſed uitioſum / & illicitum iudicium cenſetur. [Pr.14.2] Iuriſditio
uero eſt poteſtas ex iure publico introducta: diciturque a ditione id
eſt poteſtate / & iuris / quaſi iuris poteſtas. [Pr.14.3] Officium autem iudicis
eſt ius competens ipſi iudici ad ea / quae ſibi ut iudici facienda in=
cumbunt peragenda / praeſtitum. Differt autem officium iudicis a
iuriſditione ſicut actio ab obligatione. Nam ut per actionem quis
conſequitur / quod in obligatione uenit / ita per officium iudicis
ad effectum perducitur / quod in iuriſditionem uenit: & eam deducit
in actum. [Pr.14.4] Ad iudicem autem praecipue ſpectat / mature ſingula di=
ſcutere: nec debet in ferenda ſententia praeceps / aut ſubitus eſse,
alioquin uoluntas eius praecipitata / nouerca iuſticiae dicitur. Nec
plus uni / quam alteri parti debet fauere: nec eſſe acceptor perſonarum,
alienamque neceſsitatem / ſuam debet exiſtimare. In primis autem
paſsionibus animi carere / ut non moueatur praece / odio / uel amo=
re. Nam iudex / etiam ſi tulit ſententiam iuſtam / tamen tenetur in fo=
ro conſcientiae / ſi id fecit potius odio / quam amore iuſticiae. [Pr.14.5] Nec debet
eſſe iudex nimis crudelis / nec pius nimis / ſed aequus in iudicando.
In omni enim iudicio coniuncta ſunt miſericordia / & uirtus / id
eſt iuſticia: & in harum conjunctione conſiſtit aequitas. Vnde Gregorius /
penſo iuſticiam / & miſericordiam portat: ſed per iuſticiam reddit
peccatis ſententiam / per miſericordiam peccati temperat poenam:
ut iuſto libramine / quaedam per aequitatem corrigat / quaedam per
miſericordiam indulgeat: qui dei iudicium oculis ſuis ſemper timenſ,
& tremens / in omni negocio formidat / ne de iuſticiae tramite deui=
ans cadat. Ubi namque iuſticia ſuum modum excedit / crudelitatis uiti=
um gignit / & nimia pietas diſsolutionem diſciplinae parturit. [Pr.14.6] Hu=
manum autem iudicium quatuor modis ſolet peruerti. Timore / dum
metu poteſtatis alicuius / ueritatem loqui pertimeſcimus. Cupidita=
te / dum praemio animum alicuius corrumpimus. Odio / dum contra
quemlibet aduerſarium molimur. Amore / dum amico / uel pro=
pinquo aliquid praeſtare contendimus. Quae omnia in iudice ſum=
mopere ſunt cauenda / atque fugienda.
[Pr.15] Vtrum iudex ſecundum allegata: & probata:
uel ſecundum conſcientiam iudicare teneatur.
[Pr.15.pr] NVnc quaeſtio ſubiungenda eſt. An iudex ſecundum allega=ta / & probata partium: uel ſecundum quod nouit / & ex con=
ſcientia / debeat iudicare? Verbi gratia / aliquis accuſatur de capita=
li / uel alio crimine / & iudex ſcit illum eſſe innoxium / ut quia uidit id
crimen ab alio fuiſse patratum / tamen teſtes contra eum teſtificantur,
an condemnabit ſcienter innocentem? Dic quod iudicare pertinet
ad iudicem ſecundum quod fungitur publica poteſtate / ideo inſtrui
debet in iudicio / non ſecundum quod ipſe iudex nouit / tanquam perſo=
na priuata / ſed ut ſibi innoteſcit / tanquam perſonae publicae. [Pr.15.1] Id autem
poteſt ſibi dupliciter innoteſcere / uel in communi per leges ſcilicet
publicas / diuinas / aut humanas / contra quas probatio non admit=
titur: uel in particulari per inſtrumenta: & teſtes / & alia legitima
documenta / quae magis ſequi debet iudicando / quam illud quod ipſe
nouit in perſona priuata. Ideo inquit Auguſtinus / iudex bonuſ,
nihil ex arbitrio ſuo facit / ſed ſecundum leges / & iura pronunciat.
[Pr.15.2] In hoc tamen caſu / iudex debet eſſe ualde ſolicitus ut foueat par=
tem illam / quam in conſcientia ſua ſcit eſſe ueram / ne pereat pro=
adeo ualidae probationes in iudicio proferantur / quae nec repelli /
nec collidi ualeant / omni arte / & ſtudio eſt iudici enitendum / ut
innocens conuictus eripiatur. [Pr.15.3] Si nulla eiuſcemodi uia reperiri po=
teſt / quaerat rationem / ſi ſine ſcandalo fieri poteſt / ut alteri cauſam
committat; ſi id nequit / tunc proferat ſententiam ſecundum allega=
ta / & probata. Eſt enim iudicis officium magis laborare pro ſalute
boni publici / quam ſingularis / cum & ipſe in quantum iudex / ſi perſo=
na publica: & bonum commune ſit nobilius particulari ut habe=
tur primo Ethicorum. [Pr.15.5] Nam ſi iudex ferit ſententiam pro innocen=
te in iudicio tamen conuicto / redundaret in pernitiem publicam,
populus enim ſcandalizaretur: uiaque aperiretur / innocentes op=
primendi / & noxios abſoluendi. Si enim iudex uellet innocentem
punire / diceret ſe conſcientia ſua ſcire eum eſſe reum. Pariter &
ſi uellet ſceleratum abſoluere / & ſic iniquis iudicibus / male iudican=
di aditus pateret. Fateor eſſe / qui aliter ſentiant / ſed haec uidetur
opinio communior / & aequior fore.
[Pr.16] De duplici conſcientia iudicis: uide=
licet rei: & dicti.
[Pr.16.pr] SEd quia conſtans eſt Theologorum ſententia / quemlibet /qui contra conſcientiam facit peccare. [Pr.16.1] Sciendum igitur / quod
duplex eſt conſcientia / uidelicet rei / & dicti. Vnde iudex licet faciat
contra conſcientiam rei / ideſt negotii / uel facti / non tamen facit contra
conſcientiam dicti hoc eſt teſtimonii. Aliud eſt enim ſimpliciter ſcire,
& aliud eſt prout debet iudex ſcire. [Pr.16.2] Iudex autem duplicem perſonam re=
praeſentat / unam priuatam / aliam publicam. Fieri enim poteſt / ut aliquid ſciat
tanquam perſona priuata / & id neſciat tanquam perſona publica / ſicut di=
citur aliquid ſcire ut deus / & illud neſcire ut homo / prout eſt illud
teſtimonium Euangelicum. De die autem illa / & hora (ſcilicet extremi
iudicii) nemo ſcit neque angeli dei / neque filius / niſi pater ſolus: quod
intelligitur filium neſcire ut hominem / ſcire tamen ut deum. Idem de ſacerdo=
te confeſsionem audiente / qui etiam interrogatus per uiam teſtimonii
poſſet dicere ſe neſcire audita in confeſsione / quia neſcit ut teſtis.
propriam perſonam attinent / ſecundum ea / quae in publico iudicio
ſciri poſsunt. [Pr.16.3] His duo adiungam / unum quod ſi ſit ſupremus iudex
ut Papa / & imperator / uel alius / qui non adſtringitur legibus / tunc
debet ſequi ueritatem. Si uero eſt iudex inferior / tenetur ſecundum al=
legata / & probata etiam contra conſcientiam iudicare: nec tunc peccat /
quia reſtringitur ad id faciendum iuris authoritate. [Pr.16.4] Secundum eſt quod ſi
iudex ſedet pro tribunali / &continget aliquem ibi coram eo ali=
quod delictum facere / tunc poteſt illum ſtatim punire / ac ſi pro=
baretur per teſtes. Melius eſt enim probare aliquid per ipſum fa=
ctum / quam per teſtes. Si uero non ſedet pro tribunali / tunc ſecus. Nam
ſi iudex ex feneſtra praetorii / uel domus ſuae intueatur unum / quem=
piam interficientem: & quoniam hoc homicidium / uel non defer=
tur in iudicium / uel delatum non probatur: & iudex uoluerit homi=
cidam de ſe ipſo ſubicere torturae / ut ueritas per illius confeſsio=
nem eliciatur / certe non poteſt. Sola enim iudicis ſcientia ad hoc
non ſufficit ut ad torturam reus deueniat / cum ipſe illud neſciat / ut
iudex / ſed ut priuata perſona: nec ipſius teſtimonium / in hac parte
ualeat / cum in una / & eadem cauſa nemo poſsit eſſe teſtis: & iu=
dex. Igitur aliunde eſt edocendus / uel per teſtes / uel alia docu=
menta / ut poſsit torquere criminoſum. [Pr.16.5] Dubium quoque eſt de mi=
niſtris / & exequutoribus / qui ſciunt teſtes / falſo iuraſse / uel iudi=
cem inique iudicaſse / tamen coguntur a iudice / innocentem inter=
imere / uel aliter punire. Vnde communis eſt Theologorum ſen=
tentia / eos non debere obtemperare / ſi pro certo id ſciunt: ſecus
uero / ſi dubitent / quia tunc excuſantur propter obedientiae bonum /
ideo ſecundum ſanctum Thomam / ſi ſententia intollerabilem
errorem / & iniuriam contineat / non debent obedire / alioquin ex=
cuſarentur carnifices / qui martyres occiderunt. Si uero non adeo
manifeſtam contineat iniuſticiam / tunc non peccant exequendo /
quia ſententiam ſuperioris non habent diſcutere / nec ipſi inno=
centem interimunt / ſed iudex / cui miniſterium praebent.
PARS PRIMA.
De tripartita diuiſione Jurium: & con=
ſuetudinum inclyti regni Hun=
garie in Generali.
[P.1.1] Titulus primus.
[P.1.1.pr] EXpeditis opitulante deo / notabilibus / quae ad introdu=ctionem huius opuſculi praemittenda uidebantur / iam
ſpeciatim de conſuetudinibus huius inclyti regni Hun=
gariae tractandum ſupereſt. [P.1.1.1] Quia igitur omnis conſuetudo iuris /
qua utimur / uel ad perſonas pertinet / uel ad res / uel ad actiones.
Certum eſt autem / quod omnia iura reſpectu perſonarum prodierunt / ideo
dignum uidetur a perſonarum iure / exordium ceptae materiae ſumere,
deindeque de duabus reliquis conſuetudinarii iuris partibus (non dire
cte quidem ſemper / praepoſtero tamen interdum ordine / prout ſequi=
tur rerum in iudiciis emergentium ſeries / & condicio requirere di=
gnoſcitur) tractare / & ſecundum hoc / praeſens opuſculum tripartiri /
dignum duxi. [P.1.1.2] IN prima ſiquidem eius parte / de his / quae ad perſonarum
rationem ſpectant / nobilitatis ſcilicet noſtrae primordio / libertate /
bonorum / iuriumque poſſeſsionariorum acquiſitione / gubernatione /
diuiſione / uenditione / alienatione / concambiali permutatione / prae=
ſcriptione / pignoratione / metali reambulatione / iurium Quartalici=
orum / ac Dotaliciorum ſolutione / bonorumque mobilium / & immobilium
eſtimatione.[P.1.1.3] IN ſecunda uero ipſius parte / de rerum / ac cauſarum prae=
textu praemiſsorum bonorum / & iurium poſſeſsionariorum / aliorumque
negociorum mouendarum / & ſuſcitandarum / proceſsibus / & executio=
nibus / ac ſententiarum exinde ferendarum ſeriebus. [P.1.1.4] IN Tertio tandem
& ultimo opuſculi membro / de cauſarum & actionum iudiciariarum in
curiam regiam / per uiam appellationis / ex omnibus regni comi=
tatibus / atque de Croatia / Sclauonia / & Tranſsiluania / ſedibuſque ſpi=
ritualibus / deducendarum / ac tranſmittendarum ordinibus & modis.
Item de liberarum ciuitatum legibus / ac cauſis criminalibus / & ea=
rum deciſionibus / cum correquiſitis ſemper / & neceſsariis circa prae=
miſsa materiis / & rebus / ſua ſerie tractabitur.
[P.1.2] De prima parte iurium: & conſuetu=
dinum regni in ſpeciali: & primo
quod tam perſone ſpirituales
quam ſeculares vna & eadem li
bertate vtuntur. Tit. ij.
[P.1.2.pr] SCiendum in primis eſt / quod perſonarum / de quarum iuri=bus / & conſuetudinibus nunc agitur / aliae ſunt ſpirituales
ſiue eccleſiaſticae uero ſaeculares /[P.1.2.1] & quamuis perſonae ſpiri=
tuales / medio quarum ſalutem humanam dominus & ſalvator noſter
adminiſtrari inſtituit / perſonis ſaecularibus digniores habeantur /
tamen omnes domini praelati / & eccleſiarum rectores / ac barones /
& caeteri magnates / atque nobiles / & proceres regni huis Hunga=
riae / ratione nobilitatis / & bonorum temporalium / una eademque li=
bertatis / exemptionis / & immunitatis praerogatiua gaudent: nec
habet dominorum aliquis maius / nec nobilis quiſpiam minus / de
libertate / hinc etiam una eademque lege / & conſuetudine / ac uno /
& eodem iuridico proceſsu / in iudiciis utuntur / homagiorum dum=
taxat quantitate uariantur. [P.1.2.2] Nam domini praelati / & barones cen=
tum / nobiles uero quinquaginta marcas / pro homagiis eorum
conſequuntur / ut infra clarius dicetur. Et hoc quoque non ratione
libertatis / ſed praetextu dignitatis & officii / praelati utputa occaſi=
one dignitatis ſacerdotii. Barones uero reſpectu officii / quo fun=
guntur / & a principe ſublimantur / [P.1.2.3] unde & regi propinquiores
in ſtando / uel ſedendo / & primi in conſilio uoces emittendo / atque
priores / in rempublicam augmentando / & defenſionem patriae per=
agendo / caeteris nobilibus exiſtunt / uirtuteque dignitatis / & officii
merito praeferuntur.
[P.1.3] De exordio noſtre nobilitatis: & quo=
modo regimen in principem noſtrum
tranſlatum eſt. Tit. iij.
ares / approbataſque huius regni leges ipſe deſcribere con=
ſtituerim / quia tamen uniuerſos dominos / praelatos / & barones / ac
nobiles / una / & eadem exemptionis / & libertatis praerogatiua gaude=
re dixi / & alioquin dubitari ſolet a pleriſque unde nobilitas noſtra /
de qua Baronatus / & omnes tandem principatus progredi ſolet / ex=
ordium ſumat: qui ue ſint / & intelligantur ueri nobiles regni / ideo
paucis eius nobilitatis progreſsum / & initium declarandum ſtatui.
[P.1.3.1] Vbi ſciendum / quod licet ſecundum communem peritorum ſententiam nobi=
lis ille ſit / ſua quem uirtus nobilitat / inquantum tamen propoſitum
noſtrum tangit / nobilitas / quae etiam liberorum nomine plerumque intel=
ligitur / primum inter Hunnos / ſiue Hungaros poſt ingreſsum eorum
ex Scythia in Pannoniam quae nunc mutato nomine / ab Hungaris
illam incolentibus Hungaria uocitatur / orta fuiſse perhibetur / hoc
modo. [P.1.3.2] Cum enim egreſsi ex Scythia Hunni una cum uxoribus / fi=
liiſque / & filiabus / ac cuncta eorum familia / plures peragrarent / per=
uagarenturque regiones / capitaneis ordinatis / & uno praeterea Re=
ctore / ad lites diſsidentium ſopiendas / fureſque / & latrones / ac alios
malefactores caſtigandos / unanimiter electo / atque conſtituto / com=
muni omnium ſententia / decretoque edictum fuit / ut dum aliquae res
communitatem aequa ſorte tangentes occurrerent / aut generalis expe
ditio exercitus incumberet / tunc mucro / uel enſis / ſanguinis aſper
gine tinctus / media Hunnorum per habitacula / caſtraque deferetur,
& uox praeconica ſubſequeretur dicens. Vox dei / & praeceptum
communitatis uniuerſae / ut unuſquiſque in tali loco (eundem deſignan=
do locum) armatus / uel qualiter poteſt compareat / communitatis con
ſilium ſimul & praeceptum auditurus. [P.1.3.3] Haec conſuetudo inter Hun=
garos uſque ad tempora Geyſse ducis / patris ſcilicet glorioſi prin=
cipis / & apoſtoli noſtri / beatiſsimi Stephani primi regis Hunga=
rorum / inuiolabilitter extitit obſeruata / quae multos Hunnorum perpe
tuam redegit in ruſticitatem. [P.1.3.4] Nam ſtatutum / & ſancitum erat / ut tranſ=
greſsores eiuſcemodi mandati / niſi rationabilem aſsignarent ex=
cuſationem / cultro media per uiſcera ſcinderentur / aut communem
& perpetuam in ſeruitutem redigerentur. [P.1.3.5] Haec ſanctio plurimos
Hungarorum (ut praefertur) plebeae perhibetur effeciſse conditionis.
& Magor unanimiter proceſserint / aliter fieri nequiuiſset / ut hic
dominus / ille ſeruus / hic nobilis / ille ignobilis / & ruſticus effice=
retur. [P.1.3.6] Poſtquam uero inſpirante ſpirituſsancti gratia / ad agnitio=
nem ueritatis / chatholicaeque fidei profeſsionem / opera ipſius ſancti
regis noſtri / Hungari uenere / & eundem ſponte in regem elegere /
pariter & coronauere / omnis nobilitationis / & exconſequenti poſ
ſeſsionariae collationis / qua nobiles decorantur / & ab ignobili=
bus ſegregantur / facultas / plenariaque poteſtas / in iuriſdictionem
ſacrae coronae regni huius / & per conſequens in principem / ac regem
noſtrum / a communitate & communitatis ab auctoritate / ſimul cum im=
perio / & regimine tranſlata eſt / a quo iam omnis nobilitatis ori=
go / per quandam tranſlationem reciprocam / reflexibilemque connexionem.
Ita mutuo ſemper dependet / ut ſeiungi ſegregarique nequeat / & al
ter ſine altero fieri non poſsit. [P.1.3.7] Neque enim princeps niſi per nobi=
les eligitur / neque nobilis niſi per principem creatur / atque dignitate
nobilitari decoratur.
[P.1.4] Quod uera nobilitas per exercitia mili=
taria: & ceteras uirtutes acquiritur: ac poſ=
ſeſsionaria donatione roboratur. iiij.
[P.1.4.pr] PRoinde uera nobilitas uſu diſciplinaque militari / ac caete=ris animi / corporiſque dotibus / & uirtutibus acquiritur. Nam
ubi princeps noſter quempiam hominum / cuiuſcunque conditioniſ
exiſtat / ob praeclara facinora / ac ſeruitia / caſtro / uel oppido / ſiue
uilla / aut alio iure poſſeſsionario / condonauerit / mox ille per hu=
iuſmodi donationem principis (ſtatutione legitima ſubſequente)
in uerum nobilem creatur / & ab omni ruſticitatis iugo eripitur. [P.1.4.1] Et
iſta tandem donatiua libertas / per noſtrates / nobilitas appellatur,
unde talium nobilium filii / merito haeredes / & liberi nuncupantur,
& huiuſmodi nobiles / per quandam participationem / & connexionem
immediate praedeclaratam / membra ſacrae coronae eſſe cenſentur:
nulliuſque / praeter principis legitime coronati / ſubſunt poteſtati.
[P.1.5] Quod quilibet de bonis per eum pro=
prijs ſeruicijs conquiſitis: libere
diſponere poteſt. Tit. v.
[P.1.5.pr] TAle autem ius poſſeſsionarium per exercitia militaria conqui=ſitum / apud legiſtas peculium caſtrenſe / quod uero litterali
ſcientia / uel doctrina cuiuſpiam acquiritur / peculium quaſi caſtrenſe
nuncupatur. / & dicitur peculium quaſi proprium / uel priuatum bonum /
ita quod licet filio de eo facere quicquid uoluerit / etiam praeter uolunta
tem patris / & econtra / [P.1.5.1] & inde traxit originem / ac fundamentum illa
laudabilis / & uetuſtiſsima ab olimque approbata conſuetudo no=
ſtra / quod ſcilicet / quilibet dominorum baronum / ac magnatum / & nobilium /
de & ſuper uniuerſis rebus / boniſque / & iuribus poſſeſsionariis per
eum propriis ſuis laboribus / ſeruitiis / & uirtutibus / qualitercunque
acquiſitis / & inuentis / ante diuiſionem cum patre / uel fratribus factam,
liberam (prout uoluerit) diſponendi ſemper habet poteſtatis fa=
cultatem / ſicuti inferius in ſerie diuiſionum inter fratres fiendarum /
limpidius declarabitur.
[P.1.6] Quod nobiles etiam abſque poſſeſsionaria do=
natione creantur: quodque ad nobilitatem compro=
bandam: inſignia nobilitaria non ſint in iudi=
cio necceſsaria. Tit. vj.
[P.1.6.pr] SCiendum ulterius quod ueri nobiles etiam alio modo / & abſqueiurium poſſeſsionariorum donatione fiunt / & creantur / dum
uidelicet princeps noſter / quoſcunque plebeae conditionis homineſ
a ruſticitatis / & ignobilitatis ſeruitute / ſequeſtrando / & eximendo /
in coetum / ac collegium numerumque uerorum regni nobilium aggregat &
aſcribit. Tales / etiam ſine poſſeſsionaria collatione / ueri nobiles re
putantur / qui quidem nobiles utroque modo creati / & eorundem cun=
cti haeredes / per lineam uirilis ſexus legittime deſcendentes (ſi etiam
arma / ſeu inſignia nobilitaria / aut litteras ſuper armorum figuriſ,
cenſentur. [P.1.6.1] Arma enim a principe cuipiam conceſsa / non ſunt de ne=
ceſsitate / ſed ſolummodo de bene eſſe nobilitatis. Nam armorum col
latio ſimpliciter facta / non nobilitat quenquam. Cum etiam ciuium / & ple
baeorum hominum multi habeant armorum inſignia per principem do=
nata / per haec tamen in medium nobilium non computantur. [P.1.6.2] Ad nobili=
tatem itaque comprobandam non petuntur in iudicio exhiberi inſignia /
uel arma nobilitaria / ſed ſolae litterae donationales / uel ſtatutoriae
cum declaratione poſſeſsionariae collationis aeditae / produci de=
bent: immo illis non habitis / litterae dumtaxat expeditoriae ſuper
ſolutione Quartalitiorum (dummodo tempus praeſcriptionis iurium
regalium tranſcendiſse dinoſcantur) confectae / ad comprobationem
huiuſmodi nobilitatis abunde ſufficiunt. [P.1.6.3] Nam Quartalitia non ni=
ſi de iuribus poſſeſsionariis acquiſiticiis ſoluuntur. [P.1.6.4] De iuribus autem
empticiis non Quartalicia ſed portiones congruentes puellis / &
filiabus baronum / ac magnatum / atque nobilium dantur.
[P.1.7] Quod ex nobili patre: & ignobili matre
generati: ueri nobiles cenſentur:
ſed non econuerſo. Titulus uij.
[P.1.7.pr] ITem illi / qui ex nobili dumtaxat matre / & ruſtico patreſunt propagati / ueri nobiles non dicuntur / niſi forſitan
mulier ipſa / fuiſset per regem in uerum haeredem iurium paternorum
(ſine tamen praeiudicio legitimorum ſucceſsorum) praefecta / atque creata.
[P.1.7.1] Nam hoc modo / filii ſui / etiam ex ignobili patre progeniti (quia prae=
fectio naturam uimque donationis / ac iurium poſſeſsionariorum collati=
onis ſapit / atque repraeſentat) ueri nobiles reputantur. [P.1.7.2] Econtra uero
ex nobili patre / & ignobili matre filii procreati / recti / & ueri nobi=
les cenſentur. [P.1.7.3] Pater enim generat / mater autem formam ſolum generan
di dat / & praeſtat. [P.1.7.4] Qualiter autem praefectio praenotata fieri poſsit / &
debeat / inferius eam ſcriptam habebis.
[P.1.8] Quod etiam per adoptionem nobiles
fiunt: & creantur. Tit. uiij.
[P.1.8.pr] ITem fiunt adhuc & alio modo nobiles / per adoptionem,dum uidelicet quis dominorum / uel nobilium / ruſticum ſeu ig=
nobilem quempiam / in filium ſibi adoptauerit / & ſucceſsorem / haere=
demque bonorum ſuorum ſubſtituerit / & huiuſmodi adoptioni conſenſuſ
regius acceſserit: tandem & ſtatutio legitima bonorum ipſorum / ſubſe=
quuta fuerit (quia adoptio aeque ſicuti praefectio cum conſenſu regio uim
donationis tenet) ignobilis ille / & filii ſui / ueri nobiles reputantur.
[P.1.9] De quatuor priuilegiatis: & precipuiſ
nobilium libertatibus. Tit. ix.
[P.1.9.pr] QVamuis autem horum nobilium multae ſint libertates per priui=legia / & conſtitutiones principum explicatae; quatuor tamen
cenſentur eſſe praecipuae / quas hic inſerendas curaui.[P.1.9.1] PRIMA igitur
eſt quod ipſi niſi primum citati / uel euocati / ordineque iudiciario con=
demnati fuerint / in eorum perſonis / ad quorumuis inſtantiam / uel cla=
mores / aut preces / nuſquam & per neminem detineri poſsunt. [P.1.9.2] Violatur
tamen haec libertas in factis / cauſiſque criminalibus / puta homicidio
deliberato: uillarum combuſtione: furtoque & rapina / ſeu latrocinio /
atque etiam uiolenti adulterio / in quibus honorem / titulumque / & libertatem
nobilitatis quilibet amittit. Et ſi poterit etiam per ruſticanam manum
in loco delicti & criminis commiſsi / libere ſemper talis detineri / &
iuxta ſuos exceſsus condemnari / punirique merito ualebit. [P.1.9.3] Verum
tamen ſi de loco delicti aufugerit / & manus adverſantium euaſerit,
poſtea non aliter niſi citatione / uel euocatione mediante / proceſ=
ſuque iuridico damnari / & aggrauari debebit. [P.1.9.4] SECVNDA liber=
tas / quod nobiles totius regni / nullius praeterquam principis legitime
(ut praetactum eſt) coronati / ſubſunt poteſtati / & ipſe quoque prin=
ceps noſter / ad ſimplicem querelam / & ſiniſtram ſuggeſtionem ali=
cuius / neminem eorum praeter uiam iuris / & altera parte non audita in
perſona / uel rebus ſuis / ordinaria authoritate / impedire poteſt.
intra terminos territoriorum ſuorum adiacentibus / liberam ſemper prout
uolunt / fruendi habent poteſtatem / ab omnique conditionaria ſeruitu=
te / ac datiarum / & collectarum / tributorum uectigalium / triceſimarumque ſo=
lutione / per omnia immunes / & exempti habentur / militare dum=
taxat pro regni defenſione tenentur. [P.1.9.6] QVARTA (ut reliquas prae=
teream) & ultima eſt / quod ſi quiſpiam regum / & principum noſtrorum / liberta
tibus nobilium in generali decreto / excellentiſsimi principis quondam
domini ſecundi Andreae regis / cognomento Hieroſolymitani (ad quod
obſeruandum quilibet regum Hungariae / priuſquam ſuum ſacro caput dya
demate coronaretur ſacramentum praeſtare ſolet) declaratis & expreſ
ſis / contrauenire attemptaret / extunc / ſine nota alicuius infidelitatis /
liberam illi reſiſtendi / & contradicendi habent in perpetuum facultatem.
[P.1.9.7] PEr nobiles autem hoc in loco generaliter uniuerſos dominos prae=
latos / barones / caeteroſque magnates / & alios regni huius proce=
res intellige / qui (ſicut praenarratum eſt) una eiuſdemque libertatiſ
praerogatiua ſemper muniuntur.
[P.1.10] Quod princeps noſter cunctorum domi=
norum: baronum: ac nobilium regni: ueruſ
& legitimus ſucceſsor eſt. Tit. x.
[P.1.10.pr] QVia dictum eſt ſuperius / quod omnis nobilitatis / & poſſeſsionariaecollationis plenaria poteſtas in principem noſtrum tranſlata
eſt: ideo aduertendum quod princeps ipſe noſter uniuerſorum domino=
rum / baronum & magnatum / ac aliorum regni nobilium poſſeſsionato=
rumque hominum / in caſu quo quis eorum ſine haeredibus / & poſteriſ
deceſserit / uerus / & legitimus ſucceſsor eſt / [P.1.10.1] omnia enim bona / &
iura eorum poſſeſsionaria / ab ipſa ſacra regni Hungariae corona,
uirtute tranſlationis praenotatae / originaliter dependent / & ad ean
dem ſemper reſpiciunt / deuoluunturque / eorum poſſeſsore legitimo
deficiente. [P.1.10.2] Vnde inoleuit iſta conſuetudo dudum approbata / quod
unica / & ſingularis perſona / quis exiſtens / ueroque & legitimo ſuc=
ceſsore carens / ac deſtituta / ſuper iuribus ſuis poſſeſsionariis / ſine
etiam pignoris titulo nullam de eiſdem faſsionem ultra communem eſti=
mationem eorundem / faciendi habet facultatem / prout infra latius ſuo
loco ſuper ea re tractabitur. [P.1.10.3] Praeterea cunctorum quoque dominorum
praelatorum / & uirorum eccleſiaſticorum / princeps ipſe noſter / uerus pa=
riter / & legitimus ſucceſsor eſt / non quantum ad bonorum & iurium
poſſeſsionariorum ab eccleſia ablationem / & ſequeſtrationem / ſed quan=
tum alteri (uacantibus praelaturarum ſedibus / & eccleſiarum rectorati=
buſ) ad gubernandum cum eccleſia collationem / ſaluo iure confir=
macionis Archiepiſcopatuum / & Epiſcopatuum / quae iuriſdicioni ſa=
cro ſanctae Romanae / dumtaxat eccleſiae / ſubeſſe dinoſcitur.
[P.1.11] Quod papa in collationibus benefic
iorum eccleſiaſticorum in hoc regno nul=
lam iuriſdicionem retinuit: preter con
firmationis auctoritatem. Tit. xj.
[P.1.11.pr] SCiendum autem quod licet papa / ſeu ſummus pontifex,
utramque iuriſdicionem / temporalem ſcilicet / & ſpiritualem ha=
beat / in collationibus tamen beneficiorum eccleſiaſticorum pro tempore
uacantium / in hoc tamen regno / ſummus ipſe pontifex / nullam iu=
riſdicionem exequitur / praeter confirmationis auctoritatem. Et hoc
quadruplici ratione. [P.1.11.1] PRIMO ratione fundationis eccleſiarum. Quia
reges Hungariae / cum ſoli fuerint omnium eccleſiarum / & epiſcopa=
tuum / abbatiarumque / & praepoſiturarum in hoc regno fundatores / per
eiuſcemodi fundationem / omnem facultatem iuris patronatus / nomi=
nationis / electionis / ac collationis beneficiorum / ſibipſis acquiſierunt,
& uendicarunt. Qua ex cauſa / iuris uidelicet patronatus ratione /
pertinet ſemper ad reges noſtros / hoc in regno / beneficio=
rum eccleſiaſticorum collatio. [P.1.11.2] SECVNDO ratione ſuſceptae chriſ
tianitatis. Quia Hungari / non per praedicationem apoſtolicam /
uel apoſtolorum / quorum principis uicem / & perſonam in terris papa
gerit / ſed per inſtitutionem proprii regis eorum ſanctiſsimi uideli
cet Stephani regis / de quo & ſuperius memini / conuerſi ſunt / ad
praepoſituras / hoc in regno fundauit / & harum omnium eccleſiarum prae
laturas / ac beneficia ſolus ipſe ex annuentia ſummi pontificis / qui
bus maluit (idoneis tamen & uirtutibus probitatum / inſignitiſ) con=
tulit / ſicuti eccleſia de eo ſolenniter canit / hic (uidelicet ſanctuſ
Stephanuſ) ad inſtar Salomonis ſtruit templa / ditat donis / ornat
gemmis / & coronis / cruces & altaria. Et mox ſubinfertur / Ad re=
gendum haec praelatos uiros ponit litteratos / iuſtos / fidos / & proba=
tos ad robur fidelium. Sic talentum ſibi datum deo reddens duplicatum /
ab aeterno praeparatum ſibi ſcandit ſolium. Ecce aperte deſcribitur /
quod ipſe / & non alter quiſpiam ad regenda templa per eum conſtru=
cta / doniſque ditata / praelatos iuſtos & fidos poſuit / prout ex eiuſ
quoque hiſtoria / & pluribus priuilegiis ſuis ſuper eccleſiarum funda
tionibus & dotationibus confectis / liquide patet. Itidem / & plerique
Caeſarii ac pontificii iuris interpretes ſuis commentariis conſcriptum
prodidere. [P.1.11.3] Vnde etiam rex & apoſtolus dici meruit / eo quod uices apo=
ſtolorum in terris praedicatione / & bonorum operum / atque exemplorum
exhibitione / geſsit / & propterea duas quoque cruces per collatio=
nem ſummi pontificis in ſignum ſuae ſanctitatis / quod ſcilicet rex / &
apoſtolus iuſte diceretur / digne meruit habere pro armorum inſig=
nibus / unde ab illius tempore / gens Hungarica / duplicatam crucem
pro armis / ac inſignibus habere pariter / & geſtare conſueuit. Inſig=
nium namque quatuor fluminum / ſcilicet Hiſtri ſeu Danubii / ac Thy=
biſci / ſeu Thyciae / necnon Zauae & Drauae a regno Pannoniae / quod
modo Hungari incolunt / atque inhabitant / pro ſe uendicauit. [P.1.11.4] TER
TIO ratione legitimae praeſcriptionis / quoniam reges Hungariae
a tempore regiminis eiuſdem beatiſsimi Stephani noſtri regis qui
anno dominicae incarnationis primo ſupra milleſimum / in regem
Hungaricae gentis feliciter inunctus pariter & coronatus eſt / ad
haec uſque tempora / ſemper in reali / & pacifico uſu / ac poſſeſsione
collationis huiuſmodi beneficiorum eccleſiaſticorum / pluſquam per quin
gentos annos perſiſtentes / tempus praeſcriptionis iurium eccleſia=
ſticorum / etiam ſanctae ſedis apoſtolicae / iteratis uicibus du=
dum tranſcenderunt. [P.1.11.5] QVARTO quia iſta libertas regni / quantum
ad beneficiorum collationes olim tempore domini Sigiſmundi im=
regni / in generali / ac caelebri concilio Conſtantienſi / cui triginta &
duos cardinales demptis aliis uiris eccleſiaſticis / & multis princi=
pibus Chriſtianis praefuiſse conſtat / corroborata / iuriſque iurandi
religione firmata fuit / prout in bulla ſuperinde confecta / clare con=
tinetur. [P.1.11.6] Hoc autem concilium (ut ſummarie / breuiſsimeque tangam) per
quadriennium durauit. Nam anno domini milleſimo quadringen=
teſimo decimo quarto incepit. In quo concilio tandem anno ſalu=
tis milleſimo quadringenteſimo decimo ſeptimo / papa Otto / qui
Martinus quintus appellatus eſt / electus extitit / poſtea uero anno
ſequenti uidelicet milleſimo quadringenteſimo decimo octauo /
idem concilium ipſius Martini pontificis / praefatique Sigiſmundi im
peratoris iuſsu diſsolutum fuit / & in eodem concilio Ioannes uige=
ſimus tercius pontificatui (licet inuituſ) abdicauit / Gregorius ue=
ro ſponte ceſsit / & renunciauit / ſed Benedictus pene obſtinatuſ
& cedere nolens / decreto concilii reprobatus / ac pontificatu pri=
uatus extitit / & in eodem concilio Ioannes Huſs / & Hieronymus Pra=
genſis eius condiſcipulus haeretici / combuſti & incinerati fuerunt.
SCISMA uero pro quo tollendo & dirimendo concilium ipſum
(ſpiritus ſancti gracia mouente) aggregatum pariter &celebratum
erat / nouem & triginta annis duraſse recolitur / quod tandem opera
ipſius Sigiſmundi imperatoris ſublatum extitit / atque pax & tran=
quilitas peroptata / dei eccleſiae feliciter reſtituta.
[P.1.12] Quod omnes domini prelati: & perſo
nae eccleſiaſticae: regi noſtro ad fidelitatiſ
homagium preſtandum obligantur: et
quod ratione bonorum temporalium coram
iudicibus ſecularibus iuri ſtare tenentur. Titulus. xij.
[P.1.12.pr] CVm igitur collatio beneficiorum eccleſiaſticorum / ſimul cumbonis / & iuribus poſſeſsionariis / ad eccleſias dei pertinen=
nes uiri eccleſiaſtici cuiuſcunque ordinis / gradus / ac dignitatis exi=
ſtant / qui in hoc regno Hungariae / caſtra / caſtella / fortalicia / ciui=
tates / oppida / uillas / poſſeſsiones & praedia / uel etiam alia quaecunque
iura poſſeſsionaria / gubernant / & poſsident / non obſtante / digni
tatis / & exemptionis eorum praerogatiua / libertate / regi / & principi
huius inclyti Hungariae regni legitime coronato / inſtar perſona=
rum ſecularium eiuſdem regni ad homagium fidelitatis praeſtandum /
ſemper obligantur / [P.1.12.1] & ratione huiuſmodi bonorum temporalium /
quae poſsident / quorumlibet etiam actuum potentiariorum / ac aliorum ne=
gotiorum exinde emergendorum / in preſentiam quorumlibet iudicum
regni ordinariorum ab eorum aduerſariis (ſi quos habuerint) in cau=
ſam libere conueniri / & attrahi poſsunt / coram quibus / more alio=
rum ſaecularium reſpondere / iurique ſtare tenentur.
[P.1.13] De donationibus regiis: & earum ſpe
ciebus in generali. Tit. xiij.
[P.1.13.pr] QVoniam omnes domini praelati / barones / magnates / no=bileſque / & proceres totius regni Hungariae / necnon reg=
norum eidem incorporatorum / ac partium ſibi ſubjectarum / cuiuſcunque
ſtatus / conditionis / dignitatiſque / & praeeminentiae exiſtant uniuerſa
eorum iura poſſeſsionaria / ex donationibus ſereniſsimorum domi
norum regum Hungariae habent / atque poſsident. In primis igitur
de donationibus regiis / & earum ſpeciebus in generali dicendum oc=
currit. [P.1.13.1] Vbi ſciendum eſt / quod donatio regia duplex eſt / ſcilicet pu=
ra / & mixta. [P.1.13.2] Pura donatio eſt iurium poſſeſsionariorum in iuriſdici=
onem ſacrae regni coronae legitimae redactorum perennalis per prin
cipem cuipiam / ob ſeruitia / uel praeclaras uirtutes / facta collatio.
[P.1.13.3] Mixta uero donatio dicitur illa / quae ultra ſeruitium / etiam ſummam
aliquam pecuniarum complectitur / & talis / uſitato uocabulo / inſcriptio
nuncupatur. [P.1.13.4] regia enim maieſtas (ex praedeclarata iuriſdicione
ſacrae coronae regni huius Hungariae) de & ſuper uniuerſis iuri=
bus poſſeſsionariis / quorumcunque decedentium / & in ſemine / uel
ſponendi / pro ſe ſcilicet reſeruandi / uel alteri cui maluerit confe=
rendi / aut inſcribendi / plenariam ſemper habet poteſtatis facultatem.
[P.1.13.5] ET NE prauorum hominum / patrata malitia / impunita relinqueretur.
Neue nobilitas / & ruſticitas / aequalis eſtimationis cenſeretur. Rur=
ſus ne fidelitas / ac infidelitas / ſimile praemium ſortiretur. Ad conteren=
dam igitur / infidelium proteruiam / & rebellionem / prauorumque / & flagiti=
oſorum hominum male agendi licentiam / reprimendam / maiores noſtri /
non ſolum iura poſſeſsionaria aliquorum in ſemine (ut praefertur)
deficientium / uerum etiam contra ſtatum publicum regni huius / ex eoque
in deſpectum dignitatis regiae maieſtatis contumaciter ſeſe erigen=
tium / ac alios praeter iuris aequitatem abſolute / temerarieque turbantium /
ad ſacram coronam dicti regni Hungariae / conſequenterque colla=
tionem regiam (etiam ſuperuiuentibus illiſ) deuoluenda eſſe / tum
iuris rigore exigente / tum uero reipublicae utilitate expoſcente /
communi decreto ſanxerunt / atque ſtatuerunt / ut exemplo punicioniſ
ſceleratorum / alii terreantur / alii uero ad opera fidelitatis exercenda,
atque peragenda / ſi quibus forſitan talium bona collata fuerint / fer=
uentius accendantur.
[P.1.14] De caſibus notam infidelitatis affe=
rentibus. Tit. xiiij.
[P.1.14.pr] SVnt igitur caſus iſti / & uocantur notae infidelitatis / in qui=bus regia maieſtas / bona aliquorum / eiſdem ſuperuenienti=
bus / cui uoluerit de iure / libereque donandi habet facultatem. [P.1.14.1] PRI=
MVS eſt de crimine laeſae maieſtatis / ſi quis uidelicet impias manuſ
in perſonam principis noſtri iniecerit uel capiti eius gladio / aut ue=
neno inſidiatus fuerit / ſiue murum aut domum in quo princeps ipſe
extiterit uiolenter inuaſerit. [P.1.14.2] SECVNDVS caſus eſt / ſi quis euiden
ter ſe erigit / & opponit contra ſtatum publicum / regis & coronae. Haec
tamen erectio ſeipſum iuſte defendendo / notam afferre non intel
ligatur. [P.1.14.3] ITEM qui conficit falſas litteras / uel falſis litteris eui=
denter utitur in iudicio. Aut qui ſculpit / uel utitur falſis ſigillis.
& publice in magna quantitate utentes. [P.1.14.5] ITEM occiſores / uel uul
neratores fratrum: ac conſanguineorum ſuorum / uſque ad quartum gradum
incluſiue. Necnon parricidae: uxoricidae: ac mariticidae. Veruntamen
uxoricidium / & mariticidium intellige praeter iuris proceſsum / & aequi
tatem / patratum. [P.1.14.6] ITEM ſtupratores conſanguinearum / ſimilitter uſque
ad quartum gradum incluſiue. Aut nouercarum uiolatores. Inceſtuoſi /
dum fuerint euidenter conuicti / uel proſcripti. [P.1.14.7] ITEM incendiarii
publici uillarum / & poſſeſsionum. [P.1.14.8] ITEM inductores exterorum homi
num ſpoliatorum / uel ſtipendiariorum ad diſturbandum internum regni
ſtatum. [P.1.14.9] ITEM uiolatores litterarum fidei publicae: uel ſalui condu=
ctus / dum euidenter fuerint conuicti. [P.1.14.10] ITEM Traditores caſtrorum
dominorum propriorum. Necnon expugnatores / & interceptoreſ,
aut ſubtractores caſtrorum / uel caſtellorum / aut aliorum fortalitiorum quo=
rumcunque regnicolarum / dum euidenter fuerint conuicti. [P.1.14.11] ITEM In
teremptores / captiuatores / uerberatores / uel uulneratores iudicum
ordinariorum regni: & eorundem uices in iudiciis gerentium. [P.1.14.12] ITEM
occiſores litigantium / ſeu cauſantium / ſiue ad regiam maieſtatem / aut ad
octauas / uel breuia iudicia / ſiue ad ſedem iudiciariam alicuius comi=
tatus / aut alia quaecunque loca iudiciorum / ad cauſarum ſcilicet proſequu=
tionem proficiſcentium / uel ad dietam / & conuentionem generalem de
regio edicto celebrandam / uenientium / & accedentium.[P.1.14.13] ITEM Occi=
ſores / uulneratores / aut uerberatores hominum regiorum / ac teſtimo
niorum capituli / uel conuentus / in exequutione aliqua proceden=
tium. [P.1.14.14] ITEM publici haeretici / damnatae ſcilicet haereſi adherentes.
[P.1.14.15] ITEM mutilatores membrorum / & eruitores oculorum / praeter banoſ
waywodas / & alios honores / in confinibus regni tenentes. [P.1.14.16] ITEM
amiſsores caſtrorum finitimorum regni. [P.1.14.17] ITEM adminiſtratores ar=
morum / & uictualium thurcis / & aliis infidelibus / regni ſcilicet huiuſ
aemulis / & hoſtibus. [P.1.14.18] ITEM turbatores / detentores: & ſpoliato=
res illorum / qui ſectae eorum damnatae renunciantes ex Thurcia
regnum ad iſtud confugiunt moraturi.
[P.1.15] Quod bona latronum: furum: & homicida=
rum Donationi regie non ſubiacent. xv.
tronum / ſeu praedonum / & aliorum eiuſcemodi ſpoli=
atorum. Item homicidarum / & alio modo nobiles uulnerantium,
ſeu uerberantium (demptis caſibus praedeclaratiſ) domoſque eorum
uiolenter inuadentium: nec non poſſeſsiones / & iura poſſeſsio=
naria / territoriaque aliorum depraedantium / uel occupantium / bona
& iura poſſeſsionaria / in Fiſcum regium / non deuoluuntur: neque
collationi regiae maieſtatis ſubiacere dignoſcuntur: ſed tales / capi=
tali dumtaxat ſententia / fures ſcilicet patibulo: praedones uero pa=
lo / uel rota / caeteri autem gladio / iuxta ſcilicet eorum demerita ſunt
feriendi / atque puniendi. [P.1.15.1] Bona uero / & iura poſſeſsionaria ipſorum
(ſi & ubi morte damnati fuerint) in filios / uel illis non exiſtenti=
bus / in fratres eorum generationales / aut alios legitimos eorum
ſucceſsores / deriuantur. [P.1.15.2] Vbi autem gratia regia / illis conceſsa / &
ſententia nihilominus exequuta fuerit / extunc iura ipſorum poſſeſ=
ſionaria / a manibus iudicis / & aduerſae partis / ad inſtantiam ſcilicet
cuius ſententia lata extiterit / per filios / aut fratres ipſorum genera
tionales / uel alios ſucceſsores legitimos eſtimatione communi
mediante / redimuntur / prout in ſententiarum ſeriebus in ſecunda
parte / clarius dicetur.
[P.1.16] Quod differentia eſt inter notam infidelitatiſ
& ſententiam capitalem dupliciter. xvj.
[P.1.16.pr] DIfferentia itaque eſt inter notam infidelitatis / & ſententiam capi=talem / dupliciter. PRIMO / quia per notam infidelitatis &
caput / & haereditas / ſeu perpetuitas omnium bonorum / iuriumque poſſeſ
ſionariorum infidelis hominis amittitur / & nunquam haereditas ipſorum iurium
poſſeſsionariorum ad portionem ſuam cedentium / in filios / uel fratres ge
nerationales talis infidelis / aut labe infidelitatis irretiti / obfuſcatique,
& condemnati hominis (ſi etiam capite plecteretur) de caetero reuertitur.
[P.1.16.1] Immo genealogia ſua: uel generationis ſuae propago / in ignominiam
contemptumque infidelitatis / & in laudem praeclarae uirtutis / illibatae fidelitatiſ
quantum ad deuolutionem bonorum a ſe perpetuo aliena efficitur.
paternam condemnationem / ſeu labe infidelitatis eius innodationem /
filii naſcituri in iuribus paternis (ſi gratiam regiam / & dominium
adhuc bonorum ſuorum pater eorum conſequutus fuerit) merito / ri=
teque ſuccedunt. [P.1.16.2] GRATIA tamen haec regia ad ſucceſsionem ad mutu
am / quantum ſuper deuolutione bonorum generationi ſuae (demptiſ
filiis poſt condemnationem procreandiſ) in nulla parte ſuffragabi=
tur. Nec trahit alios filios prius natos / uel fratres generationaleſ
ipſa gratia / cum condemnato illo / ad priorem ſucceſsionis eorum ſta=
tum / niſi mutuus ſuper deuolutione bonorum ex nouo contractuſ
per faſsiones inſtrumentales inter eos ſequeretur: & conſenſuſ
ſuperinde regius / impetraretur. Hoc enim modo & non aliter /
mortua / & amiſsa ſucceſsio / uiuificabitur / atque inſtaurabitur. [P.1.16.3] PER
SENTENTIAM VERO capitalem / proprietas / & haereditaſ
bonorum,/ ac iurium poſſeſsionariorum non amittitur / ſed ſi ſen=
tentia condemnatus quiſpiam extremo ſupplicio punietur / ex=
tunc uniuerſa bona / & iura ſua poſſeſsionaria in filios (ſi habu=
erit) uel fratres ſuos propinquiores / aut alios legitimos ſucceſ=
ſores / ſimpliciter deuoluuntur. [P.1.16.4] Si autem gratiam regiam meru=
erit / & exequutio ſententiae nihilominus per aduerſam partem
peracta fuerit / tunc eadem iura poſſeſsionaria / filii / uel fratres / aut
alii legitimi ſucceſsores / eſtimatione (ut praefertur) communi / in ter
mino per iudicem ad id praefigendo / ad ſe redimendi / habent aucto
ritatem. [P.1.16.5] ALIA inſuper differentia inter notam / & ſententiam / eſt / quo
niam condemnatus homo / cum aduerſa parte / etiam poſt latam &
pronunciatam ſententiam (ante tamen eiuſdem ſententiae exequuti
onem) ſi concordauerit / aut concordare poterit / extunc illi / neque
gratia regia eſt neceſsaria / neque iudex / ſe in dominium bonorum,
ac iurium poſſeſsionariorum ipſius ſententiati hominis / ingere=
re poterit. [P.1.16.6] NOTAM tamen infidelitatis ſi quis incurrerit / ſi etiam
cum eo / quem in caſibus praenarratis laeſerit / plene concordaue=
rit / ab impetitione tamen illius / cui regia maieſtas bona / & iura
poſſeſsionaria per aliquam notam contulerit / ſe praecauere non
poterit / ex iuriſdicione etenim ſacrae coronae regni huius / contra
cuius utputa dignitatem / auctoritatemque infidelis ipſe deliquit /
modi bonorum / & iurium poſſeſsionariorum / liberam agendi / proce=
dendique / & ea bona / iuris ordine obſeruato / pro ſe uendicandi / &
appropriandi plenariam habet poteſtatis facultatem.
[P.1.17] Qui ſint: & intelligantur heredes: & poſteri=
tates: & qualia bona ſolum maſculinum:
qualiaue: vtrumqve ſexum concernant. xvij.
[P.1.17.pr] CAeterum / quia ab inceptae materiae proſequutione (ob oc=currentem / & quidem neceſsariam / notae / & ſententiae hoc in lo=
co declarationem / pariter & diſtinctionem) digreſsionem feci. Igitur ad
Donationum regiarum euidentiorem explanationem reuertendo / & primo
clauſulam illam / ſine haerede decedentium / uel in ſemine deficientium
declarando. [P.1.17.1] NOTANDVM eſt / quod quamuis appellatione poſterita
tum omnes de iure patri / uel matri ſuccedere debentes / etiam poſthumiſ
incluſis ſiue mares / ſiue foeminae ſint / intelligantur: prolium uero no=
minatione tam filii / quam filiae iam nati / uel natae / poſthumis excluſis /
ſignificentur / liberorum ſiquidem nuncupatione & filii & filiae / nepoteſque
& neptes pariter contineantur / tamen de uetuſta / & approbata regni
huius noſtri conſuetudine / haeredes ſolummodo filii legitimi / qui iu=
ribus paternis haereditariis ſuccedere ſolent / intelliguntur / [P.1.17.2] licet in ca=
ſu / quo bona / & iura poſſeſsionaria paterna / uel etiam materna /
utrumque ſexum / tam ſcilicet mares / quam etiam foemellas concernere dignoſcuntur
Haeredis nomen ipſae quoque filiae (licet improprie) gerere permit
tantur. Filiae itaque / quia non omnibus bonis / & iuribus paternis partici=
pant / ideo recte non haeredes / ſed poſteritates potius / nuncupan=
tur. [P.1.17.3] Et poſteritates quoque dico nuncupari / non quantum ad iurium pa
ternorum communiter / & ſemper deuolutionem / ſed quantum ad ſangui=
nis propagationem / & in caſibus / quibus legitime ſorciuntur bonorum
paternorum / uel maternorum ſucceſsionem. [P.1.17.4] Nam iura dumtaxat poſſeſ
ſionaria pecuniis paternis / aut maternis empta / & comparata. Praete=
rea in homagium alicuius interempti / nobilis data & obligata / caeterum pro
iure Quartalicio / ſeu in ſortem refuſionis / & reſtitutionis quartae puellariſ
ſcriptio Quartalicii non ſit in preiudicium fratrum / uel aliorum rite ſuc=
cedentium facta. Item illa etiam iura poſſeſsionaria / in quibus aliquae
puellae / uel foeminae per regiam maieſtatem (ſine tamen praeiudicio fra=
trum generationalium) in ueros ſucceſsores / quo ad utrumque ſexum
praeficiuntur / ius foemineum aeque / ueluti maſculinum ſequuntur / [P.1.17.5] alia
uero uniuerſa iura poſſeſsionaria qualitercunque acquiſita ſolum=
modo iuri maſculino deſeruiunt. [P.1.17.6] Et dixi notanter pecuniis pater=
nis / uel maternis empta / quoniam in bonis / & iuribus poſſeſsiona=
riis pecuniis aliquorum fratrum comparatis / puellae ſeu foeminae / ſororeſ
uidelicet eorum / nil iuris habere poſsunt / neque collaterali modo / ip=
ſae foeminae ſuccedere / aut portionem aliquam acquirere permittuntur:
ſed iuribus tantum de paternis / aut portionem congruentem in caſibuſ
immediate praeſcriptis / aut ius Quartalicium pro ſe requirendi ha=
bent auctoritatem. [P.1.17.7] Dixi etiam quo ad utrumque ſexum parimodo notanter.
Nam in caſu / quo / regia maieſtas puellam / ſeu mulierem aliquam / in iu
ribus paternis / uel etiam fraternis (ſi frater ipſe haeredibus careat / &
praefectioni conſenciat) in uerum haeredem / & ſucceſsorem maſculi=
num ſimpliciter praefecerit; non inſerendo ſcilicet in litteris prae=
fectionalibus utrumque ſexum / extunc huiuſmodi iura poſſeſsiona=
ria / mortua ipſa muliere / ſolummodo in filios (ſi habuerit / aliter
autem rurſus in Fiſcum regium) deuoluuntur / & filiae ſuae iuribus dum
taxat / earum Quartaliciis / de eiſdem iuxta huius regni conſuetu=
dinem prouenire debentibus / contentari debebunt.
[P.1.18] Quare iura poſſeſsionaria ſeruicijs conqui=
ſita: ius foemineum non ſequuntur. xviij.
[P.1.18.pr] SI autem queritur / quare bona / ac iura poſſeſsionaria ſeruici=is acquiſita / ius foemineum non ſequuntur: Reſponde / quod
ideo / quia regnum iſtud Hungariae cum partibus ſibi ſubiectis / in
medio / faucibuſque hoſtium ſitum / & poſitum eſt / quod gladio ſemper /
& armis tutari / defendique ſolet / bona etiam / &iura poſſeſsionaria
(ut communiter) arte militari / ſanguiniſque effuſione / progenitoreſ
autem / & puellae armis militare / cum hoſtibuſque decertare / non ſolent,
neque poſsunt. Et ob hoc bona ipſa iuri foemineo non deſeruiunt.
[P.1.19] Econtra cur iura poſſeſsionaria pecu=
niis empta: ius foemineum eque: ac ma=
ſculinum concernunt. Tit. xix.
[P.1.19.pr] SI uero econtrario conuertitur. Cur iura poſſeſsionaria pe=cuniis (ut praemiſsum eſt) paternis / aut maternis empta /
ius foemineum aeque ac maſculinum concernunt? Dic / quod ideo / quo=
niam pecuniae inter res mobiles computantur: de rebus autem mobili=
bus tam paternis / quam etiam maternis / & filii / & filiae / aequales portioneſ
ſorciuntur: & ex conſequenti / etiam de bonis / & iuribus poſſeſsio=
nariis huiuſmodi pecuniis / de quibus / utpote decedente patre / uel
matre / filiae portionem habere debebant / comparatis / portiones con=
gruentes ipſis filiabus dantur. [P.1.19.1] Licet originem / & fundamentum conſi=
derando / quod etiam pecuniae maximis ſeruitiis / & laboribus: inter=
dumque ingenti ſanguinis effuſione / acquiri / & congregari conſue=
uerint. Et quod onera bellorum / & defenſionem patriae / mulieres / ſeu pu=
ellae per ſe gerere / ſupportareque non poſsint / etiam de empticiis bo
nis / & iuribus poſſeſsionariis / portiones perpetuas non mererentur
haberae / ne tamen a ſucceſsione rerum / & bonorum paternorum penituſ
excluſae uiderentur / fraternus amor / & dilectio filiorum / qua erga ſo=
rores afficiuntur / & iure quoque diuino affici tenentur / permiſit filiaſ
portiones congruas perennali iure cum eis pariter de praenarratis bonis /
ac iuribus poſſeſsionariis empticiis habere / & onera bellorum / tu=
telamque patriae / in hac parte maritis ipſarum impoſuit peragere / atque ſuffere.
[P.1.20] Vtrum bona nota infidelitatis condem=
nati vtrumque ſexum concernentia: poſt
factam gratiam iterum: vtrique ſexui
deſeruiant. Tit. xx.
rit / cuius bona / iuraque poſſeſsionaria utrumque ſexum / ma=
ſculinum ſcilicet & foemineum contigiſsent / atque ſequuta fuiſsent / &
tandem ipſe condemnatus / capiti / ac bonis ſuis gratiam regiam habe=
re meruerit / utrum filiae / poſt gratiam naſciture / in bonis paternis / equa
litter cum filiis ſuccedant / an ne? Quandoquidem priora priuilegia
per ipſam notam infidelitatis mortificata fuere.[P.1.20.1] Dicendum quod ſic. Quia
per gratiam regiam omnia priuilegia priora / ipſius infidelis / quantum
ad haeredes / ac poſteritates poſt ſe (directe tamen & non collate=
rali modo) ſequentes uiuificantur: roburque prioris firmitatis ſorti=
untur / & ex conſequenti bona illa / rurſus utrumque ſexum ſequuntur.
[P.1.20.2] Niſi forſitan in litteris gratioſis exceptio per expreſsum ſuperin=
de fieret. Nam in poteſtate principis conſiſtit gratiae collatio / & bo
norum ipſorum remiſsio. [P.1.20.3] Quemadmodum igitur / & quibus ſub conditioni
bus / princeps ipſe gratiam fecerit: illaque bona remiſerit / ſic etiam de
caetero bonorum eorundem ſucceſsio ſequetur. [P.1.20.4] De filiabus autem / ante
condemnationem paternam natis / nulla eſt quaeſtio. Nam illae porti=
ones ſuas ob patris delictum non amittunt: ad ſucceſsionem tamen mu=
tuam cum eo amplius (ſicuti in ſerie differentiarum notae infidelitatiſ,
& ſententiae capitalis / praenarratum eſt) non deueniunt.
[P.1.21] An bona tum pro ſeruitijs: tum pecuni=
is ſimul collata: vtrumque ſexum ſe=
quantur. Tit. xxj.
QVaeritur ulterius / ſi regia maieſtas: aut quiſpiam dominorum,uel nobilium / ius aliquod poſſeſsionarium / ſiue caſtrum / aut
fortalitium: ſiue oppidum / uilla: uel praedium exiſtat / tum pro ſeruitiorum
exhibitione / uel autem beneficiorum & complacentiarum impenſione / tum
uero pro certa pecuniarum ſumma / in litteris ſuperinde Donati=
onalibus / aut etiam Faſsionalibus expreſsata / ſimul cuipiam per
petuo contulerit / & inſcripſerit / utrum huiuſmodi ius poſſeſsi=
onarium / utrumque ſexum ſequatur: an autem / maſculino dumtax=
at ſexui deſeruiat? [P.1.21.1] Dicendum / quod uirilem ſolummodo ſexum concernit /
onis eorundem / non autem appendiculum / uel ramum reſpicit / propterea
a radice acquiſitionis haereditarium / & non empticium ius eſſe com=
probatur. [P.1.21.2] Veruntamen filiae ſeu foeminei ſexus homines / de eiuſ
cemodi pecuniarum ſumma / portiones ſuas merito rehabere poſ=
ſunt. [P.1.21.3] Vbi autem ſumma ipſa pecuniarum grandis adeo / & notabilis eſ=
ſe uideretur / ut ius illud poſſeſsionarium modo antelato collatum /
uix tanti ualoris reputaretur / extunc ius idem poſſeſsionarium / per
iudicis / & alicuius teſtimonialis loci homines / communi eſtimatione
mediante / eſtimari / & ſecundum huiuſmodi eſtimationis exigentiam /
portio pecuniaria filiabus cedens / per filios reddi debet. [P.1.21.4] COROL=
larium. Vnde ex radice adeptionis bonorum elicitur / quod frater quiſ
piam uendens / precio portionem ſuam poſſeſsionariam alteri fratri /
in quem etiam alioquin iure generationis / & ſucceſsionis huiuſmo
di portio (venditore ipſo deficiente) deuoluenda erat; eadem por
tio ius foemineum non ſequitur. [P.1.21.5] Et per portionem intellige etiam totalem
poſſeſsionem / & plura alia iura poſſeſsionaria ſimilia. [P.1.21.6] Cauti ſint
itaque acquiſitores / uel emptores bonorum. Prout enim litteras ſuas for=
mabunt / ita & bonorum ſuorum ſucceſsionem / atque deuolutionem habebunt.
[P.1.22] De clauſula donationis per defectum ſeminis:
Quid per ſemen intelligatur. xxij.
[P.1.22.pr] QVoniam in ſerie litterarum regiarum Donationalium / ſuperbonis / ac iuribus poſſeſsionariis illorum / qui haeredibuſ
deficiunt conficiendarum / haec clauſula (per defectum ſeminis talis /
uel talis / &c.) ſemper apponi / interſerique ſolet / unde putauerunt
aliqui / quod ſi dominus / uel nobilis ille / qui deficit filias poſt ſe reli=
querit / tunc neceſſe ſit / in eiuſcemodi Donationalibus litteris per
expreſsum deſcribere / pariter & addere / clauſulam maſculini ſexus
ut contineatur in Donationis tenore / per defectum ſeminis maſculini
ſexus / talis / aut talis / &c. Alioquin autem Donationem ipſam non uale=
re: neque impetratori talium bonorum ſuffragari poſſe / arguentes / & al=
legantes / illum in ſemine (eo quod filias habeat) nondum defeciſse.
maſculinus ſexus / & non foemineus intelligitur. Fruſtra igitur / & ſu=
perfluum eſt / id addere / uel apponere / quod etiam alioquin uocabuli
uirtus continet in ſe. [P.1.22.2] Et ratio eſt / quia naturaliter ex ſemine uiri ſu=
perhabundanti (ut in plurimum) maſculus concipitur: & econtra ex
ſemine / foeminae / foemina generatur. Recte igitur dicitur is in ſemi=
ne defeciſse (ſi etiam filias habeat) qui in uirili ſexu defecit. [P.1.22.3] Hinc eſt /
quod ex nobili patre / & ignobili matre generati filii / ueri nobileſ
reputantur: & patris familiam: conditionemque ſequuntur / ſed non
econuerſo / prout & ſuperius aperte declaraui. [P.1.22.4] Verum tamen / ſi bo=
na / & iura poſſeſsionaria / cuiuſpiam / utrumque ſexum manifeſte
concernunt: & uterque ſexus deficiet / tunc rite / & commode ponenda
erit in Donatione regia / per defectum ſeminis utriuſque ſexus / ta=
lis / &c. ut in ea parte per ſemen / ſucceſsio intelligatur.
[P.1.23] Quanto tempore ius regium durat:
& preſcribitur. Tit. xxiij.
[P.1.23.pr] QVia igitur regia maieſtas / cunctorum dominorum / baronum,magnatum / procerumque / & regni nobilium / in ſemine defici
entium uerus (ut praemiſi) & legitimus ſucceſsor eſſe cenſetur. Sunt
igitur plures / dominorum / & nobilium / ac regnicolarum / poſſeſsiona=
torum ſcilicet hominum / qui iura regalia pro ſe male uendicantes /
aut uidelicet pignoris titulo / aut Faſsione inualida & inefficaci /
uel regio conſenſu indigente / & neceſsaria / aut alio ſucceſsorio,
uel haereditario iure / in ſe deuoluta fingentes / aut alia indirecta uia /
taliter qualiter dominium eorum (maxime guerrarum / diſturbiorumque
temporibuſ) ſubintrantes taciturnitatis ſilentio tenere / guberna=
reque / & poſsidere ſolent / ſeſe in eiſdem iuribus poſſeſsionariis
longaeui temporis praeſcriptione mediante / firmare / &fundare
praetendentes. [P.1.23.1] VNDE SCIENDVM eſt / quod ius regium / centum
annis in boniſ,/ & iuribus poſſeſsionariis quorumlibet malefidei
poſſeſsorum durat / & exquiri poterit / objectione praeſcriptioniſ
alicuius non obſtante.
[P.1.24] Quid ſit ius regium diffinitiue: & quid
ius poſſeſsionarium. xxiiij.
[P.1.24.pr] IVs igitur regium dicitur / iuriſdicio ſacrae coronae regni / inbonis / ac iuribus poſſeſsionariis / per quempiam pro ſe
mala fide / contraque conſenſum regium uſurpatis / tacite latens / &
conſiſtens. [P.1.24.1] Nomine autem iuris poſſeſsionarii generaliter intellige /
caſtra / caſtella / fortalitia / ciuitates / oppida / uillas / poſſeſsiones /
terras / ſyluas / & praedia. [P.1.24.2] VBI SCIENDVM / quod poſſeſsio du=
pliciter accipitur. Primo quidem pro dominio / uſuque / ac gubernati=
one alicuius rei mobilis / uel immobilis. Et hoc modo dicitur poſ=
ſeſsio quaſi pedum poſitio in uſum / ac dominium ipſius rei / quam quiſ
realiter tenet / & gubernat. [P.1.24.3] Alio modo autem (prout in propoſito)
poſſeſsionis appellatione uilla ſignificatur / & intelligitur. Et hoc
proprie loquendo. Nam caſtra / caſtella / ciuitates / opida / & prae=
dia / ſeparata habent uocabula. [P.1.24.4] Veruntamen hoc in loco / nomine
iuris poſſeſsionarii / generaliter intellige caſtra / caſtella / fortalitia
ciuitates / opida / uillas / portiones / poſſeſsionarias terras / prata / ſyl=
uas / & praedia. [P.1.24.5] Praedium autem nos dicimus / agrum illum eſſe / in quo
prius homines habitare ſolebant / modo tamen nulla edificia ap=
parent / neque coloni habitant / quaſi praedae expoſitum / ab antiquis de
riuatum / qui agros / quos bello capiebant / in praedae nomine habe
bant. [P.1.24.6] Fundum etiam ſeu locum ſeſsionis nobilitaris / atque Iobagio=
nalis / edificiis / & habitatore penitus deſtitutum / ſimilitter praedium ap=
pellamus. [P.1.24.7] Caſtra uero / & caſtella / fortalitia / ciuitates / & opida / no
ta ſunt / & declaratione non egent. [P.1.24.8] Pertinentiarum ſiquidem nominati=
one communiter intelliguntur / & continentur / omnia illa / quae ad ci
uitatem / opidum / aut uillam aliquam ſpectant / prout ſunt terrae arabileſ
cultae / & incultae / agri / prata foenilia / paſcua campi / ſyluae / uirgul=
ta / nemora / montes / ualles / uineae / promontoria / aquae / fluuii / piſci
nae / piſcaturae / aquarum decurſus / & molendina: ac earundem loca. Et
generaliter omnes utilitates / ac prouentus ipſi ciuitati / aut opido,
uel uillae deſeruientes. [P.1.24.9] Saepe autem pertinentiarum appellatione com=
prehenduntur omnes iuriſdiciones alicuius caſtri / uel omnia bo=
na mobilia ubilibet adiacentia ipſi caſtro / annexa / atque deſeruientia.
Tamen huiuſmodi nomine / uel ſignificatione / raro utimur / ſed
ciuitates / opida / uillas / portioneſque / & praedia / ad caſtrum attinen=
tia / ſi non ſpecifice / generali tamen poſitione denotare ſolemus.
[P.1.24.10] Et quamuis ius regium ad uniuerſa fere iura poſſeſsionaria / quae
Donationi / & collationi regiae / quouis modo / uel titulo ſubjacent /
generaliter referri / & extendi queat / tamen ſi quis dominorum / aut
nobilium in caſibus / uel criminibus notam infidelitatis afferenti=
bus / & inducentibus exceſserit / atque deliquerit: aut ſi quis in ſemi=
ne (de recenti) defecerit / huius / uel horum bona / ac iura poſſeſsi=
onaria non nomine iuris regii ſimpliciter / ſed per notam infide=
litatis (eam declarando) uel autem per defectum ſeminis ipſiuſ
defuncti hominis / impetrari / & ſaepe in eiuſcemodi Donatione
ius quoque regium (ſi quod in illis bonis etiam aliter haberetur)
impetratores apponere conſueuerunt / ideo deſcriptio ſuper iure
regio immediate praedeclarata / non de huiuſmodi genere iuriſ
regii / ſed quantum ad celatores iurium regalium / eſt intelligen=
da / atque referenda.
[P.1.25] Quod impetratores bonorum iniuſte:
nomine iuris regij: in eſtimatione eorun=
dem bonorum perennali: condemnantur. xxv.
[P.1.25.pr] SI quis itaque nomine iuris regii aliqua iura poſſeſsionariapro ſe impetrauerit / in quorum utpote pacifico dominio
quiſpiam dominorum / aut nobilium ab olim perſtitiſset / & pertran=
ſitis legitimorum terminorum in cauſa ſuperinde ſuſcitanda pro=
ceſsibus (in quatuor enim terminis octaualibus / iuxta conſuetudi
nem modernorum eiuſcemodi cauſa finaliter terminari ſolet) ſi
dominus / uel nobilis ipſe / iuſto titulo / bonoque iure / impetrata / il=
la iura poſſeſsionaria ſe poſſediſse / poſsidereque poterit compro
bare / extunc impetrator talis / in eſtimatione perennali / eorundem
iurium poſſeſsionariorum / male / & iniuſte impetratorum (quo=
rum utputa perpetuitatem pro ſe uſurpare / uendicareque / & legitimum
& condemnari / ut ſimili menſura ſibi remeciatur / & pari damno /
quod alteri inferre ſatagebat / conpenſam ſorciatur. [P.1.25.1] Et idem eſt te=
nendum etiam de illis / qui per notam infidelitatis / in praedeclaratiſ
caſibus / aliqua iura poſſeſsionaria a regia maieſtate pro ſe impe=
trant: & huiuſmodi crimen notae infidelitatis aduerſus eos / quorum
iura poſſeſsionaria impetrata fuerint / comprobare non poterunt /
quod uidelicet tales quoque in eſtimatione ipſorum iurium poſſeſsiona=
riorum perennali (ſi liti cedere noluerint) condemnantur / [P.1.26.2] licet ple=
rique ſentiant ipſos ſolummodo in emenda linguae eorum conuinci / &
aggrauari debere / ex eo ſcilicet ut innocentes / & innoxios coram
regia maieſtate / male diffamaſse intelligantur.
[P.1.26] Quod impetratores bonorum per
defectum ſeminis quorumpiam:
in nullo onere conuincuntur. Titulus. xxvj.
[P.1.26.pr] SI quis autem per defectum ſeminis cuiuſpiam deceden=tis / & haeredibus deficientis / bona / uel iura poſſeſsiona=
ria / tanquam ad ſacram regni coronam iura deuoluta / ab ipſa regia
celſitudine impetrauerit / & tandem in examine cauſae exinde mo=
uendae / eadem iura poſſeſsionaria / non ad collationem regiam /
ſed ad fratres aliquos generationales / uel foeminei ſexus ipſiuſ
defuncti / homines / aut alios legitimos ſucceſsores deriuata fuiſse
litterarum teſtimonio uerificabuntur / tunc impetrans ipſe nulli ſub=
icitur poenae / nec ullo onere propterea grauabitur / eo quod mortui
hominis bona / tanquam ambigua haerede ſcilicet maſculino carentis /
deſtitutique impetrauit / ut iuriſdicio ipſius ſacrae regni coronae / in
tempore exquireretur / & ambiguitas deuolutionis ipſorum bonorum tol=
leretur. [P.1.26.1] Nam ille quoque / qui cauſam obtinuerit / & ad ſe bona illa de
uoluta eſſe declarabit / forſitan uiuente eo / qui iam occubuit / dominium
eorundem bonorum reale / non habuit / unde ſi etiam ius regium in huiuſmo=
di litteris Donationalibus / per defectum ſeminis emanatis / caſu inſertum /
proſequi uoluerit / in nullo propterea iudiciali grauamine conuin=
ci debebit. [P.1.26.2] Si tamen ampliori proceſsu pertinaciter cum iure ipſo
regio agere non ceſsabit rurſuſque ſuccubuerit / tunc poene praemiſsae
ſubiacebit. [P.1.26.3] Poterit autem impetrator ipſe (ſi uoluerit) in cauſa iuriſ
regii legitime procedere. [P.1.26.4] Nam licet conſideratione illius clauſulae /
quae in litteris Donationalibus ſemper inſeri ſolet / uidelicet prae=
miſsis ſic ut praefertur ſtantibus / & ſe habentibus etc. arbitrati ſunt
nonnulli / caſsata / & inualidata prima parte Donationis / quae per
defectum ſeminis erat / etiam reliquam partem / ſuper iure regio confectam /
caſsari / & anichilari debere. Quoniam tamen hoc uerum fuit / quod il=
le cuius bona impetrata erant ſine ſemine deceſsit / clauſula prae=
notata totali Donationi / & cum hoc iuri ipſi regio derogare non
uidetur / idcirco impetrator ipſe ſi uoluerit cauſam ſuam ſuper di=
cto iure regio / rite proſequi ualebit.
[P.1.27] Quod bona in lite exiſtentia: per defectum
ſeminis impetrari non poſsunt. xxvij.
[P.1.27.pr] ADuertendum eſt autem / quod ſi quiſpiam praetextu haeredita=tis aliquorum iurium poſſeſsionariorum / cauſam litemque ſu=
ſcitaret / & antequam eam ad finem / effectumque perduceret / ab hac luce
ſine ſemine decederet / tunc in eo caſu bona / & iura eiuſcemodi
poſſeſsionaria in lite exiſtentia per defectum ſeminis ipſius dece=
dentis / a principe impetrari non poſsunt: [P.1.27.1] quoniam propagatio ſan
guinis cuius reſpectu decedens ille bona ipſa acquirebat / & pro=
ſequebatur / extincta eſt. Princeps autem licet ſucceſsor eius ſit
reſpectiue ad bona / quae uiuens poſsidebat / aut poſsidere po=
terat / non tamen cenſetur eſſe propagatiuus haeres ad ea conſe=
quenda / quae decedens ipſe / iuri ſuo nondum appropriauerat / &
addixerat / ſed in dubio adhuc litis illa ſe conſecuturum ſpe=
rabat. [P.1.27.2] Veruntamen ſi habuerit bona / ac iura poſſeſsionaria / prae
manibus alienis pignoris titulo / uel pro Dotalitio / aut Quarta
litio / ſiue etiam alio redemptibili modo in alienis manibus obligata /
cui ea contulerit / ad ſe redimendi facultatem ſemper habebit. [P.1.27.3] Nam
huiuſmodi obligatio non excludit bonorum proprietatem / qua de=
functus ipſe / uiuens potiebatur. [P.1.27.4] Et hoc idem eſt / de fratribus quoque
adoptiuis per omnia ſentiendum / atque tenendum / qui ſucceſsoreſ
legitimi / non tamen haeredes ueri fratris defuncti reputantur / &
eiuſcemodi bona redemptibilia ſibi uendicare optimo iure poſsunt.
[P.1.27.5] Hinc prodiit tritum illud / & uetuſtum prouerbium / quod lites prae=
cio uenundari / & coemi non poſsunt. Quod quidem dictum non
eſt ſic accipiendum / ut miſerabilis aliqua perſona egeſtate / & inopia
grauata / uel alio defectu praeuenta / non poſsit bonorum ſuorum / iuſto
titulo ſe concernentium / reacquiſitionem / & recuperationem: cauſa=
rumque / & litium ex inde ſuſcitatarum / aut mouendarum directionem / &
proſequutionem alteri commendare. Vel etiam huiuſmodi bona liti=
gioſa / ſeu in lite exiſtentia / bonis ſub conditionibus / uendere / & a
ſe alienare. Sed ita prouerbium ipſum eſt intelligendum; ut ille / cui
bonorum ipſorum uenditio facta / uel eius cauſae proſequutio commen=
data fuerit / nomine ſuo proprio in eadem cauſa / nec uiuente / ſed
neque decedente eo / qui uendicione huiuſmodi bonorum fecit / proce
dere poteſt: ſed nomine eiuſdem uenditoris / cauſam ipſam diri=
gere / & proſequi debet. [P.1.27.6] Exitus autem / & finis litis dubius eſt: & inte=
rim / quo aduſque pro parte actoris cauſa ipſa finem ſortietur / uendi=
tor ille / bona huiuſmodi litigioſa / ſua eſſe / non poterit recte affir=
mare. Ideo neque emptor ualebit pro eiſdem nomine ſuo proprio
tanquam pro bonis uenditoris / in iudicio contendere. [P.1.27.7] Vnde ſi litis inter
medio antequam ſcilicet bona praenotata per ſententiam diffinitiuam reop=
tenta fuerint / uenditor ille deceſserit / extunc emptor ipſe impen=
ſam / & oleum pariter perdet. Nam ex ratione praeallegata / per ampli=
us in cauſa illa procedere non poterit: & ex conſequenti lites / hoc eſt
bona litigioſa / non potuiſse precio comparare / manifeſtum erit.
[P.1.28] Quod bona Donatione regia acquiſita: ſi
etiam pecuniarum ſumma contradictoribus ſoluatur:
ius foemineum non concernunt. xxviij.
norum / & iurium poſſeſsionariorum / aut per defectum ſe=
minis quorumcunque decedentium / aut per aliam quamuis notam /
uel etiam iuris regii titulo / cum contradictoribus illis qui tempo=
re exequutionis huiuſmodi Donationum apparuerunt / & Statuti=
oni earum contradictionis uelamine obuiauerunt / concordare / &
in unionem deuenire / atque ſummam aliquam pecuniarum / eiſdem
contradictoribus ſoluere / ut citius / faciliuſque dominium bonorum im=
petratorum adipiſcerentur / aut eadem bono ab omni prorſus am
pliori ſolutione / cui forte praetextu iurium Quartalitiorum / aut do=
tum / & rerum Paraffernalium / & aliorum huiuſmodi negotiorum ſub
iacebant / liberarent. [P.1.28.1] Vnde putauerunt nonnulli talia bona ius foe=
mineum perinde atque maſculinum ſequi debere / quod minime ue
rum uidetur. Nam iurium poſſeſsionariorum proprietas / ad radi=
cem / atque originem acquiſitionis ſemper eſt referenda / prout ſu=
perius quoque breuiter declaratum eſt / & ob hoc ex ſtipite Donati=
onis / acquiſitia bona / & non ramo ſolutionis / emptitia eſſe cen=
ſentur. [P.1.28.2] Donatio enim / quae praeceſsit / in cauſa fuit / ut ſolutio pecu=
niaria ſubſequeretur.
[P.1.29] Quomodo cum Donatione regia per de=
fectum ſeminis: procedendum eſt. xxix.
[P.1.29.pr] QValiter autem cum Donationibus regiis per defectumſeminis aeditis / & confectis procedendum ſit. Quid ue
de bonis / & iuribus poſſeſsionariis impetratis infra deciſionem
cauſae exinde inchoandae agendum exiſtat. Quomodo etiam cauſa ip=
ſa finiri / & terminari debeat / ex quo in decreto generali clara ſu=
per ea re mentio / & articulus conſcriptus habetur. Ideo modus il=
le ibidem denotatus in hac parte obſeruandus relinquitur / licet
uetuſtae conſuetudini regni huius / in quibuſdam clauſulis praeiu=
dicari uideatur / nihilominus / ut huius rei notitia facilius habe=
atur / articulum in eodem decreto / exinde conſcriptum / uerbo te=
nus inſerendum / & hic annectendum curaui / qui ſic incipit.
quorumcunque decedentium deuoluta fuerint / & de huiuſmodi
poſſeſsionibus / manifeſte non conſtat / an ad ius regium pertine=
ant / uel aliquos fratres generationales / ſeu homines foeminei ſe=
xus concernant / ſed inter iſta duo / uidelicet / ius regium / & ius alio=
rum / ſcilicet generationalium / uel foemineum / dubium interuenerit /
extunc homo communis nobilis / & idoneus / in quolibet comitatu
ad id per comitem parochialem cum iudicibus nobilium / & aliiſ
nobilibus comprouintialibus / in unum locum congregatis / non
tamen ex baronibus : nec de potentioribus / ſed de mediocribuſ
nobilibus electus / huiuſmodi iura deuoluta / & dubia / & alia ſimi=
lia / ſiqua contigerint / tamdiu conſeruet / & manuteneat / abſque dam=
nificatione qualibet / excepto ſolum / quod de prouentibus conſuetiſ
huiuſmodi poſſeſsionum / donec in manibus ſuis remanebunt /
expenſas moderatas capere / & facere poſsit / de quibus tandem
rationem reddere ualeat / & teneatur quouſque huiuſmodi deuolu
tio iurium / ſine haeredibus decedentium / in ſede iudiciaria curiae
regiae publicata fuerit / ipſaque publicatione facta / quicunque eaſdem
poſſeſsiones / & iura ſibi pertinere allegauerit / infra anni uniuſ
integri reuolutionem / iura ſua producendo / eaſdem ad ſe perti=
nere comprobet. Quod ſi facere poterit; iudex curiae regiae / eidem
ſtatui mandet / & faciat cum effectu. [P.1.29.2] Si uero in probatione defece=
rit / iuri regio relinquantur. Et ſi qui ulterius ad eaſdem ius habere
ſperauerint / eas de manibus regiis legitime requirant. [P.1.29.3] Vbi autem
uxores / & filiae huiuſmodi hominum abſque haeredibus maſculiniſ
decedentium / in talibus poſſeſsionibus / & iuribus remanſerint / ex=
tunc poſſeſsiones eaedem / & iura / a manibus earum occupari / &
auferri / non debeant / priuſquam de earum iuribus uidelicet an haeredi=
tarie / & perpetuo ad ius foemineum pertineant / an ne ueritas inqui=
ratur. [P.1.29.4] Quod ſi repertum fuerit eadem iura / iuri foemineo non com
petere / extunc dictis uxoribus talium decedentium / antequam de
dominio dictarum poſſeſsionum excludantur / per regiam ma=
ieſtatem / uel alios / ad quos repertae fuerint eſſe deuolutae / de ea=
rum dotibus / & iuribus / plena ſatiſfactio impendatur. [P.1.29.5] Filiabuſ
uero uſque ad tempus maritationis earum / domus paterna /
dum conſuetudinem regni / ſequeſtretur: & poſsidenda relinquatur.
[P.1.29.6] Poſtquam uero maritatae / & traductae fuerint / de earum iure Quartalitio /
pecuniaria ſolutione mediante ſatis fiat. [P.1.29.7] Vbi autem aliqua ex ipſis fi=
liabus / homini impoſſeſsionato maritata fuerit / dictante eadem regni
conſuetudine / in perpetuo iure / & dominio huiuſmodi quartae fi=
lialis poſſeſsionariae ſuccedere debeat : & remanere. [P.1.29.8] Ita tamen ſi
ipſa de uoluntate / & conſenſu fratrum ſeu conſanguineorum ſuorum /
in quos poſt ipſius matrimonium huiuſmodi iura ſeu Quartalitia
reuerti / & redundari debeant / homini / ut praefertur / impoſſeſsio=
nato nupſerit. [P.1.29.9] Alioquin ſiue de domo paternali / ſiue de curiis / &
ſeruitiis baronum / ſeu maiorum nobilium / dictis ſuis fratribus ſeu con
ſanguineis / aut parentibus irrequiſitis / & nolentibus / ſeu non con=
ſentientibus / id fecerit / ius ſuum Quartalitium / non cum poſſeſsione /
ſed cum ſatiſfactione pecuniarum requirendi / habebit facultatem.
[P.1.30] Declaratio articuli decreti ſuper boniſ
per defectum ſeminis impetratorum editi. xxx.
[P.1.30.pr] QVi quidem articulus prout praemiſi uetuſtae conſuetudi=ni regni huius praeiudicare uidetur.PRIMO ſiquidem in
publicatione iurium modo praedeclarato / dubiorum. [P.1.30.1] SECVNDO
uero in termini octaualis non praefixione. [P.1.30.2] TERTIO inſuper in
Quartalitiorum puellarum ignobilibus nuptarum reſtitutione. [P.1.30.3] Nam hui
us publicatio iuxta ueterem / & approbatam regni legem / non in cu
ria regiae maieſtatis / ſed in faciebus ipſorum iurium poſſeſsionari=
orum / maxime uero in loco ſolitae reſidentiae illius qui in ſemine
defecit / tempore uidelicet legitimae ſtatutionis eorum / praeſentibuſ
uicinis / & commetaneis fieri debet / & a die eiuſcemodi ſtatutioniſ,
atque publicationis infra ipſius anni unius integri reuolutionem. Qui
cunque ſtatutioni praenarratae contradixerint / uel etiam alii / qui poſtea
cauſae / & liti ipſi / ſe ſe ingerere / & immiſcere uoluerint / ſiue ſint fi=
liae illius defuncti / in domo paterna relictae: ſiue fratres generatio=
nales: ſiue autem caeteri foeminei ſexus homines / iura ſua producen=
uidelicet coram domino iudice curiae regiae (nam alias coram do=
mino Palatino conſueuerant) ſiue celebrentur octauae / ſiue non,
ad ſe / & ad ius eorum pertinere tenentur comprobare. Alitter autem iuri
regio / & per conſequens illi / cui maieſtas regia bona praenotata
contulerit / relinquuntur poſsidenda. [P.1.30.4] Prout etiam in decreto ſereniſ
ſimi principis quondam domini Matthiae regis / de quo praeſens arti=
culus eſt excerptus ſed uariatus / & immutatus / manifeſte continetur.
[P.1.30.5] Ideo enim iudex in tali defectus ſeminis cauſa / per expreſsum de=
nominatus eſt / ut ſciat quaelibet partium infra terminum ſibi praefixum
ad iudicem ſuum recurrere / & iuſtitiam in praemiſsis ab eo poſtula
re. [P.1.30.6] Filiae autem / in domo paterna (prout in articulo continetur) cum
quarta parte bonorum ipſorum infra tempus maritationis earum habita
bunt. [P.1.30.7] Uxor etiam / ſeu relicta defuncti ex domo & curia ipſa mariti
quo uſque ad ſecundas nuptias ſe non tranſtulerit / excludi non po=
terit: ſicuti infra ubi de ſolutionibus dotalitiorum tractabitur / clariuſ
dicetur. [P.1.30.8] Puellae quoque / ſeu filiae nobilium / non cum illorum / uel illarum
conſenſu / ad quos uel quas iura earum Quartalitia redundari debe=
bunt / ſed cum patris / uel fratris ipſarum / qui ſcilicet huiuſmodi Quar
talitia ſoluere tenentur / conſenſu / nuptui dari debent.
[P.1.31]
De eo: qui cum iure regio in cauſam
cuiuſpiam ſe immittit. Tit. xxxj.
[P.1.31.pr] ITem ſuper iure regio nouiter impetrato / ſiquis in cauſamcuiſpiam ſe cum litteris Donationalibus immittit / non te=
netur in cauſam attractus / uel actor ad id uel contra illud litteras
statim producere / ſed impetrator ille procedat de regni conſuetu
dine cum regio iure: & hoc ſi actor / uel reus triumphabit. Nam ali=
ter / ſi uterque deficiet / ius regium locum ibidem habebit. [P.1.31.1] Et in hoc caſu iu=
dex cauſae etiam poſt latam / & pronunciatam inter ipſas partes ſen
tentiam / litteras ſuper huiuſmodi iure regio Donationales / ab
impetratore / rurſus ad ſe acceptare / & eidem iudicium ſuper eo /
facere tenetur.
[P.1.32]
Quod vniuerſe Donationes regiae infra
anni vnius reuolutionem ſtatutione le
gitima firmari debent. Tit. xxxij.
[P.1.32.pr] ET ſciendum quod omnes Donationes regiae / ſiue per defectum ſeminis quorumcunque decedentium / ſiue per notam
infidelitatis aliquorum praue agentium / ſiue nomine iuris regii / mala
fide iura regalia detinentium / ſiue nouae Donationis titulo bona ſua
iuſto iure poſsidentium / emanatae / & confectae / infra integram an
ni unius reuolutionem / a die Donationis computandam / legitima ſta
tutione firmari / ſtabilirique debent / ſiue fiat contradictio / ſiue non.
[P.1.32.1] Nam aliter Donationis uigor / ſeu uirtus expirabit: & ipſa Dona
tio inefficax / uiribuſque destituta manebit.
[ P.1.33]
De litteris Statutorijs: Reambulatorijs:
Amonitoriis / et breuibus Euocatorijs:
Quot diebus durent ad exequendum? xxxiij.
[P.1.33.pr] VBi notandum / quod litterae Introductoriae / pariter & Statutoriae regales / ſuper qualibet Donatione / cum ſeruitiorum
declaratione aeditae / & conſcriptae incipientes ſic. Cum nos debitum
habentes reſpectum &c. uel. Cum nos attentis / & conſideratis &c.
prout ſcilicet Donationis exordium / ſerieſque uel continentia uerba=
lis ſe habet / ad ipſam uſque anni reuolutionem ad exequendam huiuſ=
cemodi Donationem regiam efficaces ſunt: roburque ſorciuntur fir=
mitatis. [P.1.33.1] ALIAE VERO / omnes litterae ſimiles / tam ſcilicet Intro=
ductoriae / & Statutoriae / ſeu Recaptiuatoriae / quanquam etiam Reambu=
latoriae / ſed & Amonitoriae quaelibet per dicitur nobis / cum clau=
ſula illa. Ad terminum competentem &c. emanatae ſexaginta dumtax=
at diebus / a die emannationis ipſarum litterarum ſupputandis / pro ex=
equutione peragenda valide reputantur. [P.1.33.2] SI TAMEN in litteris
huiuſmodi Introductoriis / ſeu Recaptiuatoriis / aut Reambulato
riis / uel Amonitoriis / terminus aliquis octaualis / ad quem ſcilicet
notatus / & conſcriptus fuerit / extunc ad octauum uſque diem illius
feſtiuitatis / cuius uidelicet octauae inſeruntur / & inſcribuntur / exe=
quutio cum illis rite / legitimeque peragi poterit. Octaua tamen dies
ante feſtum / & non poſt / intelligatur. [P.1.33.3] Cum litteris quoque Euocato=
riis / ratione quorumcunque actuum potentiariorum ad triceſimum
ſecundum diem / ſecundum modernorum uſum ſonantibus. Simi=
liter infra ſpatium ſexaginta dierum a die emanationis ipſarum
computandorum / procedendum eſt. Nam aliter etiam illae uiri=
bus de caetero carebunt.
[P.1.34]
Quid littere Statutorie Donationum
cum declaratione: & quid ſine de
claratione valeant. xxxiiij.
[P.1.34.pr]
CAeterum hoc quoque ſciendum / quod univerſae Donati=ones regiae / quocunque iure / & titulo factae / cum litteris In=
troductoriis / & Statutoriis / non ſolum cum declaratione ſcilicet
per clauſulam. Cum nos &c. Verum etiam ſimplici modo / per aliam
clauſulam / uidelicet. Dicitur nobis &c. confectis / & per quoſlibet
iudices regni ordinarios datis exequutioni demandari poſsunt.
[P.1.34.1] Verum tamen ſi introductio per clauſulam. Dicitur nobis / fiet / tunc in
iuditio etiam litterae regiae Donationales penes S[t]atutionem in ſpecie
produci debebunt / ut intelligatur / quo iure / uel titulo / aut quibus ſub
conditionibus Donatio ipſa facta exiſtat. Nam aliter Statutio ipſa
nullius cenſebitur fore firmitatis. [P.1.34.2] Si tamen cum declaratione / uideli=
cet per. Cum nos / Introductio / & Statutio exequuta fuerit / tunc in
caſu / quo litterae Donationales ſuper eo confectae periclitarentur /
& amitterentur / ſola ipſa Statutoria ſufficiet. Nam ſeriem Dona=
tionis / & rationem / ſeu cauſam / propter quam uidelicet eadem Do=
natio facta eſt / in ſe declaratam habet.
[P.1.35]
De litteris conſenſualibus regijs abſque Faſ=
ſionis uerbali tenore confectis. Tit. xxxv.
nendum eſt etiam de cunctis litteris conſenſum regiae maie
ſtatis explicantibus / quod uidelicet faſsio / cui maieſtas ſua conſen=
ſum ſuum regium praebuit ſi in ipſis litteris conſenſualibus uerbote=
nus inſerta non fuerit / extunc niſi faſsio illa in ſpecie coram iudi=
ce producatur / conſenſus huiuſmodi regius penitus inualidari
debebit / & inefficax erit.
[P.1.36]
De noua Donatione regia in generali:
Et vnde ortum habeat. Tit. xxxvj.
[P.1.36.pr] ITem ſolent nonnulli bona / & iura ipſorum poſſeſsiona=ria a regia maieſtate nouae Donationis ſuae titulo / ſaepe
cum omni ſuo regio iure / pro ſe / & eorum haeredibus impetrare / aſ
ſerentes progenitores ſuos ab antiquo / uel etiam ſemetipſos dum=
taxat / a tempore adeptionis / & conſequutionis huiuſmodi bono=
rum / in dominio pacifico eorundem perſtitiſse. [P.1.36.1] Et licet plerique eiuſ=
cemodi Donatione noua / iuſte / bonoque modo utantur. In contra=
rium tamen plurimae fraudes per nonnullos ſalutis eorum immemo
res / in hac parte committuntur. [P.1.36.2] Quidam enim foeminei ſexus genera=
tionis ſuae homines de ipſis iuribus poſſeſsionariis per hanc ex=
cludere nituntur / litteras originales / quae scilicet iura poſſeſsionaria
emptitia fuiſse / aut alio titulo ius foemineum ſicuti maſculinum / concer=
nere declararent / occultantes / igne comburentes uel aliter dilanian=
tes. Quidam uero fraterne charitati contrariantes / & uxoribus / fili=
abuſque ſuis fauentes / dum potiſsime ſemen maſculinum in ſe defi=
cere conſpiciunt / & iura poſſeſsionaria in fratres condiuiſio=
nales deuolui metuunt / nomina uxorum / filiarumque ſuarum in litteris
nouae Donationis inſcribi faciunt / fratres ipſorum generationales
praetermittendo / & illis bonis ſeu iuribus poſſeſsionariis eoſdem
priuare / uel magis deſpoliare ſatagendo.
[P.1.37]
Quid ſit noua Donatio deſcriptiue: et
quod dupliciter illa poteſt attendi. xxxvij.
ti tempore inſeri ſolita / uidelicet / in cuius / uel quarum paci=
fico dominio progenitores ſuos perſtitiſse / ſeque perſiſtere: aſserit
etiam de praeſenti etc. facta / non eſt aliud / quam prioris Donationis le=
gitime factae iterara roboratio / [P.1.37.1] quae ex ſui uocabuli ſignificatione
ſemper praeſupponit / priorem Donationem / uel aliam bonorum ipſorum
acquiſitionem. [P.1.37.2] Sed ut clarius praemiſsa deſcriptio nouae Donationis
intelligatur / NOTANDVM eſt / quod noua Donatio duplici=
ter poteſt attendi / uel conſiderari. Primo reſpectu iuriſditionis ſa
crae coronae regni / ſeu principis noſtri / ad quem ipſa Donatio spe=
ctat. Secundo autem reſpectu fratrum generationalium / & foeminei
ſexus hominum. [P.1.37.3] Reſpectu itaque iuriſditionis principis noſtri / noua
Donatio non requirit / neque praeſupponit priorem Donationem. Nam
ſi prior Donatio ſuper aliquo iure poſſeſsionario legitime facta
& statutio exinde iuridice ſubſequuta haberetur / non eſſe neceſsari=
um ius illud poſſeſsionarium de nouo impetrari / sed potius debe=
ret / prior ipſa Donatio confirmari. [P.1.37.4] Immo neque Confirmatio uide=
retur eſſe neceſsaria / cum Confirmatio non ſit de neceſsitate / ſed ſo=
lumodo de bene eſſe Donationis / & iuris poſſeſsionarii guber=
nationis. [P.1.37.5] Nec ualeat ex ſe Confirmatio si Donatio in ea inſerta non
ualere dinoſcatur. Vnde noua Donatio ſiue cum iure regio ſimul,
ſiue ſimpliciter propterea ſolet a principe impetrari. Quod licet
impetrator ipſe ſit in dominio iuris alicuius poſſeſsionarii / tamen
dominium illud / indirecte forſitan / & contra iuriſditionem ipſius ſa=
crae coronae conſiderat ſe poſsidere pariter / & habere (Non om=
nes enim domini / uel nobiles per Donationes regias / ſed etiam per
Faſsiones inſtrumentales / ſeu priuilegiales diuerſis ſub Titulis,
& coloribus / conſueuerunt iura poſſeſsionaria gubernare) pro=
inde huiuſmodi defectum iuris ſui per Donationem ipſam principis
studet reformare / effectiueque inſtaurare. [P.1.37.6] DICITVR autem Donatio
ipſa noua / pro eo & in tantum / quia tunc & de recenti facta ſit / per
principem bonorum ſibi collatio prout in nonnullis priuilegiis / &
litteris Donationalibus excellentiſsimorum principum quondam domi=
norum / Ludouici / & Sigiſmundi imperatoris Hungariae regum /
uidi / atque legi / poſſeſsionarias collationes nouae Donationis titulo
quod progenitores impetratoris / in dominio bonorum / & iurium poſſeſ
sionariorum / huiuſmodi noua Donatione collatorum / aliquando per=
ſtitiſsent / uel impetrator ipſe perſtitiſset / ſed cum ſeruitiorum dum=
taxat (prout in omni Donatione fieri conſueuit) declaratione / edi=
tas / atque confectas, quas quidem poſſeſsionarias collationes / ſed &
litteras ſuper ea re emanatas / ex ratione praeallegata exiſtimo, te=
neoque / hoc titulo nouae Donationis factas, & aeditas fuiſse, quod
ſcilicet impetrator ipſe / dominium bonorum impetratorum / prius ſiue
habuerit, ſiue non / tamen per principem / tunc / de recenti & non per
prius / fuit bonorum ipſorum facta ſibi Donatio. [P.1.37.7] Si enim prius quoque
Donationem ſuper eiſdem iuribus / & bonis habuiſset / tunc (ut prae=
miſi) non noua Donatio impetrari / ſed potius prior debuiſset con=
firmari. [P.1.37.8] et eiuſcemodi noua Donatio reſpectu iuriſditionis ipſius
ſacrae coronae / ſeu contra iuriſditionem principis noſtri / ſiue cum iu
re regio (ut praefertur) ſimul / ſiue ſimpliciter facta / ſemper ualet /
& ſemper eſt efficax / nec poterit per alterum quempiam ius tale poſ=
ſeſsionarium nomine iuris regii / uel alio / defectus ſeminis titulo de
caetero impetrari. [P.1.37.9] Princeps enim ipſe Donationi ſuae ſemel factae /
per ſe / uel per alium / de iure nequit iterum refragari / dummodo ſit
hoc uerum; Quod aut impetrator ipſe: aut progenitores eius in re=
ali ac pacifico dominio (hoc eſt non abſoluta potentia / uel non
occupatione temeraria ſibi uſurpato) iuris eiuſdem poſſeſsionarii
fuere. Nam ſi alias fraudulenter / & inique bonorum impetratio prae=
miſso titulo fieret / puta / dicendo quiſpiam uillam / aut poſſeſsionem
unam / ſuam eſſe / & ſe in dominio eiuſdem iamdudum perſtitiſse /
cum tamen poſſeſsio illa non ſua / ſed regiae maieſtatis / ad aliquod
caſtrorum ſuorum regalium de iure / & ab antiquo pertinens fuiſset / tunc
in tali / & aliis ſimilibus caſibus / ipſa Donatio non ualet / immo im
petrator ille tanquam falſarius / & mendax / propterea acriter eſt puni=
endus. [P.1.37.10] Secus etiam eſt / ſi quiſpiam potentum / abſoluta potentia / & oc=
cupatione temeraria / uillam unam pro ſe uſurparet / & in eius dominio
male ſibi uendicato reuolutionem unam annualem tranſigeret: ſeque
poſtea in reali dominio uillae ipſius longo tempore perſtitiſse /
regiae maieſtati diceret / & ſic eam nouae Donationis titulo pro ſe
regio facta / contra iura illius / a quo uilla ipſa fuit occupata / nil te=
net / nulliuſque cenſctur eſſe firmitatis: Eo quod expoſitio / pariter et. im=
petratio ſiniſtre facta fuiſse comprobatur. [P.1.37.11] SECVNDO VERO / no=
ua Donatio poteſt attendi / & conſiderari reſpectu fratrum gene=
rationalium / ac foeminei ſexus (ut praetactum eſt) hominum / & hac
conſideratione praemiſsa / deſcriptio nouae Donationis eſt intelli=
genda. [P.1.37.12] AD DECLARANDVM igitur quod iura eiuſmodi poſ=
ſeſsionaria noua Donatione / cum clauſula praenotata / in quorum
pacifico dominio &c. impetrata / ius foemineum non concernant,
litterae ipſae nouae Donationales / immo etiam diuiſionales inter fra=
tres maſculini ſexus / ac Expeditoriae ſuper Quartaliciorum ſolu=
tione confectae / inſufficientes reputantur. Sed originales quoque
litterae / quibus uidelicet prius / eadem iura poſſeſsionaria, aut acqui=
ſita, aut empta / uel aliter adepta fuerint / in iudicio producantur /
neceſſe eſt. [P.1.37.13] Quae ſi produci / & exhiberi non poterunt / quia non ha=
bentur / (multorum enim nobilium / & poſſeſsionatorum hominum pri=
uilegia / ac litteralia inſtrumenta / aut diſturbiorum temporibus per
aemulos regni direpta / aut pacato quoque tempore ignis ſaepe uo=
ragine conflagrata dignoſcuntur) extunc in cauſam attracto / iura
mentum / quinquageſimo ſe nobilibus / merae nobilitatis titulo, &
priuilegio fungentibus / praeſtandum imponitur. [P.1.37.14] Qui ſi iurare pote=
rit / tunc a poſſeſsionaria datione abſoluitur / & ius Quartalitium
dumtaxat perſoluere compellitur / ſi quitantia ſeu recognitio ſu=
per ea re non habeatur.
[P.1.38] Vnde proueniat proditio fraterni
ſanguinis. Tit. xxxviij.
[P.1.38.pr] VBi autem / alio ex latere facta / & praehabita huiuſmodi iura=mentali depoſitione / praetactis litteris originalibus / im=
petrator ipſe / ſi per ſe, uel procuratorem ſuum uſus fuerit: uel etiam
aliter illas occultaſse, & contra contenta earundem litterarum iura ipſa
poſſeſsionaria praemiſso nouae Donationis titulo / male / & in prae=
& nomina eorum / quos bona illa rite concernere dinoſcebantur / de
litteris Donationalibus exmiſiſse / per hocque / de eiſdem bonis / fra=
tres, aut ſorores perperam exhaereditare uoluiſse / ſufficienter: &
euidenti documento / poterit declarari: atque comprobari / extunc talis
in poena periurii, ac proditionis fraterni ſanguinis, merito debe=
bit condemnari. [P.1.38.1] Conjuratores nihilominus eius in fidefragio: poe
naque ſimiliter perjurii omnes conuincentur eo facto. [P.1.38.2] Vbi autem iura=
mentum non praeceſſerit / ſed exhaereditationis ſolummodo cauſa de=
clarata fuerit / poena perjurii tunc ſublata erit / & proditio dumtaxat ipſa fraterni ſanguinis / locum habebit.
[P.1.39] Quid ſit proditio fraterni ſanguinis
diffinitiue: & de pena eiuſdem. xxxix.
[P.1.39.pr] FRaterni autem ſanguinis proditio eſt / fratris, uel ſororisiuſtis ſuis iuribus per alterum fratrem, aut ſororem doloſa ad=< br> umbrataque / & fraudulenta priuatio / uel exhaereditatio. [P.1.38.1] Per fratrem
autem, & ſororem hoc in loco intellige / quemlibet generationis ſuae
hominem / in iuribus poſſeſsionariis ſecum aequaliter ſuccedentem.
[P.1.39.2] POENA AVTEM proditionis fraterni ſanguinis ultra dede=
cus, & infamiam / ex inde contrahendam / haec eſt / ut ille proditor, ac
condemnatus / uniuerſis bonis / & haereditatibus ſuis / perpetuo
deſtituatur / & in illum fratrem, aut ſororem / quem ſcilicet, uel quam
fraudare, iuſtiſque ſuis iuribus deſpoliare, & de eiſdem exhaeredita
re nitebatur. Eadem cuncta bona, & haereditates tranſferantur / &
ipſemet quoque in perſona ſua ad fouendum pariter / & ſeruiendum
illi tradatur. Quem uſque ad obitus ſui diem / frater ipſe proditus,
uel ſoror prodita / uictu / & amictu / tanquam unum de familia ſua / con=
ſeruare tenebitur. [P.1.39.3] Et hoc idem intelligendum eſt etiam de mulieri=
bus, ſeu filiabus quorumcunque dominorum / ac nobilium / quarum ſci=
licet aliqua / in iuribus paternis (quae etiam alioquin ius foemineum
contigiſſent) per regiam maieſtatem ad ſupplicationem quorum=
piam / in uerum haeredem, & ſucceſſorem maſculinum ſe praeficere
foemellas / bonis ipſis priuare machinabitur. [P.1.39.4] Praeterea ſi quiſpiam
fratrum / aut ſororum alterum generationis ſuae hominem de genealo=
gia ſua exiſtere pertinaciter negabit: & ille tandem litterali docu=
mento, uel deficientibus litteris / humano forſitan teſtimonio / uſque
ad ſexaginta annorum ſpacium / ſed non amplius / ſe de ipſa genea=
logia eſſe comprobabit / tunc ex iſtis quoque caſibus poena proditi=
onis fraterni ſanguinis / ſequi debebit. Nam exinde alterum iuſtis
ſuis iuribus fraudarem exhaereditare quoque ſe uoluiſſe declarabit.
[P.1.40] De diuiſionibus bonorum paternorum
& auitorum: inter fratres fiendis. xl.
[P.1.40.pr] Item praehabita Donationum regiarum declaratione / iamad ramos earundem eſt recurrendum. [P.1.40.1] Et primo de fratrum
carnalium bonis, ac iuribus poſſeſsionariis per Donationes ac=
quiſitis: & tandem alio quouis titulo adeptis / & conſecutis, ac eo=
rundem bonoriun diuiſionibus erit diſſerendum. [P.1.40.2] VNDE NO=
TANDVM quod uniuerſa bona, & quaelibet iura poſſeſsiona=
ria cunctorum dominorum, baronum, ac magnatum: & nobilium pater=
na & auita / quocunque nomine cenſeantur / inter filios eorundem
dominorum: & nobilium / fratres ſcilicet carnales / aequaliter diui=
duntur: & quot ſunt fratres / in tot ſequeſtrantur partes. Domus
autem paterna / filio iuniori deputatur ad reſidendum, & habitandum:
ita tamen ut caeteris quoque filiis, ſeu fratribus de communi prouentu
huiuſmodi bonorum, & iurium poſſeſsionariorum / aliae domus /
illi paternae ſimiles / in loco communi ubi uidelicet illorum quilibet
uoluerit extruantur, & aedificentur habitandae / [P.1.40.3] ad quas de terris ara=
bilibus, ſyluis: pratiſque, & foenilibus conſimiliter communibus tot,
& tantum / quot ſcilicet / & quantum ad ipſam domum paternam ſpectare
dignoſcitur excidatur, & ſequeſtretur: atque annectarum perpetuo poſ=
ſidenda / pariter & habenda. [P.1.40.4] Et hoc uerum eſt ſi tantum habuerint
de communibus terris: ſiluiſque, & pratis / ut huiuſmodi diuiſio
eorum debite peragi, & expediri poterit. [P.1.40.5] Nam alioquin omnes
& pertinentia in tot debebunt diuidi partes, quot ex nouo aedifica=
buntur domus nobilitares / & ad quamlibet illarum domorum aequalis
portio aſsignabitur utenda. [P.1.40.6] Incluſa tamen ſemper illa quantitate /
atque portione terrarum, ac ſylvarum, & pratorum / quae ad ſeſsionem, uel
locum ſeſsionis Iobagionalis / in cuius ſcilicet facie domus noua
conſtruetur, ſpectabat, atque pertinebat.
[P.1.41] Quid ſi domus paterna lapidea: vel mag=
nis ſumptibus conſtructa fuerit. Tit. xlj.
[P.1.41.pr] VBi autem domus ipſa paterna lapidea: aut latericia, uel ali=ter ſumptuoſo aedificio conſtructa, fabricataque fuerit: &
tantae eſtimationis reputabitur / ut de communi prouentu talium bonorum /
ſimiles domus conſtrui non poterint / ſed ne una quidem aedificari
commodo poterit / tunc in tali caſu domus ipſa paterna / una cum
magiſtris lapicidis, ac muratoribus, & fabris lignariis per homi=
nem iudicis conſcientioſae eſtimari, taxarique / & ſumma eſtimationis
in tot portiones / quot ſunt fratres, diuidi debebit: filiuſque iunior /
seu frater portionem ſibi cedentem / gratis habebit. [P.1.41.1] Sed portionem caete=
rorum fratrum pecuniaria ſolutione iuxta ipſius taxationis, & eſti
mationis ſeriem / refundere, illiſque perſoluere / tenebitur.[P.1.41.2] Et hoc in
tellige / ſi filius ipſe iunior tantae aetatis fuerit / ut rebus ſuis commo=
de proſpicere non poſsit. Nam aliter in tali ſumptuoſo aedificio
aequalis fieri debebit inter fratres diuiſio. [P.1.41.3] Caeterum ſi bona, ac iura
eiuſcemodi poſſeſsionaria / ius foemineum aeque ueluti maſculinum
concernunt, & patre defuncto filii / filiaeque ſuperſtites manebunt / ac
ac filiarum altera iunior aetate fuerit / tunc in tali quoque caſu non filiae /
ſed nihilominus filio / filiam ipſam iuniorem natu immediate prae=
cedenti / tanquam digniori ſexui, & perſonae / domus paterna dabitur
habitanda: ſub conditionibus tamen praedeclaratis.
[P.1.42] Quod litteralia inſtrumenta frater natu
maior: conſeruabit. Tit. xlij.
lium inſtrumentorum conſeruatione / quod ſcilicet non filiae
maiori, ſed filio ſi etiam iunior aetate foret / litterae: & litteralia in=
ſtrumenta factum bonorum, ac iurium poſſeſsionariorum ipſorum tan=
gentes, & concernentia dari debent ad conſeruandum. Quas, &
quae inter filios / ſeu fratres maior natu conſeruare ſemper ſolet.
[P.1.42.1] Et hoc uerum eſt / ſi frater ipſe maior natu / ſane mentis, & non fu=
rioſus uel amens extiterit: ac diſcipator bonorum ſuorum manifeſtus
non fuerit: uel caeteros fratres ſuos de bonis paternis: & auitis: ac
etiam ſuis exhaereditare palam non praetenderit. [P.1.42.2] Nam caſibus in
iſtis / non fratri natu maiori, ſed alteri ex fratribus ad lineam gene=
rationis paternae propinquiori / litterae: ac litteralium inſtrumenta /
dari, & aſsignari debebunt / ad retinendum: atque conſeruandum.
[P.1.42.3] Filiae uero tranſſumptum, ſeu paria litterarum: ac litteralium inſtrumen=
torum bona utrique ſexui deſeruientia / tangentium pro ſe coram iu=
dicibus regni ordinariis habere poſſunt: & illis earum fratres dare
tenentur. [P.1.42.4] SCIENdum hic praeterea quod illis erit omnium cauſarum, & li
tium / contra fratres motarum, uel mouendarum / infra diuiſionis tem=
pus / ſupportatio (communi tamen ſumptu) ad quem litterarum
ipſarum ſpectabit conſeruatio.
[P.1.43] De diuiſionibus bonorum per fratres acqui=
ſitorum: & de clauſula Donationis per eum. xliij.
[P.1.43.pr] VLterius notandum quod ſi duo, uel plures fuerint fratrescarnales / aut etiam uterini in bonis, & iuribus poſſeſsio
nariis auitis, uel paternis indiuiſi, quorum alter in curia regia, uel
aliorum dominorum laribus ſeruitio ſe mancipabit / alter autem
domeſticis curis, & laboribus domi uacabit: & ille ſeruitio deditus /
bona aliqua, ſeu iura poſſeſsionaria ab ipſa maieſtate regia, uel
aliis etiam forſitan dominis ſeruitiorum ſuorum meritis ita exigen=
tibus / pro ſe impetrabit, & nomina fratrum ſuorum domi ma=
nentium clauſula cum illa / ET PER eum / &c. in litteris, ſeu pri=
uilegiis Donationalibus inſcribi, & inſeri procurabit, tunc licet
impetrans ipſe ante tempus diuiſionis cum fratribus ſuis fiendae /
uoluerit / diſponendi habeat facultatem: Et hoc intellige non pro ſe
uel ſuis haeredibus / aliquo ſub colore uſurpando / aut reſeruando /
ſed a ſe prius realiter alienando. Tempore tamen diuiſionis unuſ=
quiſque fratrum portionem ſuam de illis ſibi cedentem / aeque ut impetra=
tor ipſe principalis / rehabere de iure poteſt. [P.1.43.1] Iura enim poſſeſsio=
naria in quibuſcunque litteris, ſeu priuilegiis Donationalibus con=
tenta / ſemper in tot debent diuidi partes / quot ſunt perſonae, uel
nomina hominum litteris in eiſdem ſpecifice denotata. [P.1.43.2] Niſi forte
exceptio, uel diſtinctio fuerit ibidem ſuper hoc declarata. [P.1.43.3] Clauſula
itaque ipſa / PER EVM / non eſt intelligenda ut tantum ualeat / quaſi
poſt eum / prout quidam plus ſapere uolentes, quam oportet ſapere /
intelligendum arbitrati ſunt / arguentes, & aſtruentes inde caeteros
fratres uiuente principali impetratore / portionem de huiuſmodi
bonis acquiſitis, & inuentis habere non poſſe / ſed illa poſt deceſ=
ſum ipſius impetrantis cum filiis eiuſdem / diuidenda eſſe / quod
tenendum non eſt. [P.1.43.4] Fratres etenim indiuiſi infra diuiſionis tempus,
& lucrum / & damnum aequaliter participare, ſufferreque, & tollerare
debent. [P.1.43.5] Hinc eſt quod ſi etiam nomina aliquorum fratrum carnalium, aut
uterinorum, uel etiam patruelium / diuiſionem bonorum inter ſe nondum ha=
bentium / in litteris huiuſmodi Donationalibus inſcripta non fuiſ=
ſent / tamen tempore diuiſionis portionem ſuam unuſquiſque illorum
(ut praemittitur) de iure habere poteſt, [P.1.43.6] unde per hunc terminum /
PER EVM &c. ſemper intellige medio, uel per medium eius / ſci
licet impetrantis, quaſi diceret maieſtas regia / conſideratione ſer=
uitiorum talis fidelis ſui / eidem, & medio eius, uel propter eum / etiam
alteri / poſſeſsionem ſeu uillam unam contuliſſe. ipſarum ſpectabit conſeruatio.
[P.1.44] Quid ſi fratrum quiſpiam bona per ſe inuen=
ta: pro ſe reſeruare voluerit. Tit. xliiij.
[P.1.44.pr] VBi tamen fratrum aliquis (caeteris torpori / & negligentiaedeſidiaeque deditis) continue ſeruiendo ſanguinis ſui effu=
ſione / uel aliter ſeruitiis / aut uirtutibus ſuis / bona aliqua / ſeu iura
pare noluerit / tunc ſi omnibus bonis / & iuribus paternis renunci=
abit / acquiſita per ſeipſum bona totaliter pro ſe / & haeredibus ſuis
perpetuo reſeruare ualebit. [P.1.44.1] VNDE SEQVITUR / quod prodicio
fraterni ſanguinis non in acquirendis bonis, & iuribus poſſeſsio=
nariis (prout nonnulli putauerunt) ſed in exhaeredandis de acqui=
ſitis paternis ſcilicet & auitis bonis conſiſtit.
[P.1.45] Quod diuiſio bonorum inter fratres carna=
les: non proceſſu litis fieri debet.
[P.1.45.pr] SCiendum eſt deinde / quod diuiſio inter fratres carnales & etiam uterinos / nondum tamen diuiſos / non proceſſu litis /
ſed per litteras dumtaxat regiae maieſtatis Praeceptorias / ad comi=
tes, uel uice comites / & iudices nobilium illius comitatus / ubi bona,
& iura poſſeſsionaria diuidenda / ſita ſunt / & adiacent / ſonantes /
uel ſi eadem bona in pluribus comitatibus habentur / ad unum magi
ſtrorum Prothonotariorum datas, & directas / fieri ſolet, atque debet /
per quos / uel per quem uniuerſa bona / & quaelibet iura poſſeſsion=
aria paterna, & auita, ac etiam per eos communiter acquiſita / ſimul cum
uniuerſis rebus mobilibus / cujuſcumque ſpeciei ſeu maneriei exiſtant /
contradictione alicujus ex fratribus non obſtante / iuxta numerum
perſonarum diuidi & ab inuicem ſequeſtrari ſemper poſſunt. [P.1.45.1] FACTA AVTEM ſemel inter ipſos fratres (modo ante lato)
diuiſione / ſi quiſpiam forſitan fratrum / in eiuſmodi iuribus poſſeſsio=
nariis / aliqua ex cauſa legitima / rurſus diuiſionem habere uoluerit /
aut portionem ſuam minorem, uel inutiliorem caeteris eſſe / aut iuris
ordine de manibus ſuis ablatam fuiſſe allegando / tunc diuiſio / hoc
modo non niſi proceſſu iuris: unico tamen termino octauali (ſi per
iudicem ex propoſitis, & allegatis partium admittenda cenſebitur)
fieri poterit / atque debebit / ſaepenumero enim abſque rationabili, &
legitima cauſa / ſecunda diuiſio poſtulatur. [P.1.45.1] Et hic articulus etiam
de fratribus patruelibus / nondum diuiſis / eſt intelligendus.
[P.1.46] Quando noua diuiſio bonorum inter fratres
condiuiſionales admittatur: et; quando non. xlvj.
[P.1.46.pr] INter fratres uero condiuiſionales / ſi aut auorum, aut abauorumtemporibus diuiſio in aliquibus bonis, & iuribus poſ=
ſeſsionariis facta fuiſſet / & litterae quoque diuiſionales ſuper ea re
confectae extitiſſent / deinceps diuiſio non eſt admittenda / [P.1.46.1] niſi forſitan
alter fratrum potentior caeteris euadens / poſt rectam diuiſionem particulam
aliquam iuris poſſeſsionarii, uel territorii alterius ſui fratris uio=
lenter pro ſe uſurpaſſe, ſeu uendicaſſe comprobaretur: & impoten=
tior frater / uiolentiae potentioris fratris reſiſtere non uolens / aequam
diuiſionem ex nouo poſtularet. [P.1.46.2] Nam hoc caſu diuiſio ipſa de nouo
peragenda dinoſcitur / longo tamen proceſſu litis / & hoc quoque
eo modo / ſi frater ipſe diuiſionem poſtulans legitimam (ut praemiſi)
aſsignauerit rationem. [P.1.46.3] Nam ſi conſiderans alterum fratrem poſt factam
cum eo, uel progenitore ſuo diuiſionem / in terris ſibi cedentibus ui=
neas, & promontoria plantaſſe, uel aliter frutices, & uirgulta ex=
tirpaſſe: ex eoque utiliorem ſua portione / quae forte inculta manſit / ex=
iſtere, & propterea diuiſionem poſtulare compertus fuerit, etiam lon=
go litis proceſſu / hoc eſt / in quatuor terminis octaualibus / nouam
[P.1.46.4] Si autem temerarie particu=
lam aliquam iuris ſui, uel territorii / alterum per fratrum occupatam fu=
iſſe / allegauerit / tunc ſuper potentiaria huiuſmodi uſurpatione
bonorum ſuorum, uel particulae iuris ſui poſſeſsionarii / etiam inſinuati=
one mediante / fratrem ſuum iuri / in cauſamque conuenire licite poterit.
[P.1.46.5] Et hoc ſi tempus praeſcriptionis in actibus potentiariis obſeruari
conſuetum / non tranſcenderit / quae triginta & duobus annis alle=
gari, obſeruarique ſolet. [P.1.46.6] Nam ſuper haereditario iure, & proprieta=
te iuris poſſeſsionarii inter fratres / praeſcriptio nunquam eſt admitten=
da. [P.1.46.7] PRAETEREA ſi fratres aliquando per metarum inter ſe ere=
ctiones, & diſtinctiones / diuiſionem feciſſe reperti fuerint / extunc
diuiſio bonorum de caetero inter eos, & ipſorum haeredes fieri nunquam permittitur. [P.1.46.8] Huiuſmodi tamen metalis diſtinctio, & erectio / mutu=
am in ſe bonorum deuolutionem inter fratres / non excludit, neque
excluſiſſe intelligitur.
[P.1.47] Quod vniuerſa bona inter fratres diuiſa: al=
tero fratrum deficiente: in alterum deuoluuntur:
etiam matrimonio interueniente. Tit. xlvij.
[P.1.47.pr] SCiendum ulterius quod uniuerſa huiuſmodi bona, & iurapoſſeſsionaria inter fratres diuiſa / altero ipſorum haeredi=
bus carente / etiam poſt centum / ducentos / & amplius annos (ſi matri=
monia quoque poſt quartum generationis ipſorum gradum / inter eos,
uel alterum eorum celebrata fuiſſent) in caeteros fratres ſuperſtites,
& haeredibus gaudentes deuoluuntur eo facto / dummodo fratres
ipſi in humanis agentes / per rectam generationis lineam / fratrem
defunctum, & haeredibus deſtitutum / progenie de ſua uera fuiſſe, &
cum progenitore illius in bonis, & iuribus poſſeſsionariis ab ip=
ſo derelictis / progenitores eorum diuiſionem habuiſſe, uel feciſſe ua=
leant / litterali documento comprobare. [P.1.47.1] Deficientibus uero litteris / etiam humano teſtimonio ad ſexaginta annorum curricula / ſed non
amplius / proſapiam, & genealogiae ſuae ſtirpem, ramumque de iu=
re poterunt uerificare. [P.1.47.2] VNDE ſequitur / quod bona, & iura poſ=
ſeſsionaria poſt diuiſionem inter fratres factam / per aliquem fratrum
acquiſita, & inuenta / eodem fratre acquiſitore praemortuo, & haere=
dibus deſtituto / non in fratres condiuiſionales deriuantur / ſed Fi=
ſco regio applicantur. [P.1.47.3] HOC quoque neceſſario interſerendum oc=
currit / quod bona, & iura poſſeſsionaria / duobus / aut tribus per=
ſonis alienis ſanguine / nonque fratribus, uel conſanguineis / per re
giam maieſtatem qualitercunque Donata, aut aliter per eoſdem acqui=
ſita / altero eorum decedente, & haeredibus carente / rurſus ad collationem regiam deuoluuntur. [P.1.47.4] Sola enim ſanguinis propago / & fraternalis
mutua diuiſio / efficit ex ſe mutuam, & reciprocam bonorum in alterutrum
condeſcenſionem, atque deuolutionem / allegatione cuiuſuis prae=
ſcriptionis non obſtante.
[P.1.48] Vtrum bona marito: et vxori ſimul col=
lata: deficiente marito: in vxorem ipſam
deuoluantur: et econuerſo. Tit. xlviij
uxorum ſuarum in litteris, ſeu priuilegiis Donationalibus
ſuper bonis / & iuribus poſſeſsionariis iuſto titulo ſeruitiis eorum
acquiſitis conficiendis / ponere / pariter & inſerere / ideo quaeritur ex
Corollario ſecundo immediate praemiſſo. Vtrum decedente ma=
rito ſine haeredibus / portio ſua in huiuſmodi iuribus poſſeſsiona=
riis, & bonis habita / in uxorem ſuam deuoluatur? Cum non frater / ſed
conſors, uel uxor duntaxat mariti fuiſſe / mulier ipſa cenſeatur / & econ=?
uerſo. An uxore abſque haeredibus defuncta / portio ſua in maritum
eius condeſcendat, atque deriuetur? DICENdum quod ſic. [P.1.48.1] Nam licet uir
mulieri / & mulier uiro non ſit neque cenſeatur eſſe frater / ſanguinis
propagatione / carnis temen unione, & copulatione plusquam frater
eſſe reputatur. Iam enim ſecundum Euangelicam doctrinam non ſunt
duo / ſed una caro: frater autem altera caro exiſtit. [P.1.48.2] Propter unionem
itaque, & copulam carnis / portio poſſeſsionaria mariti / in uxorem ſuam,
& econtra uxoris in maritum / caſu in praenarrato / rite deuoluenda
erit. [P.1.48.3] Hic tamen aduertendum eſt / quod ſi in praeallegata Donatione
uel litteris Donationalibus / clauſula utriuſque ſexus / non interſer=
tur / ſed ſimplici modo Donatio emanat / extunc iura huiuſmodi
poſſeſsionaria / foemineum (ſi etiam filias mulier ipſa habeat) non ſe=
quuntur / ſed maſculinum dumtaxat ſexum / concernere dinoſcuntur. [P.1.48.4] Vbi ta=
men in Donationis tenore / clauſula iſta adjecta / & oppoſita fue=
rit / quod uidelicet / ſi impetratorem ipſorum bonorum haeredibus maſcu=
linis carere contingat / tunc eadem bona / in filias ſuas deuoluantur.
Tunc ipſa bona, & iura poſſeſsionaria ubi / & poſtquam ad manus fi=
liarum deuenerint / propter clauſulam & rationem praenotatam / utrique
ſexui ſemper deſeruient. [P.1.48.5] Et idem eſt tenendum de bonis quoque em=
ptitiis / ſi nomen uxoris in litteris Emptionalibus, & Inſcriptiona=
libus inſertum fuerit / quod scilicet / altera partium deficiente / in alte=
ram illo modo antelato / deuoluentur.
[P.1.49] Vtrum bona nota infidelitatis condem=
nati: in fratrem adoptiuum: regio conſen=
ſu accedente: condeſcendant. Tit. xlix.
huc quaeritur: Vtrum bona, & iura poſſeſsionaria cuiuſ=
piam ob notam infidelitatis condemnati / poſt factam capiti, & bonis
ſuis gratiam / in illum / cum quo ſuper deuolutione bonorum ſuorum
prius fraternalem adoptionem, & contractum fecerat / & huiuſmodi
contractui conſenſus regius acceſſerat / condeſcendant / an ne? DI=
CENDVM quod non. [P.1.49.1] Quoniam contractus ipſe uim fraternalis con
diuiſionalitatis in bonorum ſucceſsione tenet. Modo certum eſt / quod ta=
lis / infidelitatis nota irretiti, & obfuſcati hominis bona / nec in fili=
os ſuos prius natos, nec autem in fratres eius carnales / aut condiuiſi=
onales deriuantur. Et ideo neque in fratrem adoptiuum (ſi etiam con=
ſenſus / ut praefertur / regius ſuper ea re fuiſſet impetratus) bona
praenotata deuoluuntur. [P.1.49.2] Super condeſcenſione autem eorundem bo=
norum ante collatam gratiam regiam / nulla eſt quaeſtio / quia tunc ipſa
bona illi ceſsiſſent / cui per principem donata fuiſſent. Quamdiu eni
mm quiſpiam dominium reale bonorum ſuorum tenet / & poſsidet / interim ſem
per ea / delictis ſuis, & exceſsibus ita exigentibus / perpetuo amit=
tere poteſt / fraternali adoptione non obſtante.
[P.1.50] Quid de ſucceſſione filiarum duorum fratrum in
heredes ſeorſum prefectarum ſit ſentiendum. l.
[P.1.50.pr] ITem ulterius quaeritur / ſi duo fuerint fratres carnales, autcondiuiſionales / quorum uterque (ſexu maſculino deſtituto)
filias ſuas / in propriis bonis, ac iuribus ſuis poſſeſsionariis / ſeor=
ſum, & diuerſo tempore / in haeredes maſculinos, uel etiam ad utrumque
ſexum per principem praefici, & creari procurauerit / neutro fratrum
huiuſmodi praefectionem ulterius impugnante / utrum deficientibus
filiabus, uel haeredibus, aut poſteritatibus unius fratris / bona, & iu
ra ipſarum poſſeſsionaria / in filias / uel poſteritates alterius fratris
ſuper extantis deuoluantur / ratione conſanguinitatis earum / uel in
regium Fiſcum condeſcendant? [P.1.50.1] Dicendum / quod regio Fiſco erunt ap=
plicanda. Quoniam ille non ſucceſsionis, uel conſanguinitatis iure,
ſed praefectionis uirtute / bona ipſa adepta fuiſſe dinoſcuntur.
& eiuſcemodi Donatio ſeorſum, & non coniunctim facta fuiſſe
reperitur / ideo tanquam inter alienas perſonas / diuiſim, & diuerſo tem=
pore facta reputatur: & per conſequens in Fiſcum regium derian=
tur, [P.1.50.3] prout in Donationibus quoque fratrum carnalium poſt diuiſi=
onem impetrandis (ſi nomen alterius fratris diuiſi non interſeri=
tur) fieri conſueuit / quod ſcilicet deficiente fratre impetratore / bona
poſt diuiſionem obtenta / non in fratrem ſuperuiuentem / cum quo diuiſus
fuerat / condeſcendent / ſed collationi regiae maieſtatis ſubiacebunt.
[P.1.51] De diuiſione bonorum inter patres : et filios
eorum: et de paterna: ſeu patria poteſtate. lj.
[P.1.51.pr] SCiendum deinde eſt / quod quamuis inter patrem, & fili=um / diuiſio bonorum non ſemper admittatur / ſunt tamen
multi caſus in quibus ſi etiam filius nollet / pater ſuus eum ad diuiſi=
onem peragendamn compellere poteſt / & econuerſo ſi uidelicet pater
nollet / filius nihilominus diuiſionem bonorum cum patre peragendi
habet auctoritatem. [P.1.51.1] Sed antequam iſti caſus declarentur / neceſſarium
uidetur ſcire / qualem / & quot modis habeant patres in filios ſuos
poteſtatem. VBI NOTANDVM / quod omnes filii, & filiae
parentum legitimae, & illegitimae aetatis / non emancipati / hoc eſt a
patria ſeruitute non liberati / infra tempus emancipationis, ſeu li=
berationis, quae iuxta conſuetudinem patriae noſtrae ex parte filiorum /
per ſolam bonorum / & iurium poſſeſsionariorum cum patre diuiſionem /
ex parte uero filiarum per earum deſponſationem, & nuptiarum ſolenni=
tatem, ſeu matrimonii conſumationem fieri conſueuit) in patria po
testate conſiſtunt. [P.1.51.2] Qui ergo ex te, & uxore tua naſcuntur / quamdiu
emancipati non fuerint / in tua poteſtate erunt: & non ſolum illi /
uerum etiam nepotes tui / hoc eſt filii / qui ex tuo filio non emancipa=
to / generantur / in tua pariter poteſtate manebunt. [P.1.51.3] Qui tamen ex fi=
lia tua naſcuntur / illi non in tua / ſed patris / uel aui eorum poteſtate
fient / ſiue pater nobilis, ſiue ignobilis exiſtat: quia filii non matris /
ſed patris familiam ſequuntur. Et inde etiam eſt quod ex nohili matre, &
[P.1.51.4] PA=
TERNORVM itaque poteſtatum prima eſt / quod filius quamdiu
in poteſtate patris erit / de bonis paternis mobilibus / & immobili=
bus / inuito / & non conſentiente patre / nil quicquam uendere / uel aliter
alienare / neque etiam contractum ſuper his / cum aliquo facere / aut inire
poteſt. [P.1.51.5] SECVNDA quod patres filios eorum etiam legitimae aeta=
tis / ipſorum de meritis interdum exigentibus / caſtigare, & corripere /
immo / ſi exceſſus, & flagitiorum qualitas expoſtulauerit / incarcera=
re etiam poſſunt.[P.1.51.6] ITEM quod neceſsitate rationabili ingruente /
patres onera filiorum ſuſcipere / ac ſuper ſe leuare / & ſaepe / etiam bo=
na ipſorum / nondum tamen diuiſorum / in extremae neceſsitatis ca=
ſu / uendere, &, alienare poſſunt / prout declarabitur infra. [P.1.51.7] ITEM
quod inuito patre filium ſuum apud ſe retinere poteſt nemo.[P.1.51.8] ITEM
quod pater poteſt filium ſuum obſidem pro ſe ponere, ſed non econ=
uerſo. [P.1.51.9] ITEM quod filii non poſſunt teſtari quicquam de rebus mobili=
bus paternis / niſi quantum patres eorum admiſerint, quia teſtamentum
ex libero teſtantis arbitrio debet procedere. Tales uero filii / non
in eorum / ſed aliorum / uidelicet patrum conſiſtunt poteſtate. Secus ta=
men eſt / de rebus per filios / propriis eorum ſeruitiis, uel litterariis
diſciplinis acquiſitis. Super illis namque etiam praeter uoluntatem
patris, libere teſtari poſſunt.
[P.1.52 Caſus : in quibus pater poteſt filium ad
bonorum diuiſionem compellere. Tit. lij.
[P.1.52.pr] ITem ulterius ſciendum / quod pater filium ſuum puberem,atque legitimae aetatis / ſed non impuberem in caſibus infra=
ſcriptis ad diuiſionem haereditatum, & aliarum rerum compellere: non
tamen poteſt de illis eum exhaereditare. [P.1.52.1] PRIMO ſi filius in pa=
rentes manus uiolentas iniecerit, uel aliam grauem, & notabilem
iniuriam eis intulerit. [P.1.52.2] ITEM ſi parentes criminaliter accuſauerit
de tali cauſa / quae in perniciem principis, uel reipublicae totius
regni non uergit. [P.1.52.3] ITEM ſi uitae parentum inſidiatus fuerit / ue=
neno ſcilicet / uel alio modo in necem parentum conſpirando.
tra uoluntatem patris perſeuerauerit / bona paterna praue conſum=
mendo. [P.1.52.5] ITEM ſi parentem captum de manibus inimicorum, uel de car=
cere cum potuerit / non redemit, neque liberauit, uel pro eo fideju=
bere recuſauit.
[P.1.53] De caſibus: in quibus econtrario filius
cum patre diuiſionem facere poteſt liij.
[P.1.53.pr] EContrario uero / filius (etiam in poteſtate paterna conſti=tutus) patrem ſuum in caſibus ſubnotatis ad bonorum, & rerum
diuiſionem faciendam cogendi, & inducendi habet auctoritatem / prae=
miſſa patria poteſtate non obſtante. [P.1.53.1] PRIMO quando pater dila=
pidator bonorum ſuorum extiterit, & bona ſua, ac filiorum ſuorum non ex
neceſsitate, & cauſa rationabili / ſed per fraudem potius alienauit, uel
alienare manifeſte praetendit, & de huiuſmodi uoluntate ſua filio
euidenter conſtabit. [P.1.53.2] ITEM ſi quando haereditates, & iura ſua poſ=
ſeſsionaria licet non alienauit, nec alienare intendit / tamen ea non
debite colit, aut cuſtodit / ſed deſolari permittit. [P.1.53.3] ITEM ſi pater fi=
lium / ſine iuſta cauſa / & ſine notabili culpa impie, & crudeliter cor=
ripit. [P.1.53.4] ITEM quando pater filium poſt perfectum tempus legiti=
mae aetatis / matrimonium contrahere uetat. [P.1.53.5] ITEM quando pater co=
geret filium ſuum ad peccandum. [P.1.53.6] Quamuis autem filius patrem crimi=
naliter accuſare (prout immediate praenarratum eſt) non ualeat / tamen
hoc caſu (deo enim magis quam parentibus obediendum eſt) po=
terit filius honeſtis conditionibus patrem ad diuiſionem bonorum faci=
endam non accuſando, uel criminaliter contra eum agendo / ſed
potius errori, & defectui illius compaciendo / prouocare, & indu=
cere, atque etiam compellere. [P.1.53.7] DIVISIONEM autem praedeclaratam
bonorum, & rerum propter praemiſſos caſus fiendam intellige
ſemper de bonis, & iuribus poſſeſsionariis, atque rebus mobili=
bus auitis, & non propriis ſeruiciis, uel uirtutibus patris acquiſi=
tis. [P.1.53.8] Nam ſi pater ob cauſas, & rationes praeſcriptas coegerit fi=
lium ſuum ad diuiſionem / tunc de bonis & haereditatibus, ſeu
conquiſitis, & inuentis / diuiſionem cum filio facere non tenetur. [P.1.53.9] Verum
ſi ceſſantibus praemiſsis cauſis diuiſio inter patrem, & filium facta /
ſubſequutaque fuerit / tunc indifferenter de omnibus bonis & rebus
inter eos diuiſio fieri debebit. [P.1.53.10] Quoniam pater filio, & econtra filius
patri / quicquid rerum, & bonorum poterit acquirere / iure naturali tenetur.
[P.1.54] Adhuc de vno caſu diuiſionis: & de bonis
filium iure materno concernentibus. liiij.
[P.1.54.pr] SCiendum etiam eſt / quod poſtquam filius / annuente patre / legiti/mam duxerit uxorem / (non obſtantibus praenarratis caſibus)
poterit patrem ſuum ſemper (rite tamen & legitime) ad diuiſionem in
omnem euentum cogere / ubi aequaliter de utriuſque / patris uidelicet, &
filii / bonis / ac rebus diuiſio peragenda erit. [P.1.54.1] Verumtamen ſi filius ha=
buerit patrimonia, ac iura poſſeſsionaria ſeparata / quae ſibi iure
materno prouenerunt, ſiue uiuente, ſiue decedente matre / eiuſmo=
di bona cum patre diuidere non tenetur. [P.1.54.2] Quia in ea parte matris
ſolum & non patris familiam bona illa ſequuntur / prout manifeſte
ratio quoque sola dictat.
[P.1.55] De filijs furioſis: & mente captis quod ſemper
in patria poteſtate conſiſtunt. Tit. lv.
[P.1.55.pr] NEc hoc praetermittendum eſt / quod filii furioſi, amentes, acmente capti / quia nunquam ad annos diſcretionis, & perfectae
aetatis perueniſſe exiſtimantur / ideo nunquam de patria poteſtate libe=
rantur. [P.1.55.1] Vnde parentes eorum poſſunt ipſos ad omnia iuſta, & hone=
ſta obligare: Bona etiam illoum in caſu manifeſtae neceſsitatis aliena=
re. Attamen ipſi quoque tenentur / de uictu, & amictu condecenter il=
lis providere. [P.1.55.2] Idem eſt intelligendum (patre defuncto) etiam de fra=
tribus ipſorum furioſorum / quod ſcilicet frater eorum ſane mentis inter
alios aetate grandior / curam eorundem furioſorum, & amentium
tanquam pater ſupportabit.
[P.1.56] Quot modis ceſſet: & tollitur pater=
na poteſtas. Tit. lvj.
norum (prout praenotatum eſt) eliberari, & emancipari ſo=
leant / tamen ſunt aliqui caſus / in quibus etiam aliter ceſsat / & tollitur
patria poteſtas. [P.1.56.1] PRIMO per mortem patris ſine teſtamento de=
cedentis / ſi uidelicet tutores teſtamentarios filio illegitimae aetatis
non ſubſtituit: & hoc ſi pater ipſe / iam ſui iuris fuerat / & in po=
teſtate patris ſui non erat. Nam hoc modo filius in poteſtatem aui
ſui reincidere debebit. [P.1.56.2] ITEM auffertur patria poteſtas ſi pater ob
aliquod crimen infidelitatis, uel alios enormes exceſſus / haeredita=
te bonorum, & iurium ſuorum poſſeſsionariorum / priuabitur, ac ad ca=
pitalem quoque ſententiam / per hoc condemnabitur. Nam ſicuti a
mutua, & reciproca bonorum ſucceſsione per huiuſmodi notam,
ſeu criminis poenam / tam de filiis / quam fratribus decidiſſe / ita etiam
patria poteſtas ſublata, & extincta eſſe comprobabitur, atque ueri=
ficabitur. [P.1.56.3] ITEM ceſſat paterna poteſtas / ſi pater in manus hoſti=
les, & captiuitatem inciderit. Nam qui captus eſt / alium in poteſtate
ſua habere non poteſt. Quia tunc ſui iuris non eſt: & hoc quamdiu
in captiuitate manebit. Nam poſt eius eliberationem, atque reuerſio=
nem / paterna poteſtas inſtaurabitur: & reuiuiſcet. [P.1.56.4] HINC EST
quod etiam praeſcriptio contra ipſum interea non procedit, neque ipſe
contra quempiam praeſcribere poteſt / ſed infra reuerſionem ſuam omnia
in ſtatu eodem priori permanebunt: & poſt reditum ſuum, in cunctis
cauſis, & earum articulis, atque proceſsibus / statum priorem ſorcietur.
[P.1.57] Quod quilibet dominorum: et nobilium ſuper
bonis ſuis proprijs: liberam: diſponendi ha=
bet facultatem. Tit. lvij.
,
[P.1.57.pr] SCiendum eſt autem quod quilibet dominus, baro, magnas,ac nobilis, & poſſeſsionatus homo filios, & filias habens
ſine omni conſenſu / immo & contra uoluntatem eorundem de / & ſuper
rebus, ac bonis & iuribus ſuis poſſeſsionariis / per eum propriis
ſeruitiis ſuis acquiſitis / & adeptis / ſiue propriis pecuniis / quae etiam
ſeruitiis acquiri conſueuerunt / comparatis / & emptis / uita ſua comite /
liberam prout uoluerit diſponendi & ea etiam alienandi / plenariam ha=
uel alia quauis repugnatione non obſtante. [P.1.57.1] Et ſi quam pater ipſe di=
uiſionem in eiſdem rebus, ac bonis, iuribuſque ſuis poſſeſsionariis / in
humanis agens inter filios, filiaſque fecerit / ne eo / e medio ſublato
diſſenſiones / odia / contentioneſque / & differentiarum materiae inter eoſ=
dem / praeuia ratione ſuboriantur, etiam poſt obitum patris filii, & filiae /
diuiſionem ipſam ratam habere, & in eadem perpetuo permanere te=
nebuntur. [P.1.57.2] Et hoc idem eſt etiam de bonis, & iuribus poſſeſsionariis ui=
gore alicuius contractus, ſeu fraternalis adoptionis, uel etiam praefe=
ctionis, in aliquem uirum, aut aliquam foeminam redactis / & deriuatis te=
nendum. Quia ſolus, uel ſola eiuſmodi bona conſequutus, aut ad=
epta eſſe intelligitur, atque comprobatur.
[P.1.58] Quod pater bona auita in praeiudicium
filiorum: alienare non poteſt. Tit. lviij.
[P.1.58.pr] Verum tamen ſuper bonis, ac iuribus poſſeſsionariis aui=tis / pater in praeiudicium filiorum, uel etiam filiarum / ſi ea ius quo=
que foemineum ſequuntur: & ſimiliter frater in praeiudicium fratris ſuper
bonis, ac iuribus poſſeſsionariis paternis, uel auitis, ſine conſenſu
filiorum, ac filiarum, uel fratrum / quantum ad alienationem, uel uenditionem
eorundem bonorum ſimpliciter / nullam penitus Faſsionem facere poteſt.
Quae ſi etiam fieret / nullius cenſetur eſſe uigoris, neque firmitatis. [P.1.58.1] SO=
LENT NAMque nonnulli bona, & iura poſſeſsionaria paterna,
& auita ſaepe neceſsitate cogente: interdum uero nulla rationabili
cauſa adurgente / ſed gula dumtaxat, & crapula / commeſſationeque
monente: interdum autem damnabili inuidia contra fratrem concepta inſti=
gante / pariter / & diabolo cooperante: aliquando uero bene & recte:
ſaepius tamen malicioſe / quibus poſſunt / impignorare, aut perpe=
tuo uendere, inſcribere, & diuerſis titulis: exquiſitiſque coloribus
obligare: & ut facta ſuper eo Faſsio maioris firmitatis exiſtat / &
inualidari nequeat / onera filiorum, filiarumque, & fratrum ſuper ſe, &
haereditates ſuas in ſerie Faſsionis aſſumere, atque leuare.
[P.1.59] Quid ſit onus aſſummere: & quot modis
onera filiorum: & fratrum aſſummantur. lix.
ſeruatione paternae, uel fraternae Faſsionis emptori bo=
norum aliquorum facere. VNDE SCIENDVM: quod onera fili=
orum, uel fratrum tribus modis aſſummuntur. PRIMO modo /
ſimpliciter. SECVNDO uero rationabiliter. TERTIO autem / &
ultimo neceſsitate. [P.1.59.1] PRIMO inquam ſimpliciter / quando ſcilicet nul=
la euidenti neceſsitate, nulla etiam rationabili de cauſa (prout im=
mediate praemiſi) ſed aut malicioſe, aut guloſe, aut etiam iniurioſe /
onera ipſa aſſummuntur. Et ſic nihil tenet in iudicio: ſed de plano,
ſimpliciterque, & aſſumptio huiuſmodi reuocatur, & Faſsio quoque
inualidatur. [P.1.59.2] SECVNDO modo rationabiliter / manifeſta uideli=
cet & rationabili cauſa occurrente / puta poſſeſsionem prae manibus
alienis in pignore habitam / ad ſe redimendo: uel dotem, & res Per=
affernales, atque ius Quartalitium ſoluendo / ut ſcilicet una portio,
aut particula uenderetur, & reſiduitas omnium bonorum ab onere ne=
ceſſario eriperetur. [P.1.59.3] Item piſcinas, molendina, domoſque, & curias
ex neceſsitate conſtruendo, uel portionem aliam: & forſitan meliorem
praecio poſſeſsionis, aut portionis uenditae emendo: aut concam=
bium poſſeſsionarium faciendo. [P.1.59.4] Quae quia filio, uel fratri in lucrum
haereditatis ſuccedunt / ideo ſimpliciter onera praeaſſumpta in tali
caſu reuocari, & retractari non poſſunt. Sed ſi filius, in ſerie Faſsi=
onis & in aſſumptione oneris ſpecifice nominatus ea reuocare uo=
luerit / extunc uiuente patre / cum Homagio: & eſtimatione comu=
ni uniuerſorum iurium poſſeſsionariorum patris / ubilibet adiacentium.
Mortuo uero patre ſolummodo cum communi eſtimatione ipſorum
iurium paternorum retractandi, & anichilandi habet poteſtatis faculta=
tem. Et idem eſt etiam de fratrum Faſsione ſenciendum, atque tenendum.
[P.1.59.5] HIC tamen aduertendum eſt / quod ſi aſſumptio oneris generali=
ter facta fuerit: & nomina filiorum, uel fratrum in Faſsionis ſerie no=
minatim expreſſa: denotataque non extiterint / tunc eiuſcemodi one=
ris aſſumptio nil tenebit: ſed ſimpliciter inualidari ualebit. [P.1.59.6] TER=
TIA uero / & ultimo modo extrema neceſsitate urgente / dum ui=
delicet quis / ſententia capitali iuris ordine aduerſus alium conuin=
cetur: & condemnabitur fuerit: & forſitan in perſona quoquo propria / ui=
gore ipſius latae ſententiae detenebitur: ac ad manus iudiciarias ad
tineatur / gratiam tamen regiam non conſequetur: aut ſi gratia ſibi dabi=
tur / cum conditione tamen concordandi cum aduerſa parte / & non
aliter praeſtabitur. Nam & alioquin regia maieſtas gratiam / non ſecus
niſi ut concordet facere poteſt. Vel in Thurcorum: Saracenorum, aut
Thartarorum, ſeu aliorum quorumcunque hoſtium, & inimicorum: captiuita=
te detinebitur / & inde non ſecus niſi pactione quapiam / eliberabitur.
Et hoc ultimo modo praemiſsi oneris aſſumptio nunquam reuocabi=
tur. [P.1.59.7] Nulla etiam uia / Faſsio ſuper ea re facta per filium, uel fratrem,
retractabitur. Immo ſi pater portionem filii (quia propria portio ad
caput ſuum redimendum non ſufficeret) in caſibus praemiſsis ante
diuiſionem cum filio factam / alienabit / filius ſufferre, tollerareque de=
bebit. [P.1.59.8] Nec eiuſcemodi Faſsioni ſi etiam / unica & ſingularis eſſet per=
ſona fatens. Nec regius / nec fratrum condiuiſionalium conſenſus /
eſt neceſſarius, ſed ſemper de ſe rata manebit, atque firma. [P.1.59.9] CO=
ROLLARIVM itaque ex praemiſsis infertur / quod poſſeſsiona=
ria uenditio triplex eſt / ſcilicet Simplex: Rationabilis,:& Neceſſa=
ria / SIMPLEX uenditio nihil valet. RATIONAbilis uero ali=
quando ualet, & aliquando retractur. NECEſſaria autem ſemper
ualet: & ſemper tenet, & nunquam inualidatur / prout ex immediata
praedeclaratione aſſumptionis, & reuocationis onerum filiorum,
ac fratrum clare liquet.
[P.1.60] De legitima admonitione in poſſeſſiona=
ria venditione neceſſario premittenda. lx.
[P.1.60.pr]
NOtandum ulterius / quod quia in Faſsionibus tam impig=noratitio, quam etiam perpetuitatis iure, & titulo maxime
in praeiudicium fratrum / per pleroſque faciendis damnabilis quadam
abuſio ſuccreuit / quod ſcilicet quinquaginta florenos interdum a
feneratore quis accepit / & centum aut ducentos florenos coram ca=
pitulo, uel conuentu, aut iudicibus ordinariis regni / ſe accepiſſe
ſtudioſe, & quidem malicioſe / fatetur. Capitulum autem, & conuentus,
uel iudices regni ordinarii iuxta Faſsionis factae ſeriem, & modum
propediem tanta pecuniarum ſumma / bona ſua obruunt / & inuol=
uunt / , ut uix medietatem ſummae eadem bona ualere dinoſcantur. Vnde
ſaepe euenit / ut huiuſmodi bona ab ipſa ſua progenie / perpetuo
alienentur. [P.1.60.1] Et ideo quaelibet poſſeſsionaria uenditio / immo & im=
pignoratio / legitimam ſemper requirit filiorum, aut filiarum, uel fratrum /
ad quos ſucceſsio / & deuolutio huiuſmodi iurium poſſeſsiona=
riorum uenditioni, aut impignorationi expoſitorum / ſpectare dinoſcitur
(ut illam / uel illa ad ſe recipiant) amonitionem / qui ſe legitime amo=
niti / & requiſiti poſſeſsionem ſeu iura huiuſmodi poſſeſsionaria /
iuxta condignam, & communem eorum eſtimationem, ac ualorem pro ſe
habere, & ad ſe recipere uoluerint / ante omnes alios emptores,
aut foeneratores / liberam, plenariamque habent pro ſe recipiendi, &
emendi facultatem. [P.1.60.2] SI VERO uenditor, aut impignorator ipſe
admonitionem praemiſſam facere recuſabit, & iura ſua poſſeſſiona=
ria praeter ſcitum, uel conſenſum dictorum filiorum, aut filiarum, uel fra=
trum cuipiam alienabit, uel impignorabit, & ipſorum filiorum, aut fi=
liarum, uel fratrum aliquis, aut aliqua / emptorem huiuſmodi bo=
norum, ſeu iurium poſſeſsionariorum contra ſe in curiam regiam prop=
terea euocabit / tunc in uno dumtaxat termino iuridico / ſcilicet Octa=
uali / cauſa ipſa finiri debebit: & actor ipſe bona, ſeu iura poſſeſ=
sionaria praenotata / ſola ipſa communi eſtimatione eorundem / pro
ſe recuperabit / non obſtante pecuniarum ſumma / quantumuis
magna in litteris feneratoris, ſeu emptoris ſuper ea re Faſsiona=
libus / ſpecificata. [P.1.60.3] Dempto tamen, & excepto caſu / quo quis in
capitali ſententia conuictus detineretur, & manibus iudiciariis ad
luendam poenam traderetur. Nam hoc modo (quia praeter trium dierum
spacium indutias ad concordandum cum aduersa parte non habet)
admonitionem (modo antelato) facere non tenetur / sed quibus, &
in quanta ſumma poterit / liberam uendendi bonorum ſuorum
auctoritatem ibidem ſemper habet. [P.1.60.4] Et hoc idem eſt intelligen=
dum etiam de eo / qui apud hoſtes externos in captiuitate tene=
tur, quod ſcilicet is quoque bona ſua ſine admonitione pro
capitis ſui redemptione / uendere, perpetuoque alienare poteſt.
[P.1.60.5] VBI AUTEM admonitio praedeclarata uenditionem perennalem
liorum, aut filiarum, uel fratrum / bona ipſa, & iura poſſeſsionaria uen=
ditioni expoſita pro ſe habere, ſeu emere uoluerit, uel forſitan
inopia praepediente comparare non poterit / tunc iidem filii, ac filiae,
& fratres ipſi non aliter poſtea niſi pecuniae ſumma in litteris Faſ=
sionalibus ſpecificata plenarie depoſita, & perſoluta / uel etiam per=
ennali eſtimatione mediante, & longo litis proceſſu, bona illa pro
ſe uendicare ualebut. [P.1.60.6] Nam & uenditores bonorum ſuorum in caſibus,
articuliſque rationabilibus, & admittendis / non ſunt adeo coercen=
di, & aſtringendi / ut iuſtis eorum iuribus, & rebus uti aut frui debite
nequeant. [P.1.60.7] Attamen ſi quis filiorum, aut filiarum, uel fratrum / bona ipſa
ad ſe recipere uelle / tempore ipſius admonitionis reſponderit, &
allegauerit / tunc ad deponendam ſummam ipſam condignam, & con=
cordandum cum uenditore / terminus breuis, & competens coram iu=
dice / cuius auctoritate, & litteris admonitio ipſa fit / & exequitur
ad comparendum ſibi praefigi debebit. Termino autem ipſo adueniente /
ſi ſummam illam iuxta iudicis ipſius deliberationem / & bonorum ipſorum
communem eſtimationem / deponere recuſabit / uenditor ille liberam bo=
norum ſuorum alienandi facultalum habebit. [P.1.60.8] DE IMPIGNOraticiis
autem bonis, & iuribus poſſeſsionariis ſecus eſt ſenciendum. Nam iu=
ra aliqua poſſeſsionaria / ſupra ualorem dictae communis eſtimationis
eorundem ſiue praecedat admonitio legitima / ſiue non / in praeiudicium
ipſorum filiorum, aut filiarum, uel fratrum: aut etiam iuris regii / impigno=
rari nemini poſſunt. Verumtamen haec eſtimatio, & eius ſeries / non
ſolum domos / ac curias nobilitares / ſeſsioneſque Iobagionales po=
puloſas, ac deſertas, uel Praediales / in faciebus oppidorum, uillarum, aut
poſſeſsionum adiacentes / ſed etiam terras: ſiluas, ac prata / piſcinas, &
molendina (prout in Quartaliciorum ſolutione) per omnia inclu=
dit / & inquantum huiuſmodi eſtimatio iuxta limitationem iudicis ſe
extendit / in tantum etiam depoſitio, atque reſtitutio pecuniarum pro iu=
ribus impignoraticiis per filios, aut filias, uel fratres / ſed & eos /
qui forſitan cum iuriſditione regia (in caſu quo impignoratio per
unicam, & ſingularem perſonam, defectuique ſeminis proximam facta
fuerit) procedere uidebuntur / fieri debebit [P.1.60.9] Filias autem, & mulieres
in caſibus praemiſsis illas intellige admouendas eſſe / quas iura
ſculino / aequali iure concernunt. Nam aliter filiae, uel mulieres ip=
ſae / pro extraneis in hac parte reputantur. Et non ſecus quam uicini, aut
commetanei agere permittuntur. Hoc excepto / quod ſi uoluerint ante
omnes uicinos, & commetaneos ſeſe ad emptionem, ac receptionem
bonorum illorum ingerere, & illa pro ſe habere poſsunt. [P.1.60.10] Vicini uero,
& commetanei, per admonitionem praedeclaratam / & pro ipſorum parte fa=
ctam iura poſſeſsionaria uenditioni expoſita / pro ſe quidem ante
omnes alios emptores extraneos, & remotiores uendicare poſ=
ſunt. Non tamen eſtimatione communi prout fratres, uel ſorores /
ſed capitalis ſemper pecuniae summae in litteris Faſsionalibus ex=
preſſae depoſitione, & plenaria ſolutione, uel etiam ipſorum iurium
poſſeſsionariorum / perennali cum eſtimatione. Vnico tamen termi=
no Octauali / ſi admonitio ex parte uendentium non praeceſſerit, &
ipſi nihilominus uicini, & commetanei pro parte ipſorum admoniti=
onem ſuper ea re ſolitam peregerint. Qui pro iuribus poſſeſsio=
nariis impignoraticiis parimodo capitalem ſummam / pro qua huiuſ=
modi impignoratio facta fuerit / perſoluere tenentur. Nec de eſti=
matione aliquali ſe in hac parte ingerere, uel immittere poſſunt.
Cum de proprietate, & haereditate talium iurium poſſeſsionariorum /
nil ad eos pertinere dignoſcatur.
[P.1.61] Quomodo portio fratris per alterum fratrem
vendita: vel impignorata recupera=
ri debeat. Titulus. lxj.
[P.1.61.pr] NOtandum ulterius quod plerumque ſolent / fratres natu ma=iores, & interdum etiam minores / qui abſentibus fratribus na
tu maioribus bona, & iura poſſeſsionaria eorum paterna, & auita /
nondum diuiſa domi manendo poſsident / oneribus caeterorum fratrum
ſuorum carnalium, uel uterinorum in ſe ſumptis / eadem iura poſſeſsiona
ria / impignorare, aut perpetuo uendere. Per hocque emptores non
ſolum portionem illius uendentis, uel impignorantis / uerum etiam
caeterorum fratrum eiuſdem, quorum utputa illa grauamina / in ſe accepit /
ſciendum eſt / quod ſi aliquando talis uenditio, aut poſſeſsiona=
ria alienatio simplici modo per quempiam committeretur / tunc por=
tiones caeterorum fratrum / ſine omni prorſus ſolutione / actori, uel
actoribus in primis octauis reddi, & reſtitui debent. Portio autem
fratris uenditoris eſtimabitur / & ualor dumtaxat communis eſtima=
tionis ipſius portionis / emptori recompenſabitur. Sic etiam illa portio
fratris uenditoris / actori poſsidenda dabitur / oneris uel grauaminis
preaſſumpti reuocatione / ſeu depoſitione prorſus ſine omni. Pro
reſiduitate autem / & ſuperfluitate pecuniarum ſummae / in litteris Faſsi=
onalibus denotatae / reliqua bona, & iura poſſeſsionaria fratris ip=
ſius uendentis / quae ad recompenſam eiuſdem ſummae ſe extendere, ſuf=
ficereque uidebuntur / mox, & ulteriori proceſſu iuridico non expe=
ctato / per iudicem eſtimari / & manibus emptoris, ſub conditionibus in
litteris eiuſcemodi Faſsionalibus declaratis / dari debent poſsidenda.
[P.1.61.2] Si autem alia bona praeter uendita / non habuerit, & rebus quoque mo=
bilibus ad portionem ſuam cedentibus adeo deſtitutus fuerit / ut ſum=
ma praenotata / ex illis inſtaurari, & recuperari non poſsit / tunc em=
ptor ipſe / damnum huiuſmodi ſuperfluitatis / neceſſario tollerare
cogitur / & hoc in caſu (ut praefertur) simplici ſuperius declarato. [P.1.61.3] Nam
in caſu rationabili etiam oneris retractatio (modo antelato) ſubſe=
qui / & de illa ſuperfluitas praenarrata pecuniae (inquantum poterit)
emptori refundi debebit. [P.1.61.4] Et hoc idem eſt intelligendum etiam de patre /
qui iura ſua, & filiorum ſuorum auita in praeiudicium, & ſine conſenſu
ipſorum filiorum ſuorum / perperam, & irrationabiliter alienabit, uel uen=
ditioni, aut impignorationi exponere curabit / quod ſcilicet Faſsio
ſua in caſu ſimplici praeallegato / ſimpliciter inualidari, & portio
filiorum ſine omni prorſus ſolutione: portio uero patris communi eſti=
matione mediante / eiſdem filiis reddi, & inſtaurari debebit.
[P.1.62] De quibuſdam Faſſionibus non re=
tractandis. Tit. lxij.
[P.1.62.pr] HIc tamen attendendum / & cordi imprimendum eſt / quod ſi fra=ter Faſsionem alterius fratris retractare, & reuocare uolens /
tatis, aut acquiſitis ſcienter, & ſine iuridica reclamatione / uſus fue=
rit / & fructum illorum realiter perceperit / tunc Faſsionem huiuſmodi
nunquam reuocare ualebit. Per uſum enim realem Faſsioni illi conſen=
ſiſſe uidetur. [P.1.62.1] Et idem eſt de Faſsione quoque paterna per filium re=
tractanda dicendum. [P.1.62.2] Sic pariformiter ſentiendum eſt de Faſsionibus
illis / quae inter fratres generationales, aut condiuiſionales, uel etiam
quoſcunque alienos, & extraneos / praetextu iurium poſſeſsionariorum
litigioſorum / per modum compoſitionis, & concordiae fiunt, atque cele=
brantur. [P.1.62.3] Et in huiuſmodi compoſitione / certa portio uel particula
iurium ipſorum poſſeſsionariorum uni partium per alteram partem bona
illa litigioſa tenentem, & poſsidentem, uel aliter efficacia forſitan iu=
ra ad ea habentem / datur, aut remittitur, reliqua uero particula, ſeu
portio / cauſa pacis / & unionis / apud ſe remanebit, & relinquetur /
perpetuo poſsidenda. Quae quidem Faſsiones (quia finis / & exi=
tus litium dubius adhuc / & incertus erat) ſemper obſeruantur / &
nunquam retractantur. [P.1.62.4] Nam & alioquin Faſsiones praedeclaratae / quae
inualidari, & retractari poſſunt / non de recipiendis ad ſe, uel obti=
nendis pro ſe / ſed de alienandis dumtaxat a ſe bonis, & iuribus
poſſeſsionariis intelliguntur.
[P.1.63] De Faſſionibus: que Statutione legitima
indigent: & que non. Tit. lxiij.
[P.1.63.pr] ITem Faſsio perennalis inter fratres generationales, & con=diuiſionales aut in praemiſsis, aut etiam aliis caſibus / praetex=
tu talium iurium poſſeſsionariorum. Quae etiam alioquin in alterutrum
eſſent deuoluenda / coram quouis iudice ordinario, uel alio loco te=
ſtimoniali, & autentico facta. Nec regio conſenſu, nec etiam iuridi=
ca Statutione indiget. [P.1.63.1] Aliae uero omnes Faſsiones perennales ſu=
per quibuſlibet bonis, ac iuribus poſſeſsionariis / inter alienos, ac
extraneos / quacunque modo factae. Immo etiam pignoris titulo ultra
ſummam quinquaginta florenorum / celebratae: & emanatae / infra inte=
gram unius anni reuolutionem Statutione legitima firmari ſolent,
ipſorum bonorum extiterit. Nam ſi in dominio eorundem reali etiam
antea fuerit, aut medio eius / qui Faſsionem fecit / dominium huiuſmodi
reale, & poſſeſsorium / de facto conſequi poterit / tunc (etiam tranſacta
ipſa annuali reuolutione) Statutio praenotata ſemper exequi ua=
lebit. [P.1.63.3] HOC quoque praeuiſo, quod ſi forſitan Faſsionum aliqua re=
gio conſenſu egeat, & conſenſus talis uſque ad annualem ipſam
reuolutionem / impetrari nequeat / tunc Faſsio huiuſmodi non pri=
us niſi poſt impetrationem ipſius conſenſus regii dicti unius anni
integram (ut praemittitur) usque ad reuolutionem / uigore eiuſdem
conſenſus Statutione legitima (ſiue ſequatur contradictio ſiue non)
roborari debet. [P.1.63.4] Et hoc intellige de Faſsione non cum futura con=
ditione, ſed de praeſenti facta. Nam ſuper aliquo contractu / ſeu
fraternali adoptione / bonorumque in alterutrum deuolutione / ſi Faſ=
ſio per quempiam / alteri, uel forſitan per duas partes ſibipſis mu=
tuo / & in alterutrum celebraretur / ita uidelicet ut ſi quam partium hae=
redibus deficere contingeret / tunc bona, & iura poſſeſsionaria ei=
uſdem / in partem ſuperuiuentem deuoluerentur: & regia maieſtas
huiuſmodi Faſsioni ſeu contractui, & fraternali adoptioni / ſuum
regium conſenſum largiretur. Quia Faſsio ipſa, & ex conſequenti
conſenſus ipſe regius / conditionalis eſt / & non niſi altera partium
deficiente / locum habebit. Ideo utri[u]ſque partibus ſuperuiuentibus /
uel forte illa perſona / quae alteri Faſsionem cum conditione praeno=
tata fecit / in humanis adhuc agente / Statutionem aliquam ſubſequi non
eſt neceſſe. [P.1.63.5] Niſi forſitan in bonis illis, & iuribus poſſeſsionariis /
ius regium fuiſſet, uel eſſet impetratum. Iſto namque caſu Statutio
ipſa ſuper iure regio / quod in multorum ſaepe bonis occultatum ia=
cet ut legitime ſubſequatur neceſſe eſt. [P.1.63.6] IDEM ſuper praeallegato
conſenſu regio dicendum eſt / ut altera partium deficiente infra an=
ni unius reuolutionem integram conſenſus ipſe / qui uim Donati=
onis tunc habebit / & ex conſequenti / Faſsio / in eodem conſenſu
ſcripta / legitimam ſortiri debebit Statutionem.
[P.1.64] Quid ſit conſenſus regius diffinitiue.
Titulus. lxiiij.
ni ſuper iuribus poſſeſsionariis in eam ſucceſſorio mo=
do / iureque deuoluendis / per principem, ſeu regiam maieſtatem ſpon=
tanea ceſsio. [P.1.64.1] Quae quidem iuriſditio ſacrae coronae regni quantum
ad deuolutionem, & ſucceſsionem bonorum, ac iurium poſſeſsionariorum /
iſto / quo nunc utimur modo / a tempore regiminis, ſeu imperii ex=
cellentiſsimi principis quondam domini Lodouici regis / ab anno
ſcilicet dominicae incarnationis, trecenteſimo quinquageſimo pri=
mo ſupra milleſimum originem ſummens / cunctorum regum / ſucceſ=
ſorum ſcilicet ſuorum temporibus uſque modo inuiolabiliter, & in=
concuſſe ſeruata, atque ratificata / ſuper uniuerſorum dominorum, baro=
num, & magnatum, ac nobilium / procerumque regni / bonis / & iuribus
poſseſsionariis (qui utpote in ſemine / & haeredibus deficiunt, uel
in unicam, & ſingularem perſonam deueniunt. Sicque defectui ſeminis
approximabunt) legitimae ſucceſsionis uirtutem ſemper habet.
[P.1.64.2] ANTE enim eius principis tempora / quilibet baro / magnas / no=
biliſque, & poſſeſsionatus homo / ſuper iuribus ſuis poſſeſsiona=
riis (ſi etiam haeredibus defeciſſet) prout uoluit / ſine omni conſenſu
regio / liberam diſponendi habuit facultatem. [P.1.64.3] Et in eo ſolummodo caſu /
ſi haeredibus, & omnibus propinquis deſtitutus, ac inteſtatus quiſquam
illorum deceſsiſſet / iuriſditio praenotata / locum habuiſſe dinoſcitur.
[P.1.65] Quales Faſſiones conſenſu regio indige=
ant: & quales non. Tit. lxv.
[P.1.65.pr] VNde ſciendum / quod nunc / omnis Faſsio dominorum, ac no=bilium, & aliorum poſſeſsionatorum hominum / per ſingularem, &
unicam perſonam / ac defectui prolium, uel ſeminis approximantem / qui=
buſcunque perſonis / & ex quibuſuis caſibus, ac rationibus, conditio=
nibuſque / & articulis ſuper quibuſcunque bonis / &iuribus poſſeſsiona
riis perpetuo facta / conſenſu regio (propter iuriſditionem ſucceſsionis
praenotatae) ſemper indiget / eſtque neceſſaria. [P.1.65.1] Nam ſine ipſo conſenſu non
ſolum ſuper bonis perennali iure obligatis, uerum etiam pignoris titulo (ul=
tra communem eſtimationem ipſorum bonorum) inſcriptis Faſsio praenarrata
qualitercunque (ut praemittitur) facta / atque celebrata, uiribus deſtituta manebit
perſonas fraternas, uel alienas / mutuo, aut ſeorſum quibuſpiam
facta / regio conſenſu non indiget. [P.1.65.3] Ius enim ſucceſsionis propter
alias perſonas ex utraque parte haereditario modo, & iure ſucceſ=
ſuras locum in principe, ſeu iuriſditione regia / nondum habet. [P.1.65.4] Et
hoc eſt uerum / ſi perſonae ab una parte ſtantes, ſeu Faſsionem faci=
entes / uim ſucceſsionis inuicem, & in alterutrum habent. De perſo=
nis quoque ab altera parte / ſtantibus / idem eſt ſentiendum / atque tenen=
dum. Nam aliter regius ipſe conſenſus impetrandus ſemper, &
neceſſarius erit. [P.1.65.5] Pluralitas enim perſonarum / non excludit iuriſdici=
onem regiam / ubi nulla dinoſcitur eſſe fraternitatis, neque conſan=
guineitatis connexio / uel alterius ſucceſsionis in bonis mutua / re=
ciprocaque uiciſsitudo.
[P.1.66] Quid ſit contractus diffinitiue: & quando
indigeat legitima Statutione. Tit. lxvj.
[P.1.66.pr] NOtandum igitur eſt / quod quilibet contractus inter quoſ=cunque poſſeſsionatos homines, aut alias perſonas ſuper
deuolutione quorumcunque bonorum in alterutrum / altero deficiente
fienda formatus / tam ſcilicet conſenſu regio ſtabilitus, quametiam plu=
ralitate perſonarum fatentium modo praeallegato roboratus / Statuti=
one legitima poſt defectum ſeminis partis cuiuſpiam / infra annualem
(ut praemiſit) reuolutionem ratificari debe. [P.1.66.1] Interim autem pars ſuper
uiuens uigore iuris ſucceſſorii ex huiuſmodi contractu / uel fra=
ternali adoptione ſibi attributi / dominium bonorum partis deficientis /
tanquam ſcilicet fratris ſui condiuiſionalis / ſimpliciter pro ſe uendi=
candi, manibuſque ſuis (dummodo legitimum aliquod non obſiſtat im=
pedimentum) applicandi habet auctoritatem. [P.1.66.2] CONTRACTVS
autem, ſeu fraternalis adoptio / eſt alienae cuiuſuis perſonae / per quem=
piam (haeredibus legitimis deficientibus) in bonorum ſuorum ſucceſ=
ſione permiſsiua ſubſtitutio. [P.1.66.3] Dictum eſt autem notanter haeredibus de=
ficientibus. Nam ueris, & legitimis haeredibus, ac ſucceſſoribus
ſuperextantibus, & ſuperſtitibus / fraternalis adoptio locum non
ſucceſsionis huiuſmodi uirtutem, & facultatem / in bonorum ipſorum de=
uolutione, ſorciendus erit. [P.1.66.4] Dictum eſt etiam permiſsiua ſubſtitu=
tio / quoniam ſine permiſsione, uel conſenſus adhibitione prin=
cipis noſtri / eiuſcemodi ſubſtitutio / ſeu adoptio / nullius eſt, uel
erit firmitatis / ſed bonorum ipſorum deuolutio in principem, ac iuriſ=
dictionem ſacrae coronae / directe ſpectabit, atque pertinebit. Neque ſine
conſenſu principis adoptiuus ipſe frater / aut filius / dominium tali=
um bonorum ingredi, uel pro ſe uendicare ualebit.
[P.1.67] Quod dominium bonorum duplici modo
quiſpiam dicitur habere: et de con=
tractibus in fine. Tit. lxvij.
[P.1.67.pr] ADuertendum eſt autem / quod duplici ratione, atque uia / dominium aliquorum bonorum quis habere dicitur. PRIMO iure
poſſeſsorio / dum quis reale, pacificumque dominium / tam in fructibus
percipiendis, quam etiam ſeruitiis per colonos exhibendis / bonorum ali=
quorum aperte tenet / & hoc modus generalis eſt / ac omnibus ma=
nifeſtus. [P.1.67.1] SECVNDA uia / dominium bonorum dicitur aliquis ha=
bere iure / uel modo ſucceſſorio / quando deuolutio aliquorum iuri=
um poſſeſsionariorum / ad ipſum manifeſte ſpectat / prout in bonis,
& iuribus poſſeſsionariis fratrum carnalium, uel etiam condiuiſiona=
lium in propinqua linea generationis habetur / uerbi gratia / licet
frater carnalis altero fratre ſimiliter carnali ſuperuiuente / domi=
nium reale, ac poſſeſſorium bonorum ſuorum / poſt factam cum eo di=
uiſionem non habeat / ius tamen, ac dominium ſucceſſorium / de facto, &
immediate habet / cuius uirtute,poſtquam frater ipſe ſine haeredibus de=
ceſſerit / mox & immediate ſuperſtes, & in humanis agens frater / bona
defuncti fratris / ſimpliciter abſque omni ſcilicet Statutione iuridica / &
alio proceſſu iuris / pro ſe uendicabit / & poteſtati ſuae iuſte, meritoque
applicabit. [P.1.67.2] Et ſi frater ipſe defunctus / filias, & uxorem poſt ſe re=
linqueret / & bona ſua ſexum foemineum non ſequerentur / ita uidelicet / quod
prius uiuente fratre praemortuo, & progenitorum quoque ſuorum temporibus /
reale dominium aliqua foeminarum in eiſdem bonis non habuiſſet / tunc
ſeu relictam illius tamdiu quouſque ſub nomine / & titulo domini,
& mariti ſui uixerit / & tempus uiduitatis ſuae peregerit / eo praeciſe
iure, & modo / quo frater ille defunctus / dum ſuperuiueret / uictu,
& amictu, omnibuſque uitae neceſſariis iuxta bonorum illorum exigen=
tiam / educare, prouidereque, & conſeruare, ac honeſte tandem fili=
as nuptui tradere. Vxorem autem (ſi uoluerit) nuptui pariter tra=
dere / & inſuper Dotalitium, ac res Peraffernales eiuſdem / perſol=
uere / frater ipſe ſuperuiuens / de iure tenebitur. Itidem quoque de
contractibus, ſeu fraternalibus adoptionibus (ubi de eo contractu
manifeſte conſtat) eſt ſenciendum. Nam licet frater premortuus
haeredibus ex ſuis lumbis deſcendentibus caruerit / haerede tamen
subſtituto / qui ſucceſſor legitimus appellatur / nondum defecit.
[P.1.67.3] Secus tamen eſt de illis fratribus / qui ante ſexaginta, aut centum,
ducentos, uel amplius annos / in bonis, & iuribus eorum poſſeſ=
ſionariis diuiſi fuiſſent / & a tanto iam tempore uix etiam genealo=
giae ſuae linea memorie haberetur / ſed loco quaſi nomine fratres
condiuiſionales dicerentur. Nam in hoc caſu ea lege proceden=
dum eſt / prout in facto iurium poſſeſsionariorum per defectum
ſeminis aliquorum decedentium a maieſtate regia impetratorum
procedi ſolet.
[P.1.68] Quod violenti occupatores bonorum
iterum violenter de illis eici poſ=
ſunt. Tit. lxviij.
[P.1.68.pr] ITem ſi quiſpiam hominum ſe in dominium talium bonorum,& iurium poſſeſsionariorum uiolenter ingereret / ingrede=
returque, & quouis modo immitteret / quae in alterum, & non ipſum de=
riuata fuiſſent / extunc ille / qui uim / iuſque ſucceſsionis in illis bonis
habet / infra anni unius integri reuolutionem / etiam per potentiam, & parem
uiolentiam / ipſum occupatorem, de dominio eorundem / eiciendi, & ex=
cludendi habet facultatem. Quoniam in hac parte uim ui repellere licet.
[P.1.68.1] Tranſacto uero anni unius ſpatio / proceſſu iuris contra occupatorem
pationis huiuſmodi bonorum breui Euocatione, uel Inſinuatione
mediante in cauſam attrahere poterit / ubi eo directe modo quo ra=
tione bonorum de manibus ſuis propriis occupatorum / uiolens occu=
pator / eo quod iuriſditionem alterius ui / & potentia pro ſe uendicauit /
in ſententia capitali conuinci debebit / si tamen actor bona illa iure
ſucceſſorio ad ſe deuoluta fuiſſe comprobabit. [P.1.68.2] Et idem eſt tenendum
de illorum quoque iurium poſſeſsionariorum uiolenta occupatione / in
quorum reali dominio quiſpiam a diuturno ſpacio perſeueraſſet / quod
ſcilicet ſpoliatus ipſe / occupatorem de illis pari uiolentia / ſi poterit
intra unius anni ſpatium / eiciendi, & expellendi habet auctoritatem.
[P.1.69] De clauſula nil iuris: & qualia bona iterum in
donantem: vel vendentem redeant. lxix.
[P.1.69.pr] VLterius ſciendum / quod ſi in ſerie litterarum aliquarum Faſsio=nalium / clauſula illa. NVLLVM ius, nullarumue iuris, & do=
minii proprietatem / pro ſe reſeruando, &c. aut ſtudioſe, aut igno=
ranter inſerta fuerit / tale ius poſſeſsionarium, ſuper quo uidelicet
huiuſmodi Faſsio facta extiterit / nunquam in eum qui Faſsionem fecit
(etiam ſine haeredibus eo in quem ius ſuum tranſtulerat obeunte)
de caetero reflectitur, aut redundabit / ſed colationi regiae maieſtatis
penitus ſubiacebit. [P.1.69.1] VERVM tamen ſi Faſsio abſque clauſula prae=
notata celebrabitur, ſiue ui mutua & concambiali bonorum aliquorum
permutatione ſiue alia perennali collatione utpote pro ſeruitiorum
remuneratione (prout plerumque ſolet) aut alia quauis rationabili
ex cauſa datione, inſcriptioneque, uel obligatione / extunc eo ex hu=
manis ſublato / & haeredibus, aliiſque legitimis ſucceſſoribus deſti=
tuto / cui collatio, aut quauis inſcriptio bonorum ipſorum facta fuerat /
rurſus / & iterum in illum / qui Faſsionem fecerat, uel bona ipſa contule=
rat / eiuſdemque haeredes, & poſteritates uniuerſos (Quoniam iuris
ſucceſſorii proprietatem, & dominium pro ſe reſeruauerat / nec a ſe
in alterum perpetuo tranſtulerat) ipſa bona deuoluuntur, & iure
priſtino effectiue deriuantur, atque redintegrantur.
[P.1.70] Quid ſit concambialis permutatio bono=
rum: & quare ſit adinuenta. Tit. lxx.
[P.1.70.pr] QVoniam autem ſuper concambiali permutatione bonorum,& iurium poſſeſsionariorum mentio habita eſt. Hinc ſci=
endum quod concambialis bonorum permutatio,, eſt iurium poſſeſsi=
onariorum duarum, uel plurium partium ſibipſis uiciſsitudinaria commuta=
tio, & in alterutrum legitima tranſlatio. [P.1.70.1] Adinuenta autem eſt / tum
propter quietioris status conſequendi facultatem: tum propter
uberioris fructus percipiendi emolumentum. [P.1.70.2] Plurimi nanque bona
ſua in longinquis artibus a loco reſidentiae ipſorum / magna adeo
diſtantia & intercapedine ſita habent / ut plus ad prouiſionem illorum
exponere cogantur / quam de fructibus eorum percipere poſsint. Non=
nullorum autem bona propter potentum pernitioſam / & uiolentam uicini=
tatem in extremam deuenere deſolationem. Plerique uero ratione talium
bonorum, continuas habent lites & controuerſias ut ne nocte quidem /
propter eas quieſcere poſsint. Ita ut longe plus inde iacturae / quam
utilitatis reportent. [P.1.68.3] QVAPROPTER quilibe poſſeſsionatus
homo / de bonis, & iuribus poſſeſsionariis ſuis / concambium ſibi
utile, & proficuum iure libereque facere poteſt / contradictione filiorum,
ac filiarum, uel fratrum ſuorum ſimpliciter non obstante. [P.1.68.4] ATTAMEN
portio illa / quae in concambium ſibi dabitur / in fratres generationa=
les, uel condiuiſionales (deficiente eo fratre, qui concambium fece=
rat) deuoluitur tanquam alia portio ſua / per quam commutatio concam=
bialis facta fuerat / quae in ipſos fratres uigore iuris ſucceſsorii de=
riuanda erat. .
[P.1.71]
Quid ſi concambium fraudulenter: & ſimu=
late factum: & celebratum fuerit. Tit. lxxj.
[P.1.71.pr] VErum quia plurimae fraudes in huiuſmodi concambiali bonorum permutatione per pleroſque fieri / & committi conſue=
uerunt. Quidam enim bona ſua in praeiudicium / & iacturam fratrum
ſuorum / non uere / neque iuſte / ſed ficte / & ſimulate uendere pariter,
ptoribus / ne dicam feneratoribus / pro ſe repetere / & iuri eorum uen=
dicare, reappropriareque poſſent / titulum, uel colorem concambialis
permutationis (quae iuſto, & recto modo libere fieri permittitur)
in litteris, ſeu priuilegiis Faſsionalibus inſeri procurant / ius ali=
quod poſſeſsionarium remoto in loco, uel forte etiam propinquo
ſitum, & adjacens per emptorem, ſeu feneratorem in concambium ſibi
datum eſſe profitentes / tamen dominium huiuſmodi iuris poſſeſ=
sionarii ad modicum ſolum tempus (ut fraus ipſa interim pallia=
retur) aut nunquam pro ſe uendicabunt / ſicque fratres eorum / ad quos
ſucceſsio bonorum, & iurium poſſeſsionariorum ipſorum / hoc ſub titulo
alienandorum ſpectaret / defraudantes / illis exhaereditabunt / etiam eo
iure poſſeſsionario / quod uenditori per emptorem in concambium
dari ſimulabatur / atque fingebatur / apud eundem emptorem perpetuo
remanente. [P.1.71.1] Ne igitur fraus, & dolus cuipiam patrocinari uideatur /
poſtquam huiuſcemodi fraudulentum concambium fratribus uenden=
tis, & bona ipſa alienantis innotuerit / mox ad inſtantiam ipſorum fra=
trum facta primum legitima ſuper ea re Euocatione / ſola communi
eſtimatione / eorundem bonorum / praemiſſo modo alienandorum medi=
ante. Vnico tamen ſemper termino Octauali / actori huiuſmodi
bona per iudicem reddi / readiudicari reſtatuique debebunt.
[P.1.72] Quando concambium nullo modo
poterit retractari. Tit. lxxij.
[P.1.72.pr] ITEm ſi pater, uel frater quiſpiam / concambium aliquod fe=cerit: & filius, aut fratrum aliquis / eo concambio ſcienter,
& ſine iuridica reclamatione, nel prohibitione / uſus fuerit / fructumque
bonorum permutatorum / realiter perceperit / concambium ipſum poſtea
filius, uel frater ille / retractare nequit.
[P.1.73] Si in concambio pecunia ſuperaddatur: utrum
talia bona ius foemineum ſequantur. lxxiij.
tata / quantitate / fructuoſitate / & ualore non ſemper aequa
liter ſibi correſpondent / ideo ſolent plerique / quorum bona / & iura
poſſeſsionaria minoris praecii, ualoriſque exiſtunt / ad ea ut concam=
bium aequale fiat / ſummam aliquam pecuniarum ſuper addere / unde non=
nulli putauerunt / huiuſmodi iura poſſeſsionaria (eo quod pecunia
addita eſt) ius foemineum aeque ueluti maſculinum / ſequi debere.
Quod tenendum non eſt. [P.1.73.1] Nam iurium poſſeſsionariorum conſerua=
tio, & ſequela / non a ramo / pecuniae ſcilicet additione, ſed a radi=
ce, & origine acquiſitionis, & inuentionis ſuae iudicanda cenſetur,
& ob hoc in tali caſu / homines foeminei ſexus / non niſi de pecuni=
is ſuperadditis portiones ſuas rehabere poterunt. Proprietas au=
tem, & haereditas iurium ipſorum poſſeſsionariorum / ſexui ma=
ſculino ſalua manebit. [P.1.73.2] Et hoc uerum eſt / ſi ex origine / & radice
eiuſcemodi iura poſſeſsionaria / ſexum foemineum non ſequun=
tur. Super ea namque ambiguitate. Vtrum aliqua iura poſſeſsion=
aria ſexum foemineum aeque ueluti maſculinum ſequi debeant / nec
ne ? ſemper ad originales litteras / quibus bona ipſa acquiſita / &
inuenta fuerunt / recurrendum eſt.
[P.1.74] Quid valeat Euictio: ſeu Expeditoria
cautio preaſſumpta. Tit. lxxiiij.
[P.1.74.pr] CAeterum quoniam in concambiali permutatione bonorum /ac iurium poſſeſsionariorum Expeditoria cautio / quae apud
legiſtas cautio de Euictione nuncupatur / inſeri, & aſſumi plerumque
ſolet. Si igitur partium aliqua legitime requiſita / alteram partem
iuxta praeaſſumptam tutoriam, Expeditoriamque cautionem / in do=
minio huiuſmodi iurium poſſeſsionariorum permutatorum ad=
uerſus quoſpiam cauſantes, & legitimos impetitores conſeruare
non poterit / extunc iura ſua poſſeſsionaria in concambium alteri
parti data (ſi reſtant) in ſpecie reddi, & reſtitui. Si uero a manibus
ipſius partis / alienata forte fuerint / & recuperari nequiuerint /
tunc ſimilia iura ſua poſſeſsionaria / quantitate, ac fructuoſitate,
dominio illorum conſeruari nequibit dari / ſtatuique debent. [P.1.74.1] Et hoc ue=
rum intellige ſi Expeditoria cautio in litteris Faſsionalibus ſimpli=
ci, communique modo inſerta fuerit. Nam aliter ſi clauſula ipſa Expe=
ditoriae aſſumptionis cum conditionibus, & articulis aliquibus po=
ſita, declarataque extiterit / tunc ipſae eaedem conditiones / articulique
poſiti / in hac parte obſeruari debebunt. [P.1.74.2] Et hoc idem intellige etiam
de caeteris iuribus poſſeſsionariis ſub expeditoria ipſa cautione
per quempiam alienatis, uel legitime uenditis. Quod ſi emptor bo=
norum in dominio eorum per uenditorem conſeruari nequibit / extunc
ſimilia bona / qualitate / quantitate / fructuoſitateque / & ualore illo=
rum loco ſibi dari debebunt.
[P.1.75] Qui intelligantur per legitimos im=
petitores. Tit. lxxv.
[P.1.75.pr] PEr legitimos uero impetitores accipiendi, ac intelligen=di ſunt / cauſantes & proceſſu iuris agentes: non autem uio=
lenti occupatores, & manu potenti procedentes. Nam contra tales /
non tenetur quis alterum in iuribus uenditis conſeruare. [P.1.75.1] Emptor itaque
bonorum / dum per quempiam ordine iuris pratextu huiuſmodi bo=
norum emptorum impedietur, in cauſamque trahetur / tunc uenditorem
eorundem bonorum in defenſionem cauſae ipſius antequam / eadem deciſionem
ſortita fuerit / penes ſe Euocare tenetur. [P.1.75.2] Nam ſi Euocare neglexerit /
& ſic iura eiuscemodi poſſeſsionaria, ſeu bona iuridice amiſerit /
uenditor ipſe ab onere Expeditoriae cautionis abſoluetur: liberabi=
turque / & deinceps emptorem in dominio eorundem conſeruare
non tenebitur.
[P.1.76] Queſtio notabilis ſuper Euictione: ſeu
Expeditoria cautione. Tit. lxxvj.
[P.1.76.pr] ITem quaeritur / ſi quis alterum in dominio cuiuſpiam poſſeſ=sionis conſeruaturum aſſumpſerit, & ſe ad conſeruandum
in proceſſu per quempiam metali Reambulatione, uel alio titulo
diſtracta, iuridiceque ſequeſtrata fuerit / corporali poſſeſsione ſalua
remanente. Vtrum teneatur aſſumens / alterum in illa quoque parti=
cula terrae conſeruare? [P.1.76.1] Reſponde; quod non tenetur. Quoniam ipſe /
poſſeſsionem illam / cum cunctis ſuis utilitatibus, & pertinentiis ad
eandem de iure ſpectantibus / alteri contulit: & ſic ipſum in domi=
nio eiuſdem conſeruare aſſumpſit. Particula autem illa terrae / ad huiuſ=
modi poſſeſsionem de iure non ſpectabat; Et ſic ipſe quoque / qui uen=
didit quo ad particulam eandem male fidei poſſeſſor erat. Ideo alteri=
us iura uendere non potuit / prout neque uendidit / uigore illius clau=
ſulae. Ad eandem poſſeſsionem de iure ſpectantibus / & pertinere de=
bentibus etc. [P.1.76.2] Niſi forſitan ſe ita obligaſſet / ut cum eiſ-dem curſibus metarum / & limitibus / quibus per eum poſſeſsio illa tenta fuiſſet, &
poſſeſſa / in dominio eiuſdem alterum conſeruaret; Hoc enim modo / aequiualentem terram / loco amiſſae terrae / alteri dare tenetur.
[P.1.77] Quod donatores: & venditores bonorum
contra poſſeſſores eorundem: per ſemet=
ipſos agere non poſſunt. Tit. lxxvij.
[P.1.77.pr] HOc unum tamen aduertendum eſt / quod Expeditoria cautiopraenarrata / ſemper ad exteros, & alienos cauſantes, ac le
gitimos impetitores & actores, non autem ad ipſos donatores, &
uenditores bonorum eſt referenda / prout quoſdam bona ſua alteri
conferentes ipſe uidi contra poſſeſsores, & dominos eorundem
bonorum / per ſemetipſos cauſam, atque litem ſuſcitaſſe / quaſi non poſ=
ſent illos in dominio bonorum ipſorum conſeruare / per hoc / eadem bona
rurſus pro ſe uendicare ſatagentes / quod nunquam eſt admittendum.
[P.1.78] Quid ſit prescriptio diffinitiue: & quot annorum
curricula diuerſimode complectatur. lxxviij.
[P.1.78.pr] QVoniam praeſcriptionem tam praetextu bonorum haereditariorum /quam etiam ratione iurium poſſeſsionariorum impignoraticiorum /
ſueuerunt. Pauca igitur de praeſcriptione neceſſario dicenda oc=
currunt. Et primo de eius quiditate. Deinde uero de ipſius durati=
one & diuerſitate. [P.1.78.1] SCIENDUM igitur / quod praeſcriptio / eſt ter=
mini ad iuridicam tum retentionem / tum reacquiſitionem bonorum de iu=
re ſtatui temporalis completio. [P.1.78.2] quae ſuper bonis, ſeu iuribus poſ=
ſeſsionariis uenditis, occupatis, & quomodolibet alienatis rega=
libus / centum / eccleſiarum quadringenta nobilium, triginta duorum / ciuium
uero duodecim annorum curriculis completur. [P.1.78.3] In actibus ſiquidem
potentiariis triginta duorum ſimiliter annorum ſpatium praeſcriptio re=
quirit. [P.1.78.4] uillanorum autem praeſcriptio unius anni integri duntaxat / & uni=
us diei terminum / complectitur. [P.1.78.5] Inter fratres uero generationales / &
con-diuiſionales ratione iurium poſſeſsionariorum (demptis actibus
potentiariis) ac in Dotalitiorum, & Quartalitiorum per eos ſolutione /
praeſcriptio nunquam admittitur. [P.1.78.6] In foro autem eccleſiaſtico praeſcriptio
aliter allegatur. SED quia non eſt mei inſtituti / aliquid de eccleſi=
aſtico foro diſſerere / illud ſilentio pertranſeo / & quibus intereſt li=
mitandum / submitto. [P.1.78.7] CAETERVM / quanquam in metis quoque re=
ctifcandis, & iuribus impignoraticiis plurimi peritorum / praeſcrip=
tionem non eſſe admittendam communi ſententia, & prouerbio aſtru=
ant. Quia tamen haec allegatio non ſimpliciter eſt intelligenda / ſed
recto moderamine diſcutienda / illam igitur ſuis in locis inferius di=
lucide declarabo.
[P.1.79] Quibus temporibus preſcriptio non cur=
rit: locumque non habet. Tit. lxxix.
[P.1.79.pr] SCiendum tamen eſt quod ſi quempiam in Turcorum / Sara=cenorum / Thartarorum / aut aliorum infidelium manus / & cap=
tiuitatem incidere / & ibi tempus praeſcriptionis tranſgredi contigerit /
tunc eo caſu praeſcriptio nil tenet / sed nobilis bonis ſuis deſtitu=
tus / poſtquam ad propria remeauerit / proceſſu iuris ea pro ſe recu=
perare poterit / obſtaculo praeſcriptionis obuiare non ualente. [P.1.79.1] Et ſi
quis per regiam maieſtatem exilio damnaretur / & filius eius metu
retur / ibique commorando ſuper iurium ſuorum / aliena detentione / tem=
pus praeſcriptionis iura nobilium regni tranſcribentis euolueretur /
ac compleretur / redeunte filio (qui iniquitatem patris portare non
tenetur) bona ſua alienata ad portionem ſuam cedentia / non obſtan=
te praeſcriptione / idem pro ſe reſtaurandi habet auctoritatem. [P.1.79.2] Quae
quidem praeſcriptiones / etiam abſque litis motione / per litteras prohibi
torias, ac proteſtatorias excludi ſemper poſſunt. [P.1.79.3] Nam & litis mo=
tio / modernorum tempore / non plurium / quam ipſorum triginta & duorum an=
norum ſpacium complectitur. Et ſi cauſa interim proſequuta non fuerit
expletis illis / ex nouo litis motio ipſa ſuſcitari debet.
[P.1.80] De iuribus poſſeſſionarijs Jmpignorati=
tijs in generali. Tit. lxxx.
[P.1.80.pr] EXplicatis ſuperius iurium poſſeſsionariorum proprietati=bus, & haereditatibus / earumque ſpeciebus / nunc de iurium Im=
pignoraticiorum ſerie / & quiditate dicendum reſtat. [P.1.80.1] Et quanquam iura
poſſeſsionaria Impignoratitia nedum poſsidere / aut gubernare
damnabile ſalutique contrarium / uerum etiam aliquid de illis ſcribere for=
midabile uideatur / quoniam tamen leges imperiales, atque ciuiles eius
uſum admittunt / ideo in hoc regno, partibuſque ſibi ſubjectis / uſus
iſte pernitioſus multum inoleuit / incrementumque grande coepit / adeo /
ut ſi quoſdam poena generalis decreti ſuper ea re inter caetera editi
non perterreret / etiam depoſita, & perſoluta pecunia eis debita bo=
na, ac iura ipſa Impignoratitia remittere nuſquam curarent / ſed in per=
niciem animarum ſuarum / quamdiu poſſent ea detinerent. PROPTER quod de
pignorationis ipſius modo: & uigore / pauca hic ſubnectenda ſtatui.
[P.1.80] Quid ſit bonorum pignoratio: & quot
modis intelligatur. Tit. lxxxj.
[P.1.81.pr] VNde ſciendum quod Impignoratio iurium poſſeſſionariorumdupliciter intelligitur / uidelicet ex parte pignorantis, ſeu
impignoratio / eſt iuris proprii / neceſsitate cogente / temporalis ad
utendum alteri conceſsio. Quantum autem ad creditorem, ſeu recipi=
entem / impignoratio / eſt iuris alieni cum fructuum perceptione / &
capitalis ſummae repetitione pernitioſa / damnabiliſque ad tempus
detentio. [P.1.81.1] Et haec diffinitio non eo tendit / ut fructus & utilitates bo=
norum pignoratorum quiſpiam percipiat / & inſuper capitalem quoque
ſummam repetat / ſed potius eiuſcemodi repetitionem, & uſum con=
fundit, atque damnat. Nam ſi quis hoc modo / bonis pignoratis uti=
tur / uſuram palam committere dinoſcitur. [P.1.81.2] Verum ſi omnes fructus
(demptis expenſis / quas etiam uerus dominus pro conſeruatione
ipſorum bonorum facere deberet) in capitalem ſummam computaret /
hoc modo / bona impignorata tenere non damnabile / ſed ſumme
laudabile foret / per hocque creditor ipſe / pietatis opus ad proxi=
mum ſuum ſe feciſſe comprobaret.
[P.1.82] Qualiter intelligatur preſcriptio in bonis
impignoratitijs non ad mittenda. lxxxij.
[P.1.82.pr] QVia uero in cauſis impignoraticiis praeſcriptionem noneſſe allegandam / neque admittendam / in commune iam prouer=
bium uenit / quae quidem prouerbii ipſius deductio non ſimpliciter
eſt intelligenda / ſed quemadmodum immediate praemiſi / pignora=
tio dupliciter attenditur / ex parte ſcilicet impignorantis, uel dan=
tis / & ex parte recipientis. [P.1.82.1] Auctoritas itaque ipſa ex parte ſolummodo
dantis / & impignorantis uera eſt / admittendaque intelligitur. Ex par=
te autem creditoris / ſeu recipientis penitus reicienda cenſetur. [P.1.82.2] SOLENT
enim plurimi bona eorum / neceſsitate urgente / pignori obligare / &
ea ad obitus uſque diem ipſorum / non poſſe redimere. Filii etiam,
aut fratres decedente patre / uel fratre, aut inopia praepediti / aut ne=
gligentia / ignauiaque ducti; interdum etiam in ſeruitiis ſuperiorum lon
ginquis / & remotiſsimis in partibus addicti / uel aliter extra regnum
praeoccupati / annos & terminos praeſcriptionis (eiuſcemodi iura
impignoratitia non redimendo) longe tranſscendere / & in tali caſu
aut fratres nobilium Impignoratorum, ſeu Impignorantium / illorumque
haeredes / bona ipſa, & iura poſſeſsionaria Impignorata / ad ipſas
manus alienas titulo pignoris deueniſſe poterunt comprobare / & ea
pro ſe uoluerint rehabere / atque redimere / tunc poſſeſſor ille iurium
Impignoratitiorum / obſtaculo praeſcriptionis non ſuffragante (ſi etiam
binario, aut ternario, uel ampliori numero praeſcriptio interueniſſet.
Et si idem poſſeſſor (ne dicam foenerator) bona ipſa Impignora=
titia nomine forſitan iuris regii / interea temporis / pro ſe impetraſſet /
bona eadem remittere tenetur. [P.1.82.4] Et ſiquid tandem iuris ad ea bona ſe ha
bere praetendit / id extra dominium eorundem / proceſſu iuris proſequi
debebit. [P.1.82.5] Et hoc intellige / ſi poſt factam prius Impignorationem / iure
poſtea perennali Impignorans ipſe / bona eiuſmodi / illi poſſeſſo=
ri non obligauit. Nam hoc caſu bona eadem remittere non tenetur /
ſed filii, aut fratres Impignorantis / ſi ipſa bona in praeiudicium eorum
non potuiſſe iure perennali obligare, uel alienare / allegabunt / eo
proceſſu / quo ſuper iuribus haereditariis ſolitum eſt procedere / talia
bona, & iura poſſeſsionaria requirere tenebuntur. [P.1.82.6] Nam duplici
titulo, Impignoratitio uidelicet & perennali ſimul, nemo ius aliquod
poſſeſſionarium tenere poteſt / sed poſtquam perpetuitatis titulo quis
illud poſsidere coeperit / mox uirtus Impignorationis ceſſabit, &
expirabit omnino. [P.1.82.7] VERUM tamen eandem auctoritatem quod in
cauſis, iuribuſque, & rebus Impignoratitiis praeſcriptio non eſt alle=
ganda. Nonnulli perperam, abuſiueque & ſiniſtre interpretantes / in=
telligereque ſatagentes / multa bona, & iura poſſeſsionaria domi=
norum praelatorum / ac baronum / & regni nobilium / mediantibus lit=
teris Impignoraticiis ante ſexaginta / ſeptuaginta / centum / & am=
plius annos confectis, & emanatis / praenarrato pignoris titulo / pro
ſeſe uendicare / uſurpareque nituntur. [P.1.82.8] Qua propter aduertendum eſt /
quod omnes eiuſcemodi antiquae / uetereſque litterae Impignoratiti=
ciae / quae tempus praeſcriptionis tranſcenderunt (ſi de uiolenta expul=
ſione, uel indebita ablatione bonorum, & iurium ipſorum poſſeſsionariorum
impignoratitiorum / per actorem, & acquiſitorem eorundem bonorum, legitimum,
probabileque documentum, & teſtimonium literali fulcimento, produci non po=
terit) in efficaces / nulliuſque firmitatis ſunt cenſendae atque committendae.
rum ipſorum ablatione / ſexageſimi uſque anni ſpatium / & non am=
plius / etiam humanum teſtimonium (ſi ſufficiens / & iuſtum per acto=
rem produci poterit) acceptandum erit. [P.1.82.10] SAEPE numero namque
ſuper ea integra pecuniarum ſumma / pro qua uidelicet quis bona
ſua alteri impignorauerit / creditori ſuo / ſatiſfacit. Attamen litteras
impignoratitias in ſpecie non ſemper poterit rehabere / ſed ſo=
lummodo littere ſuper ea re Expeditoriae, ſeu Quitantiales illi
dantur / quae ſaepe periclitantur / maxime ſi eundem hominem haeredi=
bus deficere & bona ſua ad manus regias, aut alterius ex Donati=
one regia / uel etiam aliter / applicari / deuenireque contigerit / in ſimili
igitur caſu contra ueteres litteras Impignoraticias / non tenetur
quis / ſignanter alienigena decedente / deficienteque impignoratore
litteras Expeditorias exhibere: niſi forſitan minus iuſte, uiolen=
terque ius pignoraticium de manibus ſui poſſeſſoris (ſicuti praenar=
ratum eſt) per quempiam ablatum fuiſſe poſſet comprobari. Nam
hoc modo / non uidetur aequum pecuniis ſuis illum debere fruſtra=
ri. Res enim / uel poſſeſsio / in hac parte cum onere tranſit. [P.1.82.11] Verum
tamen ſi meminerit capitalem ſummam per prius de illo ſe extorſiſſe /
ſtudeat ipſi pignori potius cedere, atque renunciare / quam animae
ſuae periculum parere.
[P.1.83] Quod iura poſſeſſionaria vltra communem eorum
eſtimationem pignorari non poſſunt. lxxxiij.
[P.1.83.pr]
HOc unum tamen attende (prout ſuperius quoquo breuiter
tetigi) quod iura poſſeſsionaria / quorumcunque dominorum,
magnatum / & nobilium / poſſeſsionatorumque hominum / cuiuſcunque
status / conditionis / dignitatiſque / & praeeminentiae exiſtant / ultra ua=
lorem communis eſtimationis eorundem iurium poſſeſsionari=
orum / in quocunque caſu / titulo pignoris obligari nequeunt.
[P.1.83.] Verum
tamen / ſi ultra condignam / & communem eſtimationem eorundem /
cuipiam forſitan obligarentur / tunc ille qui alteri obligauit uita ſua
comite per ſeipſum non aliter / quam depoſita, reſtitutaque pe=
cuniarum ſumma per eum ad id leuata / ad ſe redimere poterit.
ſius impignorantis / ad quos uidelicet huiuſmodi redemptio ſpe=
ctare uidebitur / praemiſſa communi eſtimatione mediante / pro ſe re=
dimere ualebunt / caſibus uenditionis / uel impignorationis prae=
declaratis ſemper obſeruatis. [P.1.83.3] PER communem autem eſtimationem / in
hoc loco intellige non boues / equos / uaccas / oues / aut alias res hui=
uſmodi uendibiles / ſed ualorem bonorum, ac iurium poſſeſsionarionum
impignoratorum / in quantum ſcilicet ſe communi ipſa eſtimatione me=
diante / incluſis etiam terris / ſiluis, & pratis, ac aliis pertinentiis, & utili=
tatibus (prout etiam ſupra notatum eſt) ualor eorundem bonorum extendit.
Secundum enim eiuſcemodi ualorem ſolutio tandem pecuniis fieri debebit.
[P.1.84] De metarum diſtinctionibus: & rectifica=
tionibus in generali. Tit. lxxxiiij.
[P.1.84.pr] ITem quoniam in metis quoque rectificandis praeſcriptionemnon currere ſuperius diximus / ideo de metarum Reambu=
latione ſimul, & rectificatione / breuiter aliqua ſubjungam. [P.1.84.1] VNDE
ſciendum eſt / quod roburato ſolio, regimineque huius inclyti regni
Hungariae / & populo Hungarico ad agnitionem ueritatis, & uerae
fidei profeſsionem / inſpirante ſpirituſſancti gratia / ueniente / glo=
rioſus rex, & apoſtolus noſter / beatus Stephanus. Inclytus quoque /
& pius rex / sanctus Ladiſlaus. Multi deinde diui, sereniſsimique re
ges Hungariae / eorum ſcilicet ſucceſſores / plurimas terras (quas
nunc poſſeſsiones uocamus) a caſtris regalibus / ad quae ueluti iu=
riſditionem ſacrae coronae regni huius ſpectabant ſequeſtrantes / tum
monaſteriis, & eccleſiis in perpetuam elemoſinam, tum uero ſeruien=
tibus ipſorum (quos iam nobiles appellamus) exigentibus eorundem
ſeruitiis / in perpetuam haereditatem contulerunt. [P.1.84.2] Quas quidem terras
tempore huiuſmodi Donationis / metali etiam diſtinctione / ab
aliis terris ſegregari fecerunt. [P.1.84.3] Multiplicatis dehinc baronibus, ac
magnatibus, & nobilibus huius regni / ſub incluſione metarum
unius terrae / ſeu poſſeſsionis / ſaepe duas, & interdum etiam
tres / aut plures uillas / nonnulli eorum condeſcendi, ac collocari,
do metalem diſtinctionem / ſed quandam dumtaxat ad utendum limi=
tationem / inter uillas ipſas facientes. Interdum tamen etiam metarum
erectione / eaſdem a ſeſe ſeparantes. [P.1.84.4] Procedente itaque tempore / fi=
lii / haeredeſque ipſorum dominorum / baronum / & magnatum / ac nobi=
lium / iura eorum poſſeſsionaria / inter ſeſe diuidentes / uni una / alte=
ri altera uilla / in portionem deuenit, atque ceſsit. Quibus tandem defun=
ctis, & ſaepe deficientibus / eiuſcemodi uillae / ac poſſeſsiones ad
diuerſorum manus hominum ex Donationibus diuorum Hungariae re=
gum: uel aliter / ſimul cum litteris metalibus deuenerunt. Sicque in
Reambulalionibus, & rectificationibus metarum / differentiae primum
ſuborte fuerunt. [P.1.84.5] Nam illi / quorum ad manus / litterae metales / cum
poſſeſsione eaſdem litteras tangente / inciderunt / ex huiuſmodi
metali incluſione / etiam alias uillas, & poſſeſsiones uirtute litterarum
ipſarum / ad ſe pertinere putauerunt. Nouiſsimis ſiquidem temporibus
etiam per manifeſtam potentum, uiolentorumque occupationem,
& terrarum diſtractionem uariae contentiones in ipſis metis recti=
ficandis ſuboriri coeperunt.
[P.1.85] Qualiter intelligitur in metis rectificandis
preſcriptio non admittenda. Tit. lxxxv.
[P.1.85.pr] LIcet itaque in metis rectificandis non ſit prepſcriptio admit=tenda / uerum tamen / corporales poſſeſsiones / ſub in=
cluſionibus quarumcunque litterarum metalium adiacentes /
(maxime in caſibus praemiſsis) anihilari, uel occupari uirtute tali=
um litterarum metalium non poſſunt. [P.1.85.1] Tempore etenim fundationis,
& deſcenſus huiuſmodi corporalis poſſeſsionis reclamatio, &
inhibitio (ne ibi poſſeſsio aut uilla extrueretur) per eum / ad quem
terra, uel meta pertinebat / fieri debuiſſet. [P.1.85.2] Verum ad huiuſmodi uil=
lam, & poſſeſsionem corporalem ſub incluſione ipſarum litterarum
Metalium (ut praefertur) adjacentem / iuxta rectam & equam iudicis
ordinarii limitationem, & diuturnum uſum / ac reale dominium terrarum /
ſiluarum / montium / promontoriorum / pratorumque per colonos, & inha=
talis diſtinctio pariter, & annexio earundem terrarum / ſiluarum / uirgul=
torum / montium, promontoriorum / aquarum / pratorumque / & foenilium / ad
uſum ipſorum colonorum ſufficiens / fieri / conſtituique debebit. Reliquis
clauſulis litterarum eiuſcemodi metalium / actori ſaluis permanenti=
bus. [P.1.85.3] Particulae uero: aut quantitates aliquarum terrarum / ſiluarum / pro=
montoriorum / & pratorum paulatim a ſuo membro / corporali uide=
licet poſſeſsione / quouis modo diſtractae uel occupatae / uigore
litterarum metalium (dum tamen ipſae litterae / rite ſint emannatae) in=
ſtaurari, & ſuo principali membro (uetuſta / & approbata regni
huius conſuetudine dictante) per actorem iuramento mediante iuxta
eiuſdem particulae diſtractae, uel occupatae quantitatem, & eſtimati=
onem / reincorporari poſſunt, atque debent / allegatione cuiuſuis prae=
ſcriptionis non obſtante. [P.1.85.4] Qualiter autem eiuſmodi terrae / aut ſiluae
eſtimari debeant / & quid duo / aut tria, uel plura terrarum iugera /
foenetaque, uel siluae ualeant / in ſerie eſtimationum infra clare de=
ſcriptum habebis.
[P.1.86] Quales littere metales valeant: & qua=
les non. Tit. lxxxvj.
[P.1.86.pr] SCiendum ulterius quod in metarum Reambulationibus, &litteris ſuper ea re conficiendis / plurimae fraudes / apertaque
ſcandala committi conſueuerunt. [P.1.86.1] Non nulli enim ſalutis, & honoris
eorum immemores / acceptis litteris regiis, aut aliorum iudicum regni
ordinariorum Reambulatoriis / per clauſulam / DICITVR NOBIS /
emanatis / hominem regium, aut Palatinalem / ac alicuius Capituli / uel
Conuentus teſtimonium / ad Exequutionem ſeu Reambulationem ipſam
tranſmiſſos / pecuniis, aut muneribus ſaepe corrumpere / & ad eorum
relationem tales quales uoluerint litteras metales / priuilegii more
pro ipſorum parte conficere / & a Capitulo, uel Conuentu (altera par=
te cuius ſcilicet terras perambulaſſe inique retulerunt / penitus ig=
norante) pro ſeſe extrahere / eaſdemque litteras apud ſe demum occul=
tare / & Reambulationem ipſam taciturnitatis ſilentio uſque decem /
praeterire / & tandem uigore illarum decedentibus forſitan jam regio,
ac Capitulari uel Conuentuali hominibus / ſedet uicinis, & comme=
taneis / quorum nomina fraudulenter in litteris metalibus inſerta fue=
runt / Reambulationem metalem publice, & iam iuridice peragere:
ſicque terras plurimas / iuri eorum inique / & doloſe uendicare ſaepe=
numero ſolent / [P.1.86.2] quorum damnabili lucro ut uia praecludatur / & ueri=
tas ex litteris eliciatur / per iudices regni ordinarios, & eorum Pro=
thonotarios huiuſmodi litterae (per clauſulam DICITVR nobis) ad
relationem aliquorum regiorum, uel Palatinalium, Capitulariumque, aut Con=
uentualium / hominum emannatae / diligenti ſemper exanime, curaque,
& ſollicitudine ruminentur: atque ſuper uſu earum / ſi uidelicet poſt
factam Reambulationem illam metalem / uigore earundem litterarum do=
minium, & uſum terrarum in ipſis ſpecificatarum, ac incluſarum / aliquan=
do actor ipſe tenuiſſet / atque poſſediſſet / ueritas inquiratur / & ſi nul=
lum uſum, ac dominium penes illas ſe habuiſſe uerificabitur / tunc
conſtabit eaſdem litteras indebite contraque> iuſtum proceſſum reg
ni / confectas fuiſſe / & per hoc inefficaces eſſe. [P.1.86.3] LITTERAE uero
metales ex iuridica commiſsione quorumcunque iudicum regni ordina=
riorum / necnon ex legitima Reambulatione / inter duas / aut tres /
uel etiam plures partes (eiſdem partibus conſentientibus) facta / prae=
terea per modum concordiae & Faſsionis inter quoſpiam celebratae /
dummodo aliorum iura ſeu terras inter ſe ſiniſtre non diuidant / uel
diuiſiſſe non comprobentur. CAETERVM communi quoque, & con=
ſueta de Reambulatione per regium, aut Palatinalem / alicuiuſque loci
teſtimonialis homines / praeſentibus uicinis, & commetaneis iurium
poſſeſsionariorum, ſeu terrarum / Reambulatarum / praeſertim illis ad
quos terrae ipſae pertinent, uel uicinitas ſaltem terrarum illarum ſpecta
re dinoſcitur palam, manifeſteque / & legitime peracta / confectae, &
emanatae efficaces cenſentur semper / & robur ſorciuntur firmita=
tis. [P.1.86.4] CVRSVS etiam / & diſtinctiones metales in litteris Donationa=
libus quorumcunque dominorum regum Hungariae legitimorum / deno=
tatae, & explicati ſemper obſeruantur. Et hoc uerum tene / ſi poſt fa=
ctam Donationem / metalemque diſtinctionem / terrae ſeu poſſeſsiones
huiuſmodi / in alias, diuerſaſque terras uel poſſeſsiones / non fuerint
[P.1.87] De terris per fluuviorum vehementiam
diſtractis: quid ſenciendum ſit. lxxxvij
[P.1.87.pr] ITem quia plurimarum ciuitatum / uillarum / ac poſſeſsionum /multorumque opidorum / & praediorum metae / ac curſus meta=
les / fluuiorum / & aquarum fluuialium diſtinctione / cinguntur pariter
& clauduntur / per huiuſmodi autem fluuii inundationem, atque uehe=
mentiam / magnae ſaepenumero terrarum / pratorum / & ſiluarum / parti=
culae ſcinduntur / & ad partem alterius uicinae ciuitatis / aut oppidi /
uel poſſeſsionis / ſegregantur & accedunt. Impetus enim, & ue=
hementia fluminis de ſuo ſolito curſu / alueoque / & meatu / in alium
nouum meatum / ſaepenumero uergi / dilabique ſolet. Vnde nonnul=
li putauerunt / & opinati ſunt / eiuſcemodi terras / prata, uel siluas /
quae ſcilicet ex ipsius aquae curſus, meatuſque / ſeu aluei / tranſmuta=
tione / in partem alterius uicinae ciuitatis / oppidique / uel poſſeſsionis
ceciderint, & ſegregatae fuerint / ad eandem ciuitatem / aut oppidum / uel
poſſeſsionem / poſtea ſpectare, pertinereque debere / allegantes &
adſtruentes metas ſuas per curſum meatumque, & alueum fluminis di=
rigi. Quod tenendum non eſt. [P.1.87.1] Nam hoc modo / plurimae fraudes
committi / & aquae, ſeu flumina per occulta canalia, ac foſſata inter=
dum ſatis exigua / uel aggerum poſitionem, & repleturam / in eum quem
quis mallet locum / & alueum deflui / terraeque / & siluae / aut prata / alteri=
us facilime per hoc uſurpari poſſent. [P.1.87.2] SIC ITAque contraria opi=
nio intelligenda eſt / quod / ex quo fluuialis, ſeu fluminis praeſertim
uero nauigabilis / prouentus magnae eſtimationis cenſetur. Ideo
quocunque aqua / ſeu fluuius labatur & defluat / ciuitas / aut oppidum,
uel poſſeſsio illa / de cuius territorio in alterius terram / ſeu territori=
um uerget / aut diuertet / nunquam per hoc ſuis prouentibus / puta mo=
lendinis, uadis / uectigalibus / piſcaturis / aliiſque utilitatibus priua=
bitur, sed quemadmodum prius dum fluuius in ſuo uero, ſolitoque, &
antiquo meatu currebat / ita etiam tunc / cum in alium nouum iam alue=
um declinauerit / liberam, plenariamque ſuis prouentibus, & utilitatibus
terrae / ſolummodo illius erunt / cuius prius erant. Et qui pacificum
eorum dominium habebat / hinc eſt quod nonnulli aggeres, & re=
pleturas pro defenſione terrarum ſuarum, & pratorum / aut siluarum / in ter=
ris, & territoriis aliorum facere, tenereque permittuntur / ne ſcilicet in
propriis terris / & territoriis / per aquarum inundationem, aut uehemen=
tiam / damna patiantur. Per hoc tamen alienas huiuſmodi terras /
pro ſe uendicare non intelliguntur. [P.1.87.4] Simile eſt de molendinorum
aggeribus, & repleturis / ſuper decurſum illorum fluuiorum / quorum me=
dietas uni / & altera alteri poſſeſſori / uel uillae deſeruit / conſtructorum.
quarum finis licet in terris alterius adiaceat / adiacereque de iure per=
mittatur (dummodo huiuſmodi repletura damnum apertum alteri
parti afferre non uideatur) tamen per hoc nec fluuius / nec terra alte=
rius uſurpatur / ſed uero domino ſuo ſemper reſeruatur.
[P.1.88] Quid ſit ius Quartalicium diffinitiue:
& quibus ſolui debeat. Tit. lxxxviij.
[P.1.88.pr] PRaehabita iurium poſſeſsionariorum / tum perpetuitatis iure /tum uero pignoris titulo conſeruationis / ſed & metalium
Reambulationum, rectificationumque deſcriptione / iam conſequenter
ſuper quarta puellari / ſeu iurium Quartalitiorum, necnon dotum,
& rerum Peraffernalium ſolutione / reſtitutioneque diſſerendum eſt. [P.1.88.1] VBI
ſcias quod ius Quartalitium eſt ius poſſeſsionarium puellis, & muli=
eribus de bonis, ac iuribus paternis haereditariis / in ſignum parentelae
propagationis non perennali, uel haereditaria / ſed redemptibili
lege, conditioneque deputatum. [P.1.88.2] QVARE autem iura poſſeſsionaria
paterna / ſeruitiis acquiſita ius foemineum non concernant, & filiae de
illis / cum filiis pariter, & haeredibus legitimis portiones habere ne=
queant / & quibus de poſſeſsionibus / portiones haereditarias habe=
re debeant / ſuperius ubi de ſucceſsione haeredum in bonis paternis
fienda deſcriptio facta eſt / expreſſe reperies.
[P.1.89] De modo solutionis iurium Quartaliti=
orum: ſeu quarte puellaris. Tit. lxxxix.
bilis, ſiue unam / ſiue decem, uel plures habeat filias / una ſo=
lutione quartae puellaris eas abſoluere poterit: ita uidelicet ut uni=
uerſa iura poſſeſsionaria paterna / ſimul cum cunctis ſuis utilita=
tibus, & pertinentiis quibuſlibet / in quatuor rectas, & coequales
ſegregantur partes / quarum quarta pars / in ſortem ſcilicet Quartaliti=
orum cedens / communi eſtimatione mediante limitabitur, & eſtima=
bitur / iuxta cuiuſquidem eſtimationis ſeriem / ſuper eodem Quartali=
cio omnibus filiabus una / & eadem ſolutione / pecuniaria tamen / &
non rerurn uenalium / ſatiſfactio impendi debebit. [P.1.89.1] PROPRIETAS
autem, & haereditas huiuſmodi quartae partis / una cum caeteris parti=
bus ſeu portionibus / filiis, & haeredibus perpetuo remanebit.
[P.1.89.2] QVAELIBET autem filiarum poterit ſeorſum ſi uoluerit Quartaliti=
um ſuum repetere. Veruntamen haeredes, a quibus / repetitur / cauti
eſſe debent / ne uni tantum soluant / quod pluribus ſoluere tenentur.
[P.1.90] Quod ſi vni filiarum quarta puellaris data
fuerit: altera adhuc ſuper hereditate
contendere poterit. Tit. lxxxx.
[P.1.90.pr] SI uero uni filiarum abſque ſtrepitu iuris, productioneque litte=rarum, ac litteralium inſtrumentorum factum iurium poſſeſsionari=
orum paternorum tangentium quarta puellaris perſoluta fuerit / alte=
ra nihilominus filiarum (ſi uoluerit) ſuper proprietate, ſeu haeredita
te eorundem iurium poſſeſsionariorum paternorum / poterit in iudicio cum eo / cuius intererit / contendere / & utrum iura ipſa / ſexum foe=
mineum ſequantur / nec ne / experiri.
[P.1.91] Quod puelle in capillis conſtitute Faſſi=
ones facere non poſſunt. Tit. lxxxxj.
[P.1.91.pr] VErum quia puellae plerumque animi leuitate ſeducuntur / ideoin capillis exiſtentes / ſi etiam legitimam, & perfectam artigiſſent
aetatem / nunquam Faſsiones perennales / uel etiam temporales ſibipſis,
[P.1.91.1] HINC eſt / etiam quod puellae ipſae ad tutelam fratrum minoris
aetatis non admittuntur, neque tutorum officia ex regni conſuetudi=
ne gerere permittuntur.
[P.1.92] Qualiter puelle infra tempus maritatio=
nis earum: in domo paterna ma=
neant. Tit. lxxxxij.
[P.1.92.pr] QVo uero pacto / puellae quae capillos adhuc uelamine nudatos geſtant / decedentibus earum genitoribus / in pater
nis laribus / iuribuſque poſſeſsionariis usque ad nubiles ipſarum annos
permanere / & qualiter de illis tandem exmaritari debeant / ſuperius
ubi de bonis per defectum ſeminis decedentinm impetratis tractatum
eſt / manifeſtum habes documentum. [P.1.92.1] QVALITER autem quarta pu=
ellaris eſtimari debeat / & quid caſtrum: quid curia nobilitaris, quid ſeſsio
Iobagionalis etc. ualeat / in serie eſtimationum infra clare patebit.
[P.1.93] Quid ſit dotalitium diffinitiue: & quid
Paraffernum. Tit. lxxxxiij.
[P.1.93.pr] ITem ſuper ſolutione dotum, & rerum Paraffernalium idoccurrit animaduertendum / quod quanquam dos (unde dotalitium
deſcendit) ac Donatio, & Paraffernum / longe differant / nos tamen
confuſo uocabulo / dotem / & Donationem ſimul permiſcentes / do=
talitium, uel ſolummodo dotem dicimus / quae uxori propter
eius deflorationem, & concubitum de bonis mariti datur. [P.1.93.1] Parafferna=
les autem res dicimus / omnia bona mobilia quae mulieri, aut per ma=
ritum, aut parentes, uel fratres / ſiue etiam alios quoſcunque tempore
ſolennitatis nuptiarum / aut deſponſationis, uel ſubarationis eius
dantur. [P.1.93.2] Vnde ſciendum quod de regni noſtri ueteri, approbataque
conſuetudine / dotalitium eſt merces foeminarum legitime coniugatorum /
ob debitum matrimonii / de bonis, & iuribus poſſeſsionariis mari=
torum / iuxta status illorum exigentiarum / dari conſueta. [P.1.93.3] Nam ſecundum
poſſeſsionariorum eorundem quantitatem / uariatur fitque ſolutio Dota=
litiorum / uerbi gratia / relicta baronis plus conſequitur ratione Do=
talicii / quam relicta unius magnatis. Itidem relicta nobilis centum uel
quinquaginta colonos poſsidentis / plus nomine Dotis aſſequitur,
quam alterius nobilis / cui minor fuerit / colonorum numerus. [P.1.93.4] Si enim
maritus officium baronatus geſſerit / tunc mulier ipſa / centum mar=
cas. Si uero magnas / uel baro ſolo nomine fuerit / & officio Baro=
natus caruerit / aut inſignis nobilis / uel miles extiterit, & quinqua=
ginta ſeſsiones Iobagionales populoſas, uel plures habuerit /
relicta eius / quinquaginta marcas pro Dote ſua conſequitur. Mar=
cam quamlibet per quatuor florenos Hungaricales, aut quadrin=
gentos denarios praeſentis monetae computando. [P.1.93.5] Relictae autem aliorum
inferioris ſtatus, & conditionis nobilium / de bonis, & iuribus mari=
torum poſſeſsionariis ſecundum magis & minus / iuxta ſcilicet bo=
norum quantitatem / eſtimatione communi mediante (excluſis agris /
ſiluiſque / & pratis / ac aliis pertinentiis / & prouentibus bonorum exte=
rioribus) Dotes ſuas rehabere poterunt. [P.1.93.6] Mortua uero muliere /
qui ſibi in linea conſanguinitatis propinquior erit / Dotalitium eius
raquirendi ſibique uendicandi / habet facultatem.
[P.1.94] Qui ſint: & intelligantur ex officio veri
barones regni. Tit. lxxxxiiij.
[P.1.94.pr] NE autem ſuper officiis, & nominibus baronatuum dubium ſub=oriri poſsit / eorum nomina hic inſerenda exiſtimaui. [P.1.94.1] Sunt
Itaque ueri barones / quorum ab antiquo nomina / decretis, &litteris
Confirmationalibus regiis inſeri conſueuerunt. [P.1.94.2] Palatinus regni Hun=
garie / Iudex curie regiae regnorum Dalmatiae: Croaciae, & Sclauoniae.
Banus / waywoda Transiluanus, & Siculorum comes / Banus Ze=
wrinienſis: nam Machonienſis Banatus per Thurcos noſtro aeuo
deletus eſt. Item Thauernicorum: Ianitorum: Pincernarum: Dapiferorum: ac
Agazonum regalium, & reginalium magiſtri / necnon Themeſienſis, &
Poſonienſis comites. [P.1.94.3] Horum omnium relictis / pro earum Dotibus, &
quorum intererit / dari ſolent, atque debent.
[P.1.95]
Quod Dotalitiorum ſolutio partim pecu=
nijs: partim rebus venalibus fieri debeat:
& quales ſint res uenales. Tit. lxxxxv.
[P.1.95.pr] Dotalitiorum autem ſolutio / partim pecuniis numeratis, partim uerorebus mobilibus, & uenalibus: iuxta tamen uerum pretium / & ualorem
eorundem rerum / fieri ſemper ſolet. [P.1.95.1] Excluſa tamen ueſtium ſartitarum ac armorum
& equorum / boumque / ac aliorum pecorum claudorum eſtimatione: Quae in ſortem ſolutionis Dotalitiorum / non acceptantur. [P.1.95.2] Res autem mobiles, &
uenales in hac parte tales eſſe debent / quae in foro quotidiano uendi
poſſunt / prout ſunt / oues / boues / equi / caprae / uaccae / uituli, & por=
ci / qui ſe mouere de loco in locum commode poſſunt
[P.1.96] Quod mulier a primo marito integram: et
a ſecundo medium Dotem habet: & vnde
Dotalitia ſoluuntur. Tit. lxxxxvj.
[P.1.96.pr] ITem aduertendum est quod quaelibet foeminarum / a primo maritoratione floridae uirginitatis / in qua nuptui tradita fuit / integram
Dotem: a ſecundo uero poſt deflorationem ſcilicet nubendo / mediam duntax=
at Dotem: a tertio quartam partem: a quarto octauam ſolum partem Dotis ha=
bet. [P.1.96.1] Si quae autem etiam quinto, uel ſexto marito nupſerit / Dos ſua in tantum
minuetur ut admodum exigua ſit futura. [P.1.96.2] Soluuntur autem Dotalitia muli=
eribus de bonis, & iuribus poſſeſsionariis maritorum / ad quae fuerint
traductae. [P.1.96.3] Nam de iuribus paternis non Dotem / ſed Quartalitium habere
debent: Niſi forſitan aliquam earum Dotalitium matris uel auiae ſuae requireret /
quod de iure facere poterit / ſi Expeditoria ſuper eo prius non fuerit data.
[P.1.97]
Qualiter Dotalitium: et Quartalitium
/ ſimul queri poterit. Tit. lxxxxvij.
[P.1.97.pr] SCiendum eſt tamen quod Dotalitium matris, & auiae ſimuluna & eadem perſona quaerere non poteſt. [P.1.97.1] Nam ſi matris meae
: Quia mater matris meae / auia mea eſt. [P.1.97.2] Si autem ſola mater mea
Quartalitium ſuum de iuribus / paternis quaerit / tunc ipſa / Dotalitium
matris ſuae / & non auiae quaerere debebit. Nam auiae eius Dotaliti=
um / illius generationis, & quidem propinquioris / eſt quaerere / de
cuius proſapia mulier lila proceſsiſſe dignoſcitur.
[P.1.98] Quomodo foemine de bonis marito=
rum eici poſſunt: & quomodo non:
et de rebus eorum mobilibus.
Tit. lxxxxviij.
[P.1.98.pr] ITem uniuerſae res mobiles mariti / ſine liberis / atque ſineteſtamento defuncti / cuiuſcunque maneriei exiſtant / & quo=
cunque nomine cenſeantur / ad ſuam uxorem deuoluuntur. / [P.1.98.1] quae de
bonis & iuribus poſſeſsionariis, domoque reſidentiae, & curia mari=
ti / quamdiu ſub nomine, & titulo defuncti mariti uiduitatis tempo
ra peregerit / & ad alia uota ſe non tranſtulerit / etiam cum reſtituti=
one Dotis ſuae / excludi non poterit. [P.1.98.2] Poſtquam tamen maritata, nuptaque
cuipiam fuerit / tunc ille / ad quem bona / & iura poſſeſsionaria ma=
riti defuncti / iure haereditario, ſucceſſorioque deuoluta fuiſſe dino=
ſcentur / mulierem ipſam / reſtituta primum eius Dote / de eiſdem bo=
nis eiciendi & excludendi plenariam habet auctoritatem. [P.1.98.3] Immo ſi bo=
na, & iura poſſeſsionaria uiri ipſius praemortui / adeo copioſa fru=
ctiferaque fuerint / ut Dotalitium uxoris / longe excedere uideantur /
tunc is / in quem bona ipſa deriuabuntur / poterit mulierem illam /
ſi etiam nomen, & titulum mariti ſui gereret / de reliqua parte bo=
norum / quae ſcilicet eſtimationem Dotis ſuae praecellere, & exce=
dere uidebitur / iuris ordine / coram ſuo iudice excludere / & tan=
tum dumtaxat ad utendum / de iuribus illis poſſeſsionariis de=
putare / quantum Dotis quantitas poſtulabit. [P.1.98.4] De loco tamen, & do=
mo, curiaque ſolitae reſidentiae mariti / excludi mulier ipſa nequibit / niſi
forſitan domus ea caſtrum fuerit: quod ſibi non conceditur / ſed domus
alia mariti extat caſtrum alicubi ſita ad habitandum eidem deputabitur.
habitationis deputata. Nam hoc caſu etiam mulieri caſtrum depu=
tari poterit habitandum.
[P.1.99] De diuiſione rerum mobilium mariti inter re=
lictam: & liberos: ac fratres eiuſdem. lxxxxix.
[P.1.99.pr] VBi autem maritus decedens / filios, & filias ſimul cum uxore,necnon fratribus indiuiſis / in domo ſua poſt obitum ſuum
reliquerit / tunc primum portio defuncti / a portionibus fratrum indi=
uiſorum ſuper extantum / in cunctis rebus mobilibus diuidi, ac ſe=
queſtrari debet. [P.1.99.1] Deinde uero omnes res mobiles ipſius mariti prae=
mortui / quocunque nomine cenſeantur / inter uxorem / ac filios / & fili=
as eius communiter diuiduntur: & in tot partes / quot perſonae ſunt
in domo nondum diuiſae: uel emaritate; ſequeſtrantur / ac unicuique por
tio ſua reſtituitur / dempto eo quod equos curriferos, & ueſtem po=
tiorem mariti defuncti / domina relicta illius per ſe tollet. [P.1.99.2] Arma
uero militaria ſine diuiſione filiis / aut fratribus indiuiſis cedent.
[P.1.99.3] Illis autem omnino deficientibus / non ſolum ea / ſed & omnia bona mo=
bilia (prout iam premiſſum eſt) in eius relictam (niſi forſitan ſuper
eiſdem maritus teſtamentum fecerit) deuoluuntur. [P.1.99.4] Filios autem hoc in
loco cum patre defuncto nondum diuiſos. Filias uero de bonis ſuis
nondum nuptui traditas, & emaritatas intellige. Nam poſt diuiſi=
onem filii / & poſt connubium filiae / portionem de huiuſmodi rebus, & bonis mobilibus paternis habere non poſſunt.
[P.1.100] De Paraffernis: & rebus cum ſponſa: ac tem=
pore nuptiarum ſponſe datis. Tit. C.
[P.1.100.pr] NOtandum tamen eſt quod ueſtes / & aliae quaelibet res cumſponſa per parentes, uel fratres datae (quas nos res Pa=
raffernales dicimus) mortuo marito ſine liberis / eidem ſponſae / hoc
eſt uxori (ſi quae ex illis reſtabunt) ſimul cum Dote ſua ſaluae manebunt
huiuſmodi res ſecum traditae diuiſioni ſubjacebunt. [P.1.100.1] Immo ſi etiam
liberos / filios uidelicet / & filias habuerit / & ad ſecundas nuptias forſitan ſe mulier ipſa tranſtulerit / uel aliter cum eiſdem liberis ſuis
cohabitare noluerit / libere res illas / pro ſe retinebit. [P.1.100.2] Sponſa uero
ſine liberis, & teſtamento defuncta / res ipſas / parentes eius, uel fra=
tres propinquiores recuperare, ſibique uendicare poſſunt. [P.1.100.3] Liberos
tamen ſi poſt ſe reliquerit, ad illos deuoluentur. [P.1.100.4] Res autem per ſpon=
ſum ſponſae / aut pro honore nuptiarum, aut pro ſubaratione tradi=
tae / decedente (antequam conuenirent) ſponſa / nunquam per ſponſum re=
cuperari poterunt. Verum tamen poſt copulam carnalem / ſi ſine
liberis & inteſtata (nam teſtamentum ſuper illis facere poteſt) ab
hoc ſaeculo decederet / apud maritum manebunt.
[P.1.101] De equis equatialibus defuncti ad quin=
quagenarium uſque numerum. cj.
[P.1.101.pr] ITem hoc quoque aduertendum eſt / quod ſi maritus equosgregales / quos equatiales dicimus / infra quinquagena=
rium numerum habuerit / ſtante / & durante coniugio ſuae uxoris ag=
gregatos / uel emptos / aequaliter inter eos diuiduntur. [P.1.101.1] Immo ſi etiam
ante coniugium ad manus mariti / equi huiuſmodi equaciales deue=
niſſent / dumodo numerum quinquagenarium non attigiſſent / pari=
ter diuidi, & communes eſſe debebunt. [P.1.101.2] Si tamen eundem numerum atti=
gerunt / uel exceſſerunt / tunc maritus poterit de eiſdem tanquam rebus
per eum acquiſitis / teſtari. Sed ſi ſuper eiſdem inteſtatus deceſſerit /
circa haereditates filiorum computabuntur. VERUM tamen ſi auiti
fuerint / tunc teſtatio quoque de eiſdem non tenebit / neque locum habe
bit / niſi quantum ad portionem mariti teſtantis cederet / quod de
iure fieri permittitur. [P.1.101.3] Reliqui tamen cum iuribus poſſeſsionariis
pariter / ad filios, uel fratres indiuiſos, & alios ſucceſſores legiti=
mos / deriuabuntur / atque pertinebunt / cum quibus ſolutio Dotali=
tiorum, & Quartalitiorum fieri debebit / ne praetextu eiuſcemodi
ſolutionis / cogantur ſucceſſores haereditates ſuas alienare /
dere tenebuntur. [P.1.101.4] Et hoc ſi filiae portiones de rebus mobilibus pa=
ternis poſt eius obitum / non tulerunt. Nam hoc modo portiones huiuſ=
modi ad maritationem cedent: inſuper & Quartalitia ſua rehabebunt.
[P.1.102] De iuribus poſſeſſionarijs mariti durante
coniugio vxoris comparatis. cij.
[P.1.102.pr] ITem ulterius ſciendum quod ſi etiam durante coniugio / ma=ritus quiſpiam poſſeſsiones, & iura poſſeſsionaria prae=
cio comparauerit / & nomen coniugis in litteris Faſsionalibus inſe=
ri non fecerit / tunc de talibus poſſeſsionibus, ac iuribus poſſeſsi=
onariis (& ſi emptitiis) mulier ipſa pro ſe portionem habere non
poterit. [P.1.102.1] Verum ſi uoluerit, & nomen, titulumque mariti ſui praemor=
tui geſſerit / ſemper uita ſua comite / in bonis, ac iuribus poſſeſsi=
onariis filiorum, ac filiarum reſidere, permanereque libere ualebit. Sub
conditione tamen ſuperius in articulo / QVOMODO foeminae
de bonis maritorum eici poſſunt plane declarata. Dico autem filiarum
ſi bona illa ius quoque foemineum ſecuta fuerint. [P.1.102.2] Vbi enim ad ſecun=
das nuptias mulier ſe tranſtulerit / reſtituta dote ſua / de illis per eum
cui competet / eici / & excludi poterit. Qui enim per iura haeredita=
ria uxori ſuae cupit complacere / ſtudeat nomen eius / in emptionis,
& Faſsionis ſerie ponere. [P.1.102.3] VERVM ſi iura Impignoratitia mari=
tus ipſe defunctus quocunque tempore / ante ſcilicet coniugium / uel in
coniugio / ſibi obligata poſt obitum ſuum reliquerit / etiam ſi no=
men uxoris ſeu uterque ſexus haeredum in litteris Obligatoriis, & Im=
pignoratitiis non contineatur / aequaliter tamen inter coniugem / filios /
filiaſque, uel fratres indiuiſos / inſtar aliarum rerum mobilium / diuidentur.
[P.1.102.4] Quoniam iura Impignoratitia redemptibilia ſunt / quae poſt redempti=
onem in pecunias conuertentur: Pecuniae autem inter bona mobilia
computantur. Et hoc ſi huiuſmodi iura Impignoratitia poſtea in
haereditates conuerſa non fuerunt.
[P.1.103Quod mulier de bonis mariti etiam pignori per
eum obligatis; dotem ſuam rehabere poteſt. ciij.
forte ingruente (prout ſaepenumero fieri ſolet) iura ſua
poſſeſsionaria alteri cuipiam Impignorauerit / maxime abſque uxo=
ris ſuae conſenſu / tunc mortuo marito poterit mulier ipſa / dotem
ſuam / ab eo, qui iura huiuſmodi poſſeſsionaria pignori tenet / re=
quirere pariter & rehabere. Quoniam Impignoratio non excludit
proprietatem / & perpetuitatem iurium ipſorum poſſeſsionariorum. [P.1.103.1] Ali=
oquin enim ſi mulier ipſa redemptionem illorum exſpectaret / nec pri=
us dotem ſuam aſſequi poſſet. Interim forſitan / quoad redemptio fie=
ret ex humanis decederet / & ſic dote ſua frauderetur. [P.1.103.2] Attamen tem=
pore redemptionis eorundem iurium poſſeſsionariorum / ille ad quem
redemptio ipſorum ſpectabit / non ſolum ſuper capitali ſumma / pro
qua utpote Impignorata fuerant / ſed etiam ſuper ſolutione eiuſce=
modi reſtitutae dotis / ſatiſfactionem impendere tenebitur.
[P.1.104] Quod Dotalitium vxoris pro maleficio
mariti non amittitur. Tit. ciiij.
PRaeterea ſi iura poſſeſsionaria mariti pro eius maleficio /aut etiam per notam aliquam infidelitatis eiuſdem / iuridice
occupabuntur (etiam ſi maritus capite plecteretur) uxor ipſa nihil=
ominus Dotem ſuam / ab eo / qui iura ipſa poſſeſsionaria poſside=
bit / ſemper recuperare ualebit.
[P.1.105] Quod mulier in adulterio deprehenſa
perdit Dotalitium: ſed non res Pa=
raffernas. Tit. cv.
[P.1.105.pr] ADuertendum inſuper eſt quod ſi mulier uiolata fide / quamarito ſuo tenetur / adulterium commiſerit / & in adulterio
deprehenſa / diuortium tandem ſubſequutum fuerit / perdit ipſa, dotem
ſuam / ſed non res Paraffernales / hoc eſt / res ſecum tempore nup=
tiarum per parentes, aut fratres datas / uel etiam per uirum ſuum traditas.
rit / cum ipſa cohabitando, & concumbendo / tunc etiam Dotem ſuam
recuperabit, & poſtea neque necem illi propter adulterium (ſi etiam
ſecundo peccauerit) maritus inferre ualebit / quam prima fronte /
ubi ſcilicet ad noticiam eius adulterium deuenit / libere, iureque infe=
rendi habet facultatem. [P.1.105.2] Vbi autem ipſa mulier ob huiuſmodi adul=
terium iuridice extremo ſupplicio mulctata fuerit / fratres eius / ſo=
lummodo res Paraffernales / & non Dotalitium eius recuperare po=
terunt. Et hoc / ſi liberos non habuerit, aut teſtamentum de illis non
fecerit: Nam hoc modo ad liberos ſuos deuoluentur: uel teſta=
mentariis ipſis cedent.
[P.1.106] De matrimonio inter conſanguineos ſcien=
ter: uel ignoranter contracto. cvj.
[P.1.106.pr] ITem ſi inter uirum / & uxorem propter conſanguinitatem,uel affinitatem / ignoratam / diuortium factum fuerit / tunc foemi=
na tam Dotem / quam res Paraffernales / a uiro rehabebit, soboles
etiam ipſorum / ſtante coniugio procreatae / in bonis / & iuribus utro=
rumque parentum poſſeſsionariis iure ſucceſſorio permanebunt.
[P.1.106.1] Per hoc tamen non eſt intelligendum quod uterque ſexus aeque ſuc=
cederet / sed ſi bona ipſa iuri ſolummodo maſculino deſeruiunt /
ad filios dumtaxat ſpectabunt. Si uero utrunque ſexum ſequuntur /
tunc & filii, & filiae aequaliter ſuccedunt. [P.1.106.2] Attamen ſi ſcienter / & con=
tra prohibitionem fratrum, uel eis ſuccedere debentium matrimo=
nium contractum / & tandem diuortium ſequutum / uel non ſequutum
fuerit / ſoboles durante matrimonio qeneratae / in bonis, & iuribus
poſſeſsionariis eorum parentum / ſuccedere non poſſunt / sed ad
fratres generationales, uel alios ſuccedere debentes / eo facto de=
uoluuntur. Quas etiam ſi Papa legitimaret tamen ad ſucceſsionem
bonorum (quae ad fratres generationales, & illis non exiſtentibus /
regiam maieſtatem reſpiciunt) ipſa legitimatio locum non habe=
ret. Mulier praeterea Dote ſua carebit / res Paraffernales ſolummo=
do ſuas a marito ſuo rehabere ualebit.
[P.1.107] Quomodo noſcitur matrimonium inter con=
ſanguineos ſcienter contractum. cvij.
[P.1.107.pr] SCientia autem coniugum apparebit ex hoc / ſi matrimonium illudreclamantibus / & contradicentibus fratribus, uel aliis ad
quos ſucceſsto ſpectat: aut in tali propinquo gradu conſangui=
nitatis fuerit contractum / quod eorum utriſque notoria fuiſset. [P.1.107.1] Con=
ſanguinitas / enim ſecundum ſacros canones / & regni quoque noſtri
legem / uſque quartum gradum incluſiue / connubium prohibet / atque uetat.
[P.1.108]
Quod ignorantia legitimas: ſcientia vero
illegitimas proles inter conſanguine=
os generat. Tit. cviij.
[P.1.108.pr] INde ſequitur quod ignorantia in hac parte legitimas: ſci=entia uero illegitimas / ad ſucceſsionem bonorum immobilium
utrorumque parentum proles generat, atque producit / & illegitimas
proles / quantum ad ſucceſsionem praedictam. [P.1.108.1] Neque ſummus (ut prae=
fertur) pontifex / neque etiam noſter princeps / in praeiudicium, & contra
uoluntatem filiorum legitimorum / & aliorum de iure ſuccedentium legitima=
re poteſt / niſi in caſu / quo filiis / aut fratribus non exiſtentibus / ſuc=
ceſsio directe ad principem noſtrum ſpectaret. Nam in eo caſu cuicunque,
& qualitercunque uoluerit / ipſe princeps liberam ſuper illis bonis,
& iuribus poſſeſsionariis / diſponendi habet poteſtatem.
[P.1.109] Qualiter vxor Dotalitium ſuum marito
ſuo relaxare potest. Tit. cviiij.
[P.1.109.pr] ITem quanquam durante matrimonio / uxor Dotem ſuam / ma=rito (ut communiter) triplici de cauſa relaxare ſoleat. PRI=
MO ſi maritus bona ſuae coniugis / quoque ſucceſsio non reſpicit,
neque cadit in uirum ſuum / ampliauerit, & augmentauerit. SECVN=
DO ſi expenſas neceſſarias etiam alio modo bonis in illis uir fecerit.
dente / ſaluti animae ſuae conſulat / commiſerit, uel aliter ſuper illo
diſponendum ordinauerit. Tamen iuxta modernorum conſuetudinem /
etiam praemiſsis cauſis ceſſantibus / poterit mulier ipſa / uiro Dotali=
tium / maxime in mortis articulo / quando de metu / & timore uiri
ſuſpitio tollitur / relaxare. [P.1.109.1] Secus eſt tamen / ſi uxor in humanis agens /
& ſana exiſtens per maritum / metu & terrore ad relaxandum ſibi
cogeretur. Nam in tali caſu / facta per mulierem ſuper ea re legit=
tima reclamatione, atque retractatione / relaxatio huiuſmodi, & Faſ=
ſio quoque inde celebrata / locum non habebit.
[P.1.110] Quomodo maritus vxori: & econtra con=
ſors viro ſuper bonis ſuis: Faſſionem fa=
cere poteſt. Tit. cx.
[P.1.110.pr] Caeterum quamuis / opinione multorum / maritus uxori / &econtra uxor marito / ſuper bonis / & iuribus ſuis poſſeſsi
onariis / aut ob immenſum, & eximium / erga coniugem uiri amorem /
aut mulieris a marito timorem / nec perennali neque Impignoratitio
iure Faſsionem facere queat, de ueteri tamen & approbata lege hui=
us regni noſtri / tam maritus uxori / quam etiam uxor uiro / de / & ſuper
cunctis iuribus ſuis poſſeſsionariis potiſsimum per ſeſe acquiſitis /
uel aliter obtentis / quibus uidelicet etiam alteri ignoto, uel alienige=
nae / de iure / ſub conditionibuſque / de uenditionibus, & alienationi=
bus bonorum ſuperius expreſsis / & declaratis / diſponere, Faſsio=
nemque facere poſſet / liberam diſponendi, & perennalem Faſsionem
celebrandi, atque faciendi / habet facultatem. [P.1.110.1] Dummodo Faſsio hui=
uſmodi non ſit in praeiudicium filiorum, uel fratrum manifeſte uergens.
[P.1.110.2] Non ſitque coacte & uiolenter / uel timore celebrata. Nam his mo=
dis facta per mulierem legitima ſuper ea re reclamatione / nullius
erit firmitatis. [P.1.110.3] TITVLO autem, uel iure Impignoratitio Faſsio inter
coniuges ſimpliciter non admittitur / niſi manifeſta, euidentique ex
cauſa: & ratione celebretur. Puta uxor / aut de paternis, aut prioris
mariti laribus / & domo / paratas pecunias / ſiue iocalia, gemmas &
rum / ad maritum attulit, marituſque illas, & illa / aut ad bonorum empti=
onem / uel redemptionem / aut piſcinarum / uel molendinorum conſtru=
ctionem / ſiue domorum aedificationem manifeſte conuertit. Iſto / & alio
conſimili (ſi ſcilicet abfuerit dolus omnis) caſu / Impignoratio, &
inſcriptio ipſa admittenda cenſetur. [P.1.110.4] Nam ſi ſimpliciter admitten=
da foret / maritus ob amorem, & fauorem conſortis ſuae / bona ſua /
tanta pecuniarum ſaepe ſumma inuolueret (ſi praeſertim erga ſuos
ſucceſſores odio duceretur) ut uix eo decedente / ſucceſſores ipſi /
ea bona praenotata / de manibus uxoris / uel cui illa tandem inſcribe=
ret / eliberare poſſent. [P.1.110.5] Et idem eſt / ex parte quoque uxoris ad uirum
(ſi rationabilis, & euidens cauſa / caſuſque occurrerit) intelligendum.
[P.1.111] De legitima: & illegitima puerorum erat: et
procuratoria eorum conſtitutione. cxj.
[P.1.111.pr] QVoniam decedentibus / & ex hoc ſaeculo migrantibus do=minis, baronibus / magnatibuſque / & nobilibus / liberi, &
pueri eorum / in tenera ſaepe, & illegitima aetate ſolent remanere /
& in tutelam, educationemque, & defenſionem aliorum merito, de iureque
coguntur deuenire / ideo ſuper ipſorum quoque puerorum tutela, &
educatione / tractare neceſſario congruit. [P.1.111.1] Antequam tamen de ip=
ſa tutela tractetur / de aetatibus eorundem puerorum aliquid diſſe=
rendum occurit. [P.1.111.2] Vbi ſciendum quod liberorum / alii ſunt perfe=
ctae aetatis, alii imperfectae. Perfectae aetatis ſunt maſculi / uiginti
quatuor annorum. Foeminae uero iuxta modernorum conſuetudi=
nem; ſedecim annorum. [P.1.111.3] Imperfectae autem aetatis ſunt / qui infra
huiuſmodi perfectae aetatis annos / uitam agunt. Et horum alii ſunt
legitimae aetatis, alii uero illegitimae. Legitimae aetatis (qui & pub=
eres dicuntur) maſculi pariter, & foemellae noſtra hac tempeſtate /
ſunt duodecim annorum. [P.1.111.4] Licet de noſtra ueteri conſuetudine / ma=
ſculi decimo quarto: foeminae autem duodecimo eorum anno / di=
cantur eſſe legitimae aetatis. [P.1.111.5] Vocantur autem / uel dicuntur legitimae /
pro eo quod lites iam cum alio agere / & inſtituere poſſunt. Omnes autem
[P.1.111.6] Quanquam igitur ſecundum antiquorum uſum, & conſuetudinem / maſculi /
quarto decimo aetatis eorum anno / procuratores conſtituere coepe=
rint / noſtro tamen aeuo / & iuxta modernorum uſum / anno aetatis ip=
ſorum duodecimo / generaliter procuratores conſtituere. Anno
uero decimo & ſexto ſuper debitis, ac pignoris titulo / anno autem
decimo octauo de auro / & argento, caeteriſque rebus ipſorum mobi=
libus / Faſsiones facere / poſſunt. Anno tandem uigeſimo quarto /
uniuerſa bona, & quaelibet iura eorum poſſeſsionaria uendendi / per=
mutandi, & quocunque titulo uoluerint alienandi / plenariam habent
facultatem. Conditionibus tamen ſuper uenditione, ac alienatione
bonorum, & iurium poſſeſsionariorum ſuperius conſcriptis / per omnia
ſemper obſeruatis. [P.1.111.7] PVELLE uero anno natiuitatis earum conſimiliter
duodecimo / procuratores conſtituere. Decimno quarto de debitis,
ac iuribus Impignoraticiis, auroque, & argento / ac aliis rebus mobi=
libus reſpondere. Sextodecimo uero anno / ſuper Quartalitiis,
Dotibus, ac cunctis aliis eorum iuribus / etiam poſſeſsionaria datione
ipſas concernentibus / Faſsiones modo praeallegato, & conditio=
nibus ſub praedeclaratis / facere / & prout libuerit de eiſdem diſpo=
nere poſſunt. [P.1.111.8] Dummodo puellae in capillis exiſtentes, & praeci=
pue ſub tutela alienorum conſtitutae / ad Faſsionem aliquam ipſo ſex=
to decimo anno, uel etiam poſt peragendam / uiolenta coactione non
inducantur. Nam hoc modo poſtquam nuptui traditae fuerint / Faſsio=
nem huiuſmodi coactam / ſimpliciter reuocandi, & retractandi ha=
bent auctoritatem: cum potiſsime ſui iuris / tunc non fuiſſe dinoscan
tur / hoc eſt / non in poteſtate propria conſtitutae.
[P.1.112] Qui vel que intelligantur ſui iuris eſſe: &
de puerorum triplici tutela. Tit. cxij.
[P.1.112.pr] SVi iuris autem dicuntur eſſe / qui in nullius poteſtate conſiſtunt.[P.1.112.1] Virgines autem, & puellas quamdiu uiro nupſerint ſemper
ſub alterius tutela, & poteſtate perſiſtere conſtat. Nam aliter caren=
te tutore / puellae ipſae ex ingenii earum leuitate / facile ſeduci, decipique
dicendum congruit. [P.1.112.2] Vbi notandum quod triplex eſt tutela / ſcilicet
Legitima : Teſtamentaria : & Datiua / quae licet diffinitiue ſit po=
teſtas / ad tuendum eum / qui ob imperfectam aetatem / ſe defende=
re nequit de iure data, atque permiſſa / tamen uirtute ſui uocabuli
defenſionem ſemper deſignat. [P.1.112.3] Vnde & tutores auctoritatem ſo=
lummodo defendendi, & non alienandi bona pupillorum habent.
[P.1.113 De prima tutela: que legitima
nominatur. Titu=
lus cxiij.
[P.1.113.pr] TVtela igitur Legitima / dicitur parentum / pariter / & fratrumdefenſio. Nam ſi patre praemortuo / & matre ſuperſtite / fi=
lius, uel filia / illegitimae aetatis / in domo paterna remanſerit / mater
ſua / quamdiu titulum, & nomen mariti ſui praemortui geſſerit, & ad
ſecundas nuptias ſe non tranſtulerit / tutelam filii, & filiae gerere,
exercereque permittitur. [P.1.113.1] Et e conuerſo / ſi mater deceſſerit / patre ſu=
perſtite ſi etiam de ignobili, ac ruſtica progenie pater ipſe oriun=
dus fuerit, & iura poſſeſsionaria in filium, uel filiam non paterno /
ſed materno iure redacti / extiterint / tutelam bonorum atque etiam li=
berorum pater / & nemo alter exercebit. Maior namque reputatur tu=
tela perſonae / quam bonorum conſeruatio / & hoc infra tempus illegiti=
mae aetatis puerorum. Licet puellas etiam poſt tempora legitimae
aetatis infra maritationis tempus / ſub tutela ſemper eſſe conueniat /
prout immediate praenotatum eſt. [P.1.113.2] Animaduertendum tamen eſt
quod ſi pater ignobilis / ſecundam uxorem duxerit / & bona pupil=
lorum a priore uxore relicta / dilapidare ceperit / hoc caſu tutela
eius ceſſabit: & in alterum tranſibit. [P.1.113.3] VERVM TAMEN / pater
nobilis exiſtens / etiam nepotum ſuorum (filio decedente) tute=
lam, & prouiſionem / tanquam caput principale ſupportabit.
[P.1.113.4] NEC id praetermittendum eſt quod ſi pupillorum mater / ſeparata /
patrimonia ipſam ſolam, & non maritum concernentia / habuerit /
filiorum, uel filiarum in ea parle mater excludi non debet, ex quo ſuc=
ceſsio bonorum ſit cauſa tutelarum: & ipſa cenſeatur eſſe / quae debet
filios, & filias in huiuſmodi bonis ſuis / poſt ſe relinquere ſucceſ=
ſores, & haeredes. [P.1.113.5] VERVM tamen ſi filius / fratres habeat / ad
quos ſucceſsio ſeu deuolutio iurium, & bonorum paternorum ſpectare
uideatur / curam, & tutelam eorundem bonorum paternorum / frater pro=
pinquior / & non mater / exercebit / ſicuti de fratrum & conſangui=
neorum tutela infra clarius dicetur.
[P.1.114] De ſecunda tutela: que teſtamentaria
appellatur. Tit. cxiiij.
[P.1.114.pr] SEcunda tutela dicitur Teſtamentaria / dum uidelicet paterin agone conſtitutus / & filios, uel filias tenere, illegitimaeque
aetatis exiſtere / & fratrem cui onus tutelae congrueret, aut non habe=
ret / aut habere / ſed illum ad bona ſua diripienda aſpirare / & ex eo ſu=
[ſ]pectum tutorem futurum eſſe conſiderans / filios ſuos, uel etiam filias tute
lae, defenſionique cognatorum, aut conſanguineorum, uel ſaepe amicorum
ſuorum / ſubmittit. [P.1.114.1] Et haec tutela non ſolum ad filios, uel filias ſuper=
ſtites / ſed etiam ad poſthumos, & poſthumas / ſe extendit / quae (niſi
fratrum carnalium, uel uxoris legitima, & iuſta praepediatur contra=
dictione: & dummodo talibus perſonis / quae ad tutelam / ſecundum
conſuetudinem patriae noſtrae admitti conſueuerunt / teſtatio tutelae
fiat) ſemper tenet / atque ualet.
[P.1.115] De tertia tutela: que Datiua nuncu=
patur. Tit. cxv.
[P.1.115.pr] TErtia tutela dicitur Datiua / quin datur a principe, quae eti=am principis, & patronorum tutela nuncupatur. [P.1.115.1] Et habet
fieri / quando tam Legitima, quam etiam Teſtamentaria tutela de=
sinit / & deficit / hoc eſt / ſi pater inteſtatus deceſſerit / & nec fratres /
nec conſanguineos / quibus tutela competeret / poſt ſe reliquerit.
tibus cunctis fratribus / qui uigore ſucceſsionis bonorum / onus tute=
lae ſubire debebant / mox huiuſmodi ius ſucceſsionis / in principem
redundabit / qui tanquam legitimus, & uerus ipſorum orphanorum / &
pupillorum ſucceſſor / ac patronus / de tutela ipſorum prouidere con=
ſueuit / & de facto ex ſuſcepti regiminis ſui officio ſubuenire de=
bet. [P.1.115.3] VBI SCIENDVM quod princeps ipſe noſter / praemiſsis ſic
ſtantibus / tales tutores orphanis, & pupillis ipſis / dare, deſigna=
reque debet / quos intellexerit ad bona, & iura illorum poſſeſsionaria
non aſpirare / & in eo comitatu habitare ubi orphani quoque ipſi re
ſidentiam perſonalem habent. Et quod de alienatione, uel dilapidatione
bonorum eorundem pupillorum / per ipſos tutores facienda / non time=
atur. [P.1.115.4] DEBENT autem huiuſmodi datiui tutores / coram comite uel
uice comite / ſi fieri poterit, aliter autem coram uno / aut duobus iudici
bus nobilium illius comitatus / in quo (ut praefertur) pupilli ipſi
habitare dinoſcuntur. Vel ſi bona & iura poſſeſsionaria eorum /
multa, & magna / in diuerſiſque comitatibus ſita fuerint / & poſita /
coram uno ex iudicibus regni ordinariis, uel eorum uices geren=
tibus (prout uidelicet bonorum ac iurium ipſorum poſſeſsionario=
rum qualitas, & conditio requirit) ſuper omnibus rebus, & bonis
ipſorum orphanorum / Inuentarium, & regestum facere / ut expleta tute=
la de omnibus rebus inuentis, & manibus eorum aſsignatis / &
de fructibus quoque bonorum tempore medio perceptis / congru=
am rationem reddere queant. [P.1.115.5] Quoniam de male diſpenſatis or=
phanis illis iam legitimam aetatem agentibus / tutores ipſi / ſatiſfa=
cere teneantur, & non ſolum Datiui / uerum etiam Legitimi ac
Teſtamentarii tutores / ad praemiſſa facienda pariter obligantur. [P.1.115.6] QVOD AVTEM impuberes, ſeu illegitimae aetatis pupilli, &
orphani / ſub tutela eſſe debeant / naturali iuri, rationique conſo=
num, & conueniens uidetur / ut illi qui propter imperfectam aeta=
tem ſeſe defendere nequeunt / aliorum tutela, defenſioneque gu=
bernentur.
[P.1.116] Qualiter virilis: & qualiter feminei sexus
fratres in tutela succedant. cxvj.
onus tutelae : eo ordine defertur / & notatatur / quo / bonorum
ſucceſsio, ſeu iurium poſſeſsionariorum deuolutio. Deficientibus
igitur, & non exiſtentibus teſtamentariis tutoribus / ad fratres, &
conſanguineos defuncti hominis / in quos uidelicet / eo / haeredibus
deficiente / bona ſua deuolui deberent / tutela pupillorum defertur,
& deriuatur. [P.1.116.1] FRATERnalis autem propagatio duplicem per li=
neam uirilem ſcilicet, & foemineam deſcendere conſueuit. Fratres
itaque per lineam uirilis sexus deſcendentes (qui & agnati nomi=
nantur) ſemper conſanguineis, & fratribus muliebris ſexus (qui
etiam cognati dicuntur) in tutela ſubeunda praeferuntur / & iſti foe=
minei ſexus cognati / non aliter / niſi deficientibus per omnia fratri=
bus uirilis ſexus ſiue agnatis ad tutelam exercendam admittuntur. [P.1.116.2] Et
tunc quoque non aliter niſi bona, & iura poſſeſsionaria pupillorum,
& orphanorum utrumque ſexum / uirilem ſcilicet / & foemineum aperte
concernere, manifeſteque ſequi dignoſcantur. [P.1.116.3] Nam ſi de bonorum, &
iurium poſſeſsionariorum ſucceſsione, atque deuolutione (utrum ſci=
licet illa utrique ſexui deſeruiant / uel certe ſexum ſolummodo maſculinum
concernant) dubitatur / tunc cognati ipſi (etiam agnatis non extanti=
bus) ad tutelam non admittuntur / ne bonorum ipſorum orphanorum do=
minium, & poſſeſsionem / ſub huiuſmodi tutelae colore / pro ſe uen=
dicare uideantur. Vnde in hoc quoque caſu Datiui magis tutores a
principe poſtulantur.
[P.1.117] Quid ſi iura poſſeſsionaria vtrumque ſexum
concernant: de tutela faciendum ſit. cxvij.
[P.1.117.pr] ADuertendum tamen eſt / quod si iura poſſeſsionaria pupil=lorum utrumque ſexum aperte ſequuntur / hoc eſt / ſi etiam
foeminei ſexus homines in illis iuribus poſſeſsionariis uiuente
adhuc orphanorum ipſorum patre / reale dominium habuerunt / tunc de
tutela gerenda diſtinguendum erit. [P.1.117.1] Aut enim agnati, & cognati uni=
us / et eiuſdem ſunt aetatis: aut annis, & aetate inter ſe differunt. Si
eiuſdem aetatis / & tutelae capaces fuerint / hoc eſt uiginti quatuor
tutelam ipſam gerere debebunt. Si tamen cognati maiores / & ag=
nati minores / annis fuerint / interea temporis quoaduſque agnati /
tutelae capaces erunt / cognati ſunt ad tutelam gerendam admittendi /
[P.1.117.2] licet poſt tempus legitimae aetatis etiam infra perfectam puerorum aetatem /
uiginti quatuor annos modo antelato / repraeſentantem / pleroſque
fratrum, & agnatorum ad tutelam deputatos fuiſſe recolimus. In caſu
praecipue / quo / matrem orphanorum ad ſecundas nuptias tranſiſſe, &
per hoc bona eorum deſolationi ſubiacuiſſe comperimus / & eiusce=
modi quoque tutela in caſu praemiſſo tenet. [P.1.117.3] INTELLIGENdum
tamen ſemper eſt / tam de agnatis / quam etiam cognatis / hoc eſt / fratribus
uirilis, & foeminei ſexus / modo praehabito onus / & exercitium tute=
lae / qui in gradu lineae conſanguinitatis propinquiores orphanis,
& proximiores / anniſque / & aetate maiores eſſe dinoſcuntur.
[P.1.118] Quid ſit agnitio : & cognatio : vel ag=
natus : & cognatus. Tit. cxviij.
[P.1.118.pr] VBi breuiter ſciendum eſt quod hoc nomen agnationis noneſt naturale / ſed ciuile nomen: & inuentum eſt / iure ciuili /
ad differentiam naturalis cognationis / ut per hoc diuerſitas originis
maſculorum, & foeminarum diſtingueretur. [P.1.118.1] Ex quo claret quod omnes /
qui ſunt agnati / ſunt etiam cognati / sed non econuerſo. Quoniam
agnatio ſpecies eſt cognationis : cognatio uero generale nomen
eſt tam ad maſculos, quam foeminas pertinens. Quamuis agnatio
(ſicut praetactum eſt) uirilis dumtaxat / & cognatio foeminei ſexus
homines / hoc in loco deſignet.
[P.1.119] Vtrum teſtamentaria tuitio : deſtruat
legitimam: & econuerſo. cxjx.
[P.1.119.pr] SEd quaeſtio ſuboritur. Vtrum teſtamentaria tutela adi=mat legitimam, uel econtra / Legitima / teſtamentariam?
nis / quae ad tutelam de iure admittuntur / facta / aufert ſaepe legitimam /
ſed non ſemper. [P.1.119.1] PRO cuius lucidiori notitia / & intelligentia ad=
uertendum eſt / quod ſi pater (etiam ſui iuris exiſtens) filios ſuos im=
puberes, & tenerae aetatis / talibus perſonis / quae / periuri uel publi=
ci aucarii patria lingua Iwdas nuncupati aut aliter infames, ſiue
proſcripti eſsent: uel nolam infideli-tatis quovis modo incurriſsent (ſi etiam per uirilis ſexus lineam de parentcla ſua deſcendiſsent) tutandos committeret / quia per eorum liuiuſmodi infamiam / & nolam / a iure ſucceſsionis deciderunt; ad tutelam in praeiudicium fratrum de iure 9uccede-re debentium / non admittuntur. [P.1.119.2] SIMILIter ſi pater
filias ſuas (non exiſtentibus filiis) cognatorum cuipiam / in teſtamento
ſubmitteret defenſandas / huius quoque tutela in praeiudicium, & peri=
clitationem iurium agnatorum, ſeu fratrum condiuiſionalium, & in bo=
nis ſuis rite ſuccedentium facta / non tenet / nec admittenda cenſetur /
ne ſub colore eiuſcemodi tutelae fratres ipſi iuſtis eorum iuribus frau=
dari dinoſcantur. [P.1.119.3] Saepe namque pater filiis orbatum ſe cernens / amo=
re filiarum captus / nedum per tutelam / uerum etiam aliis exquiſitis colori=
bus, & titulis / in bonis ſuis / illas / in fratrum ſuccedentium praeiudicium
haereditare nititur. [P.1.119.4] ECONTRARIO uero ubi pater / fratrum, ſiue
agnatorum ſuorum quempiam / ad bona ſua nouae diuiſionis, uel alio ti=
tulo / & colore aſpirare / uel de facto lites illum inde ſuſcitare cog=
nouerit / non obſtante ſucceſsionis, & conſequenter legitimae tu=
telae iure / filios ſuos / cui maluerit / protegendos teſtando committe=
re poterit. [P.1.119.5] Non tamen cognatis / ob rationem ſuperius praedeclaratam.
Niſi forte bona, & iura poſſeſsionaria utrumque ſexum manifeſte
ſequantur / atque concernant. Nam hoc caſu etiam cognatis ſuis pupil=
los, & filios ſuos tutandos ſubmittendi habet poteſtatem.
[P.1.120] Duo corollaria notanda de ſucceſſi=
one Tutoria. Tit. cxx.
[P.1.120.pr] EX praemiſsis itaque / duo corollaria ſubinferuntur. PRIMVMquidem / quod tutores teſtamentarii rite conſtituti / caeteris
mo teſtamentarii / deinde Legitimi: & ultimo loco Datiui / ad tute=
lam exercendam admittuntur. [P.1.120.1] COROLLARIVM / ſecundum quod
quia tutela ſecundum bonorum (ſicuti iam predeclaratum eſt) deuoluti=
onem defertur / ideo etiam fratres adoptiui / ad quos bona, & iura
poſſeſsionaria cuiuſpiam / uirtute alicuius contractus, & regii con=
ſenſus deriuanda ſunt / eo in ſemine maſculino deficiente, & fili=
as habente / gerendam ad tutelam tanquam agnati rite ſuccedunt / & admit=
tuntur / cognatorum quorumcunque iure, uel tutela non obſtante.
[P.1.121] De caſibus : in quibus fratres : ad tutelam
non admittuntur. Tit. cxxj.
[P.1.121.pr] SCiendum ulterius quod quatuor ſunt praecipue caſus, inquibus agnati, ſeu fratres / ſiue carnales / ſiue uterini / ſiue
condiuiſionales ad tutelam ſubeundam non admittuntur. [P.1.121.1] PRIMVS
quando fratrum quiſpiam caput ſuum, & bona ſua amittit / prout ſunt /
qui in ſententia capitali conuincuntur. Quamdiu enim frater ipſe
grauamini, & oneri huiuſmodi ſententiae ſubiectus fuerit / tutelam
exercere non permittitur. [P.1.121.2] SECVNDVS caſus ſi uillam, quae ad
ſucceſsionem fraternam mutuo pertinebat / ſine rationabili, & euiden=
ti cauſa uendendo, uel aliter a ſe alienando / amiſerit. Si etiam per hoc
libertatem capitis retinuerit / tunc tutelae officium amittitur. Nam etiam
de dilapidandis, & alienandis orphanorum, ac pupillorum bonis / prae=
ſumptio pariter, & ſuſpicio / de illo per hoc habetur. [P.1.121.3] TERTIVS
caſus eſt / ſi quis fratrum, ſiue agnatorum / alieno iuri / hoc eſt poteſtati /
ſe ſubiecerit / uel ſubici permiſerit. Qui enim iuris ſui non eſt alte=
rius tutelam gerere non poteſt. [P.1.121.4] QVARTVS caſus / quando quis
notam infidelitatis incurrit, aut de periurio conuictus, uel aliter in=
famis effectus / ſiue proſcriptus fuerit. Prout enim exinde / a iure
ſucceſsionis cecidit / ita per hoc / tutela quoque deperiit.
[P.1.122] Quot modis poſſunt excuſari tutores
ab onere tuitionis. Tit. cxxij
tis modis ab onere tutelae ſeſe excuſare poſſunt. [P.1.122.1] PRI=
MO propter filiorum multitudinem, & loci diſtantiam. Quia uariis
negotiis incumbere nequeunt. [P.1.122.2] SECVNDO propter uillarum, ſeu
poſſeſsionum in diuerſis locis, & comitatibus adiacentium multitudi=
nem. [P.1.122.3] ITEM propter continua bella principum ſi fuerint milites actu /
& opere militiam exercentes. [P.1.122.4] ITEM propter ſeruitium reipublicae,
& expeditionem negotiorum principum / prout ſunt / Cancellarii, Ora=
tores extra regnum delegati, Magiſtri Prothonotarii / Prouiſores
curiarum / Adminiſtratores prouentuum / Diſpenſatores rerum, &
pecuniarum & alii conſimilia officia gerentes. [P.1.122.5] ITEM propter inſa=
nabilem, & incurabilem infirmitatem. Saepe etiam ob litterarum inſcien=
tiam. [P.1.122.6] ITEM propter capitalem inimicitiam, quam habuerunt aduerſus
patrem pupillorum / & itidem habent contra pupillos. [P.1.122.7] ITEM propter
ſenium / quando uidelicet ſunt ultra ſexaginta annos. [P.1.122.8] ITEM dum
imperfectae aetatis, ſeu minores uiginti quatuor annis fuerint / ab
oneribus tutelarum gerendis / ſeſe (ſi uolunt) excuſare poterunt.
[P.1.123] Quod tutores fideliter tenentur gerere
officium tutele : et quot modis
fiunt ſuſpecti. Tit. cxxiij.
[P.1.123.pr] COnſiderandum demum eſt quod tutores fideliter / & probedebent, tenenturque gerere pupillorum tutelam. [P.1.123.1] Nam aliter
ſi comperti fuerint / in ſuſpitione / maleque / & ſiniſtrae tutelam geſsiſſe
non ſolum remouentur ab officio, & adminiſtratione tutelae / uerum
inſuper / ſi in rebus, ac bonis pupilli temporalibus ſuſpecti depre=
henſi & agniti fuerint / ad duplum reddendum pupillo condemnan=
tur. [P.1.123.2] Si autem in perſonam pupilli, uel cauſam eius praetextu iurium ſuorum
poſſeſsionariorum motam / contrarie / infideliterque egiſſe comperti
extiterint / infamia ſempiterna inde ſequi debebit. De damnis prae=
terea per hoc illatis / ad duplum (ut praefertur) reddendum ſunt com=
pellendi. [P.1.123.3] TVTORES autem redduntur, fiuntque ſuſpecti / pluribus
de cauſis. PRIMO ſi bona eorum propria ſtulte conſummunt.
debite non adminiſtrant. [P.1.123.5] ITEM ſi nulla exigente cauſa rationa=
bili / ipſos pupillos male tractant. [P.1.123.6] ITEM ſi illos bonis moribus
non erudiunt / uel ipſi tutores malorum morum exiſtunt. [P.1.123.7] ITEM ſi
ſunt nimium pauperes. [P.1.123.8] ITEM ſi fuerint capitales inimici patris
pupillorum : aut eo decedente ſunt iam uel eſſe uolunt ſolis pupillis
hoſtes manifeſti. [P.1.123.9] ITEM timetur quod ad bona pupillorum ſibi
ipſis uendicanda aſpirant / & ea pro ſe uſurpare contendunt.
[P.1.124] Qualiter tutores accuſari poſſunt : et de
pupillis furioſis. Tit. cxxiiij.
[P.1.124.pr] CAeterum aduertendum eſt quod huiuſmodi tutores, ſiueteſtamentarii: ſiue alterius generis exiſtant / ſuper praemiſ=
ſa ſuſpitione / hoc eſt / de crimine malae diſpenſationis, & dilapi=
dationis rerum, & bonorum orphanorum / omnes indifferenter ſiue ſint
uiri ſiue mulieres / extranei, conſanguinei, & affines / accuſare poſ=
ſunt / si ob pietatis cauſam id faciunt. [P.1.124.1] Pupilli tamen illegitimae aeta
tis per ſe tutores ſuos accuſare nequeunt. Verum adueniente, tranſ=
actaque legitima ipſa aetate / ubi ſcilicet lites iam gerere, & inſtitue=
re poterunt / ſi orphani ſane mentis fuerint / curatores ſuos ex con
ſilio proximorum ſuorum accuſare poſſunt. [P.1.124.2] VBI ſciendum quod
poſtquam filii / legitimae aetatis annos tranſegerint / inuitis, & non con=
ſentientibus eiſdem / patres eorum tutores illis in teſtamento ſub=
ſtituere non poſſunt / cum illius ſint iam aetatis ut ſe proceſſu iuris
defendere queant. [P.1.124.3] VBI AVTEM / uolentibus, uel forſitan poſtu=
lantibus filiis / poſt tempora pubertatis per parentes ipſorum tuto=
res aſsignantur / illi iam non tutores / ſed potius curatores appel=
lantur. Quia tutores impuberibus, & inuitis: curatores autem pu=
beribus & petentibus dantur. [P.1.124.4] Et hoc ſi petentes ipſi compotes ſunt
rationis. Nam alioquin ſi filii amentes: furioſi: lunatici / uel mente
capti fuerint / etiam poſt tempora legitimae eorum aetatis / tutelae
teſtamentariorum, aut illis non exiſtentibus / fratrum ſiue agnato=
rum ſuorum: & illis quoque deficientibus, Datiuorum / a principe
ſubiciuntur: & illorum prouiſione ſimul cum bonis, & iuribus eorum
poſſeſsionariis gubernantur. [P.1.124.5] QVI QVIDEM tutores in caſu ne=
ceſſario, & praeſertim ad ſuſtentationem illorum cedenti / tam onera
eorum ſuper ſe aſſumere / quam etiam de bonis eorum prout neceſsitatis con=
ditio poſtulabit / diſponere poſſunt: ea tamen alienare non poſſunt.
[P.1.125]
Quod princeps: etiam extra terminos
iudiciorum de tutore providere poteſt.
Titulus. cxxv.
[P.1.125.pr] CVm itaque onus tutelae / pium opus ſit / accuſatio tutorum deſuſpitione / etiam extra terminos Octauales, & Breuium iudi
ciorum / ſemper dum suſpitio occurrit / libere fieri / & ad principem,
ſiue regiam maieſtatem deferri poterit / ne bona pupillorum male, & in=
utiliter conſumantur.[P.1.125.1] Et poſtquam aliquis tutorum / de ſuſpitione ipſa /
hoc eſt / de crimine malae diſpenſationis, & dilapidationis bonorum
orphanorum accuſatus fuerit / mox illi / adminiſtratio tutelae / & omnium
bonorum pupillorum per principem interdicitur / & infra deciſionem cauſae
ad manus communes illa dantur, & aſsignantur. [P.1.125.2] VBI autem tutor ipſe
ſuſpectus / priuſquam cognitio ſuſpitionis terminaretur ab hac luce
decederet / tunc conditio, poenaque ſuſpitionis extinguitur quidem / atta
men haeredes, & ſucceſſores eiuſdem tutoris / rationem ſuper male
diſpenſatis rebus / dare tenentur: & ad ſatiſfactionem compelluntur. [P.1.125.3] SI VERO tutorum quiſpiam / tutelam / & officium tutelae fraudulenter gere=
re, & adminiſtrare deprehendetur etiamſi ſatiſfacturum, uel ſatis datu=
rum ſe offerat / & ſuper ea re fideiuſſores etiam promittat / atque ponat /
nihilominus tamen remouendus eſt ab officio tutelae / & alius per
principem bonae famae, & conditionis tutor / loco illius aſsignandus,
atque ſubſtituendus. OBLATIO enim ſatiſfactionis tutoris / pro=
poſitum malum non tollit / & animum iterato male agendi non euitat /
quin potius uoluntatem diutius graſſandi in rebus, & bonis pupil=
lorum praeſtat, atque demonſtrat / super his autem prouidere, remedi=
umque adhibere ad ſolum principem ſpectat.
[P.1.126]
Quod tutores in cunctis cauſis pupillorum
procedere poſſunt. Tit. cxxvj.
[P.1.126.pr] ITem hoc quoque non praetermittendum eſt / quod cum triaſint genera tutorum, uidelicet legitimi / teſtamentarii / & Da=
tiui / ſuper eorum tutela / teſtimonium euidens in iudiciis produci
debet. [P.1.126.1] Quod poſtquam productum fuerit / & ſeſe tutores eſſe docuerint /
in cunctis cauſis, differentiis, & earum proceſsibus, & aliis nego=
tiis orphanorum, & pupillorum / tam coram iudicibus regni ordinariis
quam etiam / alias ubilibet / uigore, littaerarum Reuiſionalium / uſque ad tem=
pora legitimae aetatis eorum / procedendi / & omnia rite expediendi
habent auctoritatem. [P.1.126.2] ſine quorum ſcitu, & conſenſu / pupilli ipſi /
nec procuratores (adueniente legitima ipſorum aetate) conſtituere
debent. Nec etiam Faſsiones aliquas infra tempus pupillaris aeta
tis eorum facere poſſunt. Qui / ſi procuratores conſtituerent / aut
Faſsiones interea facerent / nullius erunt firmitatis omnino.
[P.1.127] De etatibus pupillorum reuidendis : et lit=
teris inde Reuiſionalibus. cxxvij.
[P.1.127.pr] AEtates autem pupillorum / per iudices ordinarios regni,uel eorum Prothonotarios: aut in locis teſtimonialibus /
hoc eſt Capitularibus, uel Conuentualibus / reuideri / metiri, & di=
ſcuti ſolent. [P.1.127.1] Et hujuſmodi reuiſioni (dummodo litterae ſuper ea
re Reuiſionales conficiantur) in omnibus iudiciis fides adhibe=
tur. Et earundem litterarum Reuiſionalium uirtute / tutores in per=
ſonis orphanorum tam agere, & opponere / quam etiam ad obiecta,
& propoſita reſpondere / ſemper poſſunt. [P.1.127.2] Immo ſi in cauſae cui=
uſpiam proceſſu / pupillos conuinci, & ſuccumbere agnoſcerent /
pro utilitate pupillorum / non autem eorum deſtructione / plena=
riam cum aduerſa parte / nominibus, & in perſonis eorundem or=
phanorum / concordandi, & in unionem (prout megotiorum qua=
litas exigit) deueniendi habent facultatem.
[P.1.128]
Quid littere Reuiſionales valeant: et quo=
modo Faſſiones infra perfectam etatem
facte: retractari debeant. cxxviij.
[P.1.128.pr] CAeterum litterae Reuiſionales / quae uim litterarum Procurato=riarum in omnibus negociis, & cauſis habent / etiam tranſacta,
& expirata pupillari aetate / tantum iuuant, & conferunt orphanis / ut ſi
ipſi / muneribus forte corrupti / uel blandis ſermonibus ſeducti /
ſine metu & comminationibus aliquorum perculſi / atque coacti / Faſsi=
ones perennales / ſuper bonis, & iuribus eorum poſſeſsionariis / in=
fra / & uſque perfectam ipſorum aetatem / uiginti quatuor ſcilicet annorum
ſpacia / cuicunque / quandocunque / & ubicunque facerent / conſpectis po=
ſtea ipſis ſolummodo litteris Reuiſionalibus / poterunt huiuſmodi
Faſsiones / per orphanos retractari & in irritum reuocari. [P.1.128.1] ITA ta=
men / ſi orphani Faſsiones illas in-conſulte ſeſe feciſſe perpenden=
tes / antequam tempus perfectae aetatis eorum expleatur / eaſdem / coram iudici=
bus ordinariis regni, uel magiſtris illorum Prothonotariis / aut in lo=
cis teſtimonialibus / ore proprio reuocabunt / atque retractabunt. [P.1.128.2] Et
eiuſcemodi reuocatio / non ſolum ibi, uel coram eo / quo Faſsio facta
fuit / ſed etiam in conſpectu aliorum iudicum, & teſtimoniorum / infra prae=
fixi termini / perfectae uidelicet aetatis ipſorum ſpatium / rite ſemper fi=
eri ualebit. [P.1.128.3] Si tamen interea Faſsiones huiuſmodi reuocare, & retracta=
re non curabunt / poſtea Faſsiones ipſae perpetuae firmitatis robur
obtinebunt / ſemperque locum habebunt. Conditionibus tamen in poſ=
ſeſsionaria uenditione requirendis / ſuperius praenotatis ſemper
ſaluis. [P.1.128.4] Facta uero praemiſſa reuocatione, & retractatione eiuſce=
modi Faſsionis / reuocans ipſe ſemper infra tempus Praeſcriptionis
triginta uidelicet duorum annorum ſpacium / lites, & cauſas / praetextu ip=
ſius reuocatae Faſsionis / ſuſcitandi habebit facultatem.
[P.1.129] Quod orphani in cauſis contra eos
tempore pupillaris etatis ipſorum mo=
tis reſpondere non tenentur. cxxix.
ſolummodo per productionem, & oſtenſionem litterarum Re=
uiſionalium / ab omni cauſa, & lite / tempore pupillaris aetatis ipſo=
rum; contra eos mota / liberantur: [P.1.129.1] nec coguntur ad inſtantiam alicui=
us in proceſſu cuiuſuis cauſae, uel litis / ſiue ratione iurium poſſeſ=
ſionariorum, aut Dotalitiorum, uel Quartalitiorum / ſiue actuum potentia=
riorum, uel damnorum, aut etiam aliorum quorumcunque negotiorum
aduerſus eos in ipſa pupillari, ſeu illegitima eorum aetate / ſubor
tae & ſuſcitatae (demptis tamen cauſis tempore patris ipſorum incho=
atis) infra tempus legitimae aetatis eorum reſpondere. [P.1.129.2] VERVM
tamen ſi occaſione iurium poſſeſsionariorum / ſtante adhuc, & du=
rante pupillari, & illegitima ipſa aetate / cauſa aliqua per longum
litis proceſſum terminari ſolita / contra pupillos exorietur / tunc
tenebit quidem proceſſus uſque ad reſponſionis terminum / ſed in ipſo
reſponſionis termino / uirtute litterarum Reuiſionalium pupillaris,
uel illegitima aetas orphanorum allegari, & cauſa ipſa per hoc ad
primum annum legitimae aetatis / hoc eſt / ad duodecimum annum
orphanorum integrum / quando uidelicet iam primo procuratores
conſtituere incipient prorogari, differrique debebit. [P.1.129.3] Nam aliter ſi
prius reſpondere cogerentur, uel etiam ex imperitia ſponte reſpon=
derent / talis reſponſio non tenebit / ſed ſimpliciter / & de plano
retractari ualebit.
[P.1.130]
Quod pupilli in cauſis tempore pa=
tris eorum inchoatis reſpon=
dere coguntur. Tit. cxxx.
[P.1.130.pr] SVperius autem clauſulam hanc. DEMPTIS cauſis temporepatris orphanorum inchoatis non fruſtra poſui. Quoniam
iſto caſu / pupilli quantumcunque paruuli / ad omnes cauſas uiuen=
te patre eorum / contra ſe motas, & ſuſcitatas / reſpondere / & debitum
finem in illis / facta reſponſione conſequi, & habere tenentur. [P.1.130.1] Et ſi in proceſsibus eiuſcemodi cauſarum / iuramentum forte per
aliquem pupillorum praeſtandum indicaretur / depoſitio eiuſdem
bitur / prout hac de re limpidius in ſerie iuramentalium depoſitio=
num / in ſecunda parte huius opuſculi tractabitur.
[P.1.131] Caſus quidam in quo pupilli etiam illegitime
etatis reſpondere tenentur. Tit. cxxxj.
[P.1.131.pr] PReterea reperitur etiam alter caſus / in quo pupilli nonobſtante illegitima, & pupillari eorum aetate per tutores
ſuos reſpondere, & proſequutioni cauſarum in ipſa eadem aetate
motarum ſuperintendere tenentur / quando uidelicet Introductioni / &
Statutioni uel metali Reambulationi aliquorum iurium poſſeſsiona=
riorum / per quoſcunque factae / nominibus, & in perſonis ipſorum
orphanorum contradictionis uelamine obuiatur. Et ob huiuſmodi
contradictoriarum inhibitionem / pupilli / ad octauales terminos euo=
cantur. [P.1.131.1] Nam iſto quoque caſu / more, & inſtar aliorum legitimae aetatis
hominum / proceſſu iuridico obſeruato reſpondere, & rationem
contradictionis eorum reddere debebunt. ET RATIO eſt / quia
ſponte, & proprio eorum motu / cauſae huiuſmodi ſeſe ingerunt.
Et quamuis ad alterius inſtantiam euocentur tamen ipſi magis ui=
dentur actores, quam in cauſam attracti tunc exiſtere / qui conantur iu=
ribus alterius partis manifeſte reſiſtere. [P.1.131.2] Niſi enim Statutioni: uel
Reambulationi, & per conſequens iuribus partis alterius ſponte
contradicerent, nuſquam eos in litem attraherent. Et ideo non contra
eos / quin potius per eos cauſa in hac parte ſuſcitari uidetur. [P.1.131.3] SECVS
tamen eſt / ſi Statutio uel Reambulatio metarum per quempiam / in do=
minium talium, terrarum, aut bonorum, & iurium poſſeſsionariorum
facta fuerit, quae pacifice prae manibus orphanorum habentur. Nam
hoc caſu uelint / nolint / ipſi Statutioni, uel etiam Reambulationi
contradicere debebunt. [P.1.131.4] Aliter enim per taciturnitatem de dominio
illorum, aut illarum / excluderentur / & idcirco reſpondere in hac
parte / ſicuti in praenarratis caeteris cauſis / infra tempus legitimae
aetatis eorum / non tenebuntur. [P.1.131.5] In cauſis uero ratione bonorum per
defectum ſeminis aliquorum decedentium / a principe impetra=
tis / proceſſus, & ordo ſuperius exinde conſcriptus, atque declara=
tus obſeruari debebit.
[P.1.132] Quod euocatores pupillorum in homa=
gijs eorum conuincuntur. cxxxij.
[P.1.132.pr] SCiendum poſtremo / quod ex quo pupilli uſque temporalegitimae eorum aetatis / quando ſcilicet ab omni tutela li=
berantur / nec cum ſcitu, nec ſine ſcitu tutorum / aliquid facere poſ=
ſunt / quia ſui iuris non ſunt.[P.1.132.1] Ideo ſiqui tales orphanos occaſione
actuum potentiariorum (aſſerendo per ipſos, aut de eorum com=
miſsione eiuſmodi actus potentiarios fuiſſe patratos) in cauſam
conuenerint, & attraxerint / mox in Homagio illorum (quemadmo
dum ſuper Euocationum conditionibus in ipſa ſecunda parte de=
clarabitur) conuincuntur.
[P.1.133] Quid ſit & qualiter fiat bonorum mo=
bilium: & immobilium eſtimatio. cxxxiij.
[P.1.133.pr] QVoniam autem ad nonnullorum negotiorum expeditio=nem / perneceſſaria eſt bonorum eſtimatio, ideo ſeries,
ac modus eius hic merito ſubnecti debet. [P.1.133.1] VNDE notandum eſt /
quod iuxta ueterem, & approbatam huius regni noſtri conſuetudinem /
eſtimatio dicitur bonorum mobilium, & immobilium competentis
ualoris / limitata quadam, ac ſtatuta taxatio.[P.1.133.2] Vel aliter, eſtimatio
eſt rei mobilis / & immobilis / ſecundum ſui equiualentiam, uel ua=
lorem taxata quadam limitatio.[P.1.133.3] Et duplex eſt / eſtimatio ſcilicet per=
ennalis / & communis. Eſtimatio perennalis / quae in iuribus dum=
taxat poſſeſsionariis, & non rebus mobilibus fieri ſolet / decies
tantum facit quantum communis. [P.1.133.4] In eſtimatione namque commu=
ni / una ſeſsio Iobagionalis populoſa pro una marca / ſeu ad unam
marcam / quatuor florenos facientem. In perennali uero eſtimatione
tur. [P.1.133.5] Quae perennalis eſtimatio / paucis in rebus / ac cauſis committi=
tur / ſed uniuerſus fere coetus, dominorum praelatorum, ac baro=
num, magnatumque / & nobilium / eſtimatione communi (ut pluri=
mum) utitur. Niſi enim in Faſsionibus, uel obligaminibus quo=
rumpiam / eſtimatio perennalis claro ſermone declarata / aut in
conſtitutionibus regni publicis expreſſa fuerit / eius uſus / raro ad=
mittitur. Cuiusquidem eſtimationis ſeries hoc modo ſequitur.
ſi fuerit glandinoſa / tunc pro decies tanto eſtimatur / quantum facit
prouentus ſuus annualis / ultra uero ipſa tria aratra (prout permiſſoria) non eſtimatur. [P.1.133.31] ITEM ſi terra arabilis non extendit ſe
ad unum, uel medium aratrum regale / ita uidelicet ut ſi fuerint quinque
aut ſex, uel decem / etc. iugera / tunc (opinione nonnullorum) quodli=
bet iugerum / eſtimabitur ad denarios quadraginta / & de ſilua quoque
permiſsionali, ac nemore / idem dicunt eſſe tenendum. [P.1.133.32] Verum tamen haec
limitatio pro communi eſtimatione accepta / reſpectu praecedentis /
iuſta & recta eſſe non uidetur / ſed omnino abiicienda cenſetur. Nam ſi
terram, uel ſiluam communem ad unum aratrum regale ſufficientem / ad tres
marcas eſtimabis / & aratrum ipſum / ad centum ac quinquaginta iuge
ra / regalis menſurae / ſequeſtrabis / tunc ſi bene computabis / non plu=
res / quam duodecim denarii ad quodlibet iuger terrae cedent / & quatuor
os ſe extendent. Quinquaginta autem denarii ad centum & quin=
quaginta obulos / ſeu quadrantes / commode diuidi non poſſunt /
ideo quatuor illa iugera / conſideratione maioris partis / ut in eſti=
mata maneant neceſſe erit. [P.1.133.33] In ſupputatione ſiquidem ſiluae permiſ=
ſoriae, uel nemoris / pro communi (ut praefertur) opere ualentis / ad
unum aratrum ſe extendentis / quod ad Marcas decem eſtimatur /
quodlibet iuger ad denarios .xxvi. cum obulo taxari, uel eſtimari
debebit, & pro ſuperfluo, ſeu reſiduitate / denarios uiginti quinque
habebit. Si uero aliter ad Marcas ſummam ipſam diuidere uolue=
ris / tunc quodlibet iuger ad denarios .xxvii. eſtimabitur / & tu de=
narios .vii. ſuperaddere debebis. De praenarrata quoque terra / idem
(ſi uolueris) cum ſuperadditione / facere ualebis.
decies pro tanto eſtimatur quantum facit prouentus eius annualis. [P.1.133.45] ITEM Tributum promontorii ſeu montis uinearum / quod com=
putatum & notabile prouentum annuatim domino ſuo terreſtri
miniſtrat / ſimiliter ad decies tantum eſtimatur / ſed hoc in perenni
dumtaxat eſtimatione locum habere cenſeo. Nam uinee genera=
liter tanquam rubeta & uirgulta / de regni noſtri antiqua conſuetudine
eſtimari ſolent / ex eo quod ubi & poſtquam cultores uinearum aut defue=
rint / aut earum labores praetermiſerint / uinee cito defacilique in ru=
beta & uepres conuertentur.[P.1.133.46] VERVM ſi ruſticum quempiam uel
etiam nobilem in territorio alterius uineam habentem / dominus
terreſtris / de ipſa uinea eicere & excludere uoluerit / authoritatem
quidem eiciendi habet / attamen non eſtimatione illa communi /
quae de uirgulto, & rubeto immediate praenotata eſt / ſed compe=
tentem ualorem / ſeu condignum precium eius / iuxta aequam re=
ctamque limitationem, & taxationem iudicis, ac iuratorum ciuium
eius loci / ad quem ipſum promontorium pertinet illi refundere
tenentur.
Iſta mensura ſedecies ſumpta:
facit vnam menſuram: ſiue
vlnam regalem.
[P.1.133.48] ITEM unum iuger terrae arabilis / aut ſiluae / regalis men=ſurae / continet in ſua longitudine / ſeptuaginta duas / in la=
titudine uero / duodecim menſuras, ſeu ulnas regales.
[P.1.133.49] ITEM unum aratrum / continet in ſe centum & quinqua=
ginta iugera terrarum regalis menſurae / in eſtimatione rerum.
De iumentorum eſtimatione.
[P.1.134]
Quot modis: & quibus reſpectibus
eſtimationes bonorum & rerum
fiunt?. Titulus. cxxxiiij.
[P.1.134.pr] SCiendum ulterius quod praemiſſa bonorum mobilium & immo=bilium eſtimatio diuerſis modis / diuerſiſque reſpectibus
fieri conſueuit. [P.1.134.1] PRIMO quidem ad ſolutionem onerum iudicialium
quae oommuni, & uſitato uocabulo Birſagia nuncupantur / in illis
tam iumenta quam etiam terrae & iura poſſeſsionaria iuxta limitationem
praeſcriptam eſtimari pariter & acceptari debent. [P.1.134.2] SECVNDO in
Quartalitiorum, & iurium Impignoraticiorum ſolutione, ac bonorum
per ſententiam capitalem, uel emendae capitis occupandorum redem=
ptione, in qua (iumentis excluſis) tamen caſtra, ac curiae nobilitares,
& ſeſsiones Iobagionales populoſae, deſertaeque, & praediales / quam
etiam terrae, ſiluae / uirgulta, prata, piſcinae, molendina, fontes, clau=
ſtra, monaſteria, & eccleſiae: necnon tributa, pomaria, ſagenarumque,
& clauſurarum loca: & generaliter omnes pertinentiae iurium poſ=
ſeſsionariorum eſtimandorum / modo praedeclarato / taxantur. Ter=
rae tamen arabiles, & prata ad ſeſsiones Iobagionales populoſas
ſpectantes, & pertinentia (demptis terris, & pratis extirpatitiis, quae
colonos proprie concernunt / & non ad ſeſsiones pertinent) non
eſtimantur: & tandem ſecundum huiuſmodi eſtimationis quantita=
tem ſolutio Quartalitiorum, & iurium Impignoratitiorum fieri debe=
bit. Et hoc idem eſt etiam de iuribus poſſeſsionariis in praeiudicium
fratrum, uel aliter indebite uenditis / intelligendum / atque tenendum.
[P.1.134.3] TERTIO in Dotalitiorum reſtitutione, in qua ſolummodo curiae
nobilitares, ac ſeſsiones Iobagionales populoſae, & deſertae, atque
praediales in ordine aliorum ſeſsionum ſitae eſtimantur / & extra cor=
pus poſſeſsionis nulla in hac parte eſtimatio admittitur, & demum
iuxta eiuſcemodi poſſeſsionariae eſtimationis ſeriem reſtitutio
Dotalitiorum partim pecuniis paratis: partim uero rebus mobili=
bus etiam iumentis incluſis / fieri ſolet / iuxta uerum precium eorun=
dem / prout uidelicet in foro uendi poſſent / acceptari debebunt.
[P.1.134.4] Hoc tamen aduertendum eſt / quod ſi qua mulierum mortuo marito ſuo
men ipſius ferendo uita ſibi comite / permanere uoluerit & filius,
uel frater, aut alter ſucceſſor eiuſdem mariti legitimus / ipſi mulieri
ad quantitatem, & ualorem Dotalicii ſui / iura aliqua poſſeſsiona=
ria uita eiuſdem durante poſsidenda, & utenda ſequeſtrare / exci=
dereque, & dare decreuerit, tunc in tali caſu / non ſolum curiae nobi=
litares, ſeſsioneſque Iobagionales populoſae, & deſertae / ac prae=
diales ſed etiam extra uillam, terrae, ſiluae / pomaria, ac foenilia, &
molendina, quae mulieri dabuntur / prout in Quartalitiorum ſoluti=
one eſtimabuntur / & tantum dumtaxat ſibi de iuribus illis poſſeſ=
ſionariis / quantum ſe ad ualorem ipſius Dotalitii ſui extendet / de=
putabitur utendum, atque poſsidendum. [P.1.134.5] QVARTO in ſolutione
debitorum, & refuſione damnorum ſummarie computatorum,
uel ſpecifice denotatorum. Praeterea in depoſitione oneris facti
calumniae, ac emendae linguae, & uiolationis ſedis iudiciariae regiae
maieſtatis, ac comitum parochialium quorumlibet comitatuum:
& aliis eiuſcemodi cauſis, ac caſibus in quibus parimodo res mo=
biles, & uenales iuxta uerum earum ualorem / & non ſecundum
limitationem praeexpreſſam acceptantur. [P.1.134.6] QVINTO & ultimo
in metarum Reambulationibus, & Rectificationibus / eſtimatio
communis / fieri ſolet. Hoc tamen ultimo modo / eo ſolum reſpe=
ctu eſtimatio celebrari conſueuit ut terrae / ſiluae / uirgultaque, uel pra=
ta / aut promontoria / quae inter cauſantes / in lite manebunt / ad quot
Marcas ſeſe extendere uidebuntur: cum tot nobilibus / huiuſmo=
di terras, ſiluas,/ uirgulta, prataque, uel promontoria / ille / cui iura=
mentum per iudicem praeſtandum, deponendumque adiudicabitur
pro ſe, & iuri ſuo appropriare, uendicareque ualeat / atque poſsit.
Finis prime partis.
[P.2] SECVNDA PARS.
[P.2.1] De ſecunda parte iurium: & conſuetudinum
regni in generali. Titulus primus.
[P.2.1.pr] Postquam favente deo / de principalibus rebus / iurium ſcilicetpoſſeſsionariorum Donationibus, earumque ſpeciebus,
necnon bonorum Diuiſionibus, Venditionibus, Impig
norationibus, metarum diſtinctionibus, Dotalitiorum, & Quartalitiorum
ſolutionibus, & aliis ad ea ſpectantibus / & annexis / quibus utpote
omnium dominorum / prelatorum, ac baronum, magnatumque & nobilium / fun=
datur exordium / fulciturque dominium / ſuccincte dictum eſt in hac iam SE
CVNDA parte hujus opuſculi / de cauſarum, & litium proceſsibus,
& exequutionibus, ac ſententiarum ſuper his ferendarum ſerie / diſſe=
rendum reſtat. [P.2.1.1] Sed antequam ad materiam ſpecialem huius partis expla=
nandam ueniam / quia conſtitutio regni huius plerumque interſeri debe=
bit / ideo in generali qualiter conſtitutio, ſeu generale decretum prin=
cipis, & regni interpretari debeat. Praeterea unde conſuetudo no=
ſtra, ſeu lex non ſcripta / qua hoc tempore communiter utimur ini=
tium, & originem ſummat / breuiter praemittam.
[P.2.2] Quot modis generale decretum intelligatur. ij.
[P.2.2.pr] CONſtitutiones igitur principum / ſiue decreta regni / quatuormodis (prout occurrit) conſiderari poſſunt. [P.2.2.1] Quaedam enim
conſtitutiones ſunt ex toto / per poſteriores abrogatae, ſimpliciterque
reuocatae. [P.2.2.2] Aliae uero partim abolitae / partim approbatae. [P.2.2.3] Quaedam autem
ſilentio praeteritae. [P.2.2.4] & quaedam introductae. [P.2.2.5] In his igitur conſtitutionibus quae
ex toto ſunt deletae / ſicuti iudicium Palatinale. Proclamata congrega=
tio: iudicium Duelli / & Trineforenſis proclamatio / attendendum eſt tem=
pus abolitionis. Quia futuris, & non praeteritis cauſis, ac negociis ui=
dentur legem imponere / ita quod decaetero non fiant huiuſmodi iudicia Pa=
latinalia, & Duellorum dimicationes, neque proclamatae congregationes,
& Trineforenſes proclamationes celebrentur. [P.2.2.6] In cauſis tamen uigore earun
dem inchoatis, ſeruari debet modus priſtinus / quo ipſae cauſae in=
choatae fuiſſe dinoſcuntur / non quantum ad earum iterum celebrationem / ſed
quo ad proceſſum ipſarum obſeruationem. [P.2.2.7] Secus eſſet ſi per uerba in
uſmodi traherentur / etiam ad praeterita. Nam ſimpliciter conſtitutiones
(ut immediate praetactum eſt) non ad praeterita / ſed futura ligant. [P.2.2.8] SE=
CVNDO uero quando ſcilicet partim ſunt approbatae / partim uero aboli=
tae / innitendum & incumbendum eſt / formis uerborum / in ipſis conſtitutioni=
bus, & decretis poſitorum, ut approbata ſeruentur: abolita autem reician
tur / & non obſeruentur. [P.2.2.9] TERTIO quando priores leges, uel conſtituti=
ones fuerunt ſilentio praetermiſſae / ſic quod nulla mentio habeatur de prio
ribus per poſteriores ſuper uariatione, uel immutatione earundem. Tunc
priores leges / uigorem habere dinoſcuntur / ſi contrarius uſus populi
illis non praeiudicauerit. Nam uſus realis, & continuus / ſaepe tollit legem.
[P.2.2.10] QVARTO uero / dum uidelicet nouae leges fuerint introductae.
Tunc ſecundum illas oportebit iudicare ſiue ſint efficaces, ſiue mi=
tiores prioribus. Iam enim non poterit iudicari quod bene, uel
male fuiſſent conſtitutae / ſed ſecundum ipſas oportebit iudicare.
[P.2.3] Qui poſſunt condere leges: & ſtatuta. iij.
[P.2.3.pr] SEd quaeſtio occurrit pertractanda. Vtrum princeps per ſe poſsitcondere leges, ac ſtatuta / an opus ſit ut populi quoque acce=
dat conſenſus? [P.2.3.1] Vnde aduertendum quod quamuis olim populus iſte Hunga=
rorum dum adhuc ritu uiueret gentilium, & non regem, ſed ducem, ac capita=
neos haberet directores / omnis poteſtas condendae legis, & conſtitutionis
apud eos fuerit. [P.2.3.2] Verum poſteaquam ad fidem Catholicam ſunt conuerſi, & re=
gem ſponte ſibipſis elegerunt / tam condendae legis, quam etiam cuiuſlibet poſ=
ſeſsionariae collationis, atque omnis iudiciariae poteſtatis / faculta; in iu=
riſditionem ſacrae regni huius coronae / qua cuncti reges Hungariae coro
nari ſolent, & ſubſequenter principem, ac regem noſtrum legitime conſtitutum /
ſimul cum imperio, & regimine tranſlata eſt / & ſic poſtea reges ipſi con=
uocato, interrogatoque populo / constitutiones facere ceperunt / prout & tempo
ribus noſtris fieri conſueuit. [P.2.3.3] Attamen princeps proprio motu, & abſolute
potiſsimum ſuper rebus iuri diuino / & naturali praeiudicantibus / atque
etiam uetuſtae libertati / totius Hungaricae gentis / derogantibus / con=
ſtitutiones facere non poteſt / ſed accerſito, interrogatoque popu=
lo / ſi eis tales leges placeant an ne? qui cum reſponderint quod ſic / ta=
les poſtea ſanctiones (ſaluo ſemper diuino, naturalique iure) pro
legibus obſeruantur. [P.2.3.4] Plerumque autem & populus ipſe nonnulla
in ſcriptiſque principi porrigit / ſuplicans ſuper illis leges ſibi ſtatui.
Et ſi princeps ipſe eiuſcemodi ſanctiones acceptabit / & approba
bit, tunc uim legis pari modo ſortiuntur. Et de facto pro legibus re
putantur. [P.2.3.5] Quae tamen omnia ſpecialiter principis, & non populi / ſtatu
ta nuncupantur / eo quod niſi utroque modo / principis accederet conſen=
ſus, & confirmatio / nullius cenſeretur firmitatis ipſa conſtitutio. Verum
generali nomine conſtitutiones ipſae / ſaepenumero regni decreta uocitantur.
[P.2.4] Qui nomine populi: & qui nomine ple=
bis intelligantur. Tit. iiij.
[P.2.4.pr] NOmine autem, & appellatione populi hoc in
loco intelligeſolummodo dominos prelatos / barones, & & magna
tes: atque quoſlibet nobiles, ſed non ignobiles / [P.2.4.1] licet iſte terminus
populus / includat omnes nobiles / & ignobiles pariter. De ignobili=
bus tamen (qui plebis nomine intelliguntur) in hac parte nihil eſt
ad propositum. [P.2.4.2] Populus enim eo differt a plebe / quo ſpecies a ge=
nere. Nam appellatione populi uniuerſi nobiles, tam magnates /
quam inferiores, etiam ignobilibus computatis / ſignificantur. Plebis autem
nominatione / ſoli ignobiles intelliguntur.
[P.2.5] Quos ligant conſtitutiones: & ſtatuta. v.
[P.2.5.pr] VLterius ſi quaeratur / quos ligant conſtitutiones, & decre=ta? Sciendum quod primo ligant ipſum principem / qui eas
populo poſtulante edidit. Iuxta illud / Patere legem quam tuleris ipſe.
Secus eſt de ſummo pontifice, & Romanorum imperatore ſentiendum /
de quibus nulla in hac parte notatur mentio. [P.2.5.1] DEINde ligant omnes iu=
riſditioni principis ſubiectos. [P.2.5.2] Et non ſolum illos / ſed etiam quoſcunque
forenſes in hoc regno degentes. [P.2.5.3] Verum ſi conſtitutio generalis tende=
ret ad penam, uel damnum; tunc forenſibus dantur indutiae trium menſium /
ut hoc tempus ſit eis pro publicatione ſtatutorum. Verbi gratia ſi decerne=
retur & conſtitueretur / quod nemo Viennenſium: aut Wratiſlauienſium, uel aliorum
forenſium / ſub amiſsione capitis: & omnium bonorum ſuorum / ad nundinas
in hoc regno Hungariae celebrari conſuetas / cum mercibus ſuis uenire
gere auderet / tunc infra trium menſium ſpatium / ſi etiam deprehende=
retur / talis forenſis / de iure plecti, uel rebus ſuis ſpoliari non poſ=
ſet. Quia ipſum ignorantia / & non publicatio ſtatutorum excuſaret.
[P.2.5.4] SI AVTEM non eſſet penalis, uel damnoſa / ſed iuris alicuius,
aut iudicii medela, uel proſequutionis cauſae modus / tunc foren=
ſibus unicus menſis aſsignatur. [P.2.5.5] Interius uero cuiuſcunque ſtatus,
dignitatis, & conditionis exiſtant / ſufficit tempus prouulgationis
ſtatutorum, & hoc modo nec intranei, nec forenſes / excuſantur.
Namque cum fueris Romae Romano uiuito more.
[P.2.6] Vnde traxit originem conſuetudo noſtra:
in iudicijs obſeruanda. Tit. vj.
[P.2.6.pr] SCiendum ſecundo quod quanquam omnia fere iura regni hui=us originaliter ex pontificii, Caeſareique iuris fontibus pro=
greſſum habeant, municipalis tamen haec noſtra conſuetudo / qua
in iudiciis modo generaliter utimur / ex tribus fundamentis conſtat.
[P.2.6.1] PRIMO ex conſtitutionibus / & decretis publicis. [P.2.6.2] Secundo autem ex
principum priuilegiis. [P.2.6.3] Tertio uero ex iudicum ordinariorum regni ſen
tentiis. [P.2.5.4] PRIMO (inquam) ex conſtitutionibus publicis / cuius rei ut
origo altius repetatur / aduertendum eſt, quod primus omnium glori=
oſus ille rex, & apoſtolus noſter beatus Stephanus / priminas re=
gum Hungariae / qui tulit: quique ad ſacrae fidei lumen / gentem Hun=
garicam conuertit / praeclaras aedidit conſtitutiones, fidei tamen
magis rudimenta / quam litium fomenta praeſe ferentes, & declarantes.
[P.2.6.5] Deinde ſanctiſsimus rex / & confeſſor noſter Ladiſlaus / qui gla=
dio ſuo Dalmatiam parteſque maritimas / regno Hungariae ſubie=
cit: quique gentem Tartaricam / fines Hungarorum crebris incurſionibus
inuadere conſuetam / aperto Marte ſaepe conterens / ab huius reg=
ni finibus procul amouit, pedemque longe referre coegit / leges opti=
mas conſtituit. [P.2.6.6] Inuictiſſimus poſtea rex Andreas tertií Bele regis
filius, ac beatae Eliſabeth uiduae genitor, quem nos Hieroſolymita=
num uocitamus poſt felicem / ab expeditione Hieroſolymitana quam /
Hungarorum cum exercitu ſuſceperat / reditum / ſuper nobilium prae=
ſertim immunitate, ac praerogatiuis libertatibus / egregias ſanctio=
nes, praeclaraque decreta ſtabiliuit, quae uſque in praeſentem diem gens
Hungarica / tanquam ſacra decreta / ad uſque ſidera tollit. [P.2.6.7] Demum Excel=
lentiſsimi principes / domini Ludouicus: Sigiſmundus: Albertus:
& Mathias reges Hungariae temporibus ſuis / certas pari modo
conſtitutiones fecerunt. [P.2.6.8] Nouiſsime etiam / ſereniſsimus dominus
noſter modernus rex Wladiſlaus non minus caeteris praeſtantiores
leges condidit / cuius memoria Laudabilis apud Hungaros in be=
nedictione ſemper erit. [P.2.6.9] Et licet huiuſmodi conſtitutiones, ac leges
preſertim ſanctorum Stephani, & Ladiſlai regum / qui catalogo ſan=
ctorum aſcribi digne meruerunt / uetuſtate nimia iam pene ſint abo=
litae. Qui cum & alioquin magis / de diuina / quam humana lege tractaſ=
ſe dinoſcantur, reliquorumque ſubſequentium regum decreta / in cer=
tis clauſulis, & articulis mutata, uariataque habeantur. Tamen ex omnium
fere ipſorum diuorum regum conſtitutionibus per longum uſum ali=
quid legis in conſuetudinem noſtram / plus quam per centum annos iam ap=
probatam / deriuatum, traductumque eſſe dinoſcitur. [P.2.6.10] SECVNDO ex
principum priuilegiis / conſuetudo noſtra proceſsit / quae cum ſaepe
rebus ita expoſcentibus / in iudicio producta legerentur, & hone=
ſte iuſteque (dictante ratione) aedita, & confecta fuiſſe aprobarentur,
longum per eiuſcemodi iudiciarium exercitium / certa pars noſtrae con=
ſuetudinis progreſſum habuit. [P.2.6.11] TERTIO uero & ultimo ex iu=
dicum ordinariorum regni ſententiis, litteriſque Adiudicatoriis itera=
tis / immo pluribus uicibus uno, & eodem ordine ac modo / pro=
ceſſuque latis / & confectis / ac exequutione iuridica roboratis / con=
ſuetudo ipſa emanauit. [P.2.6.12] Verum tamen proceſſus iſte iudiciarius /
& uſus proceſſuum / quem in cauſis inchoandis / proſequendis, di=
ſcuciendis, & terminandis / obſeruamus / regnante ipſo domino
Karolo rege / predicti Ludouici regis genitore / per eundem ex
Galliarum finibus in hoc regnum inductus fuiſſe perhibetur / qui ad
haec uſque tempora (uariatis ſolummodo per publicas conſtitutiones /
quibuſdam terminis) inuiolabiliter ſemper extitit obſeruatus ob=
ſeruanduſque eſt etiam in futurum ſemper. [P.2.6.13] Nam aliter totius nobilitatis
illae addiſcerentur, in uſumque commune traherentur) ut in nihilum
redigerentur / neceſſe foret.
[P.2.7] Quid ſit priuilegium diffinitiue: & quo du=
plex eſt priuilegium. Tit. vij.
[P.2.7.pr] ITem exquo conſuetudo noſtra in quadam ſui
parte / exprincipum (ut praemiſſum eſt) priuilegiis ſumitur / hinc
de priuilegio / aliqua dicenda statui. [P.2.7.1] Vnde ſciendum quod priuilegium
dicitur quaſi lex priuata & ſingularis / quae ad unum / uel ad paucos
pertinet. [P.2.7.2] Aliter autem priuilegium dicitur praerogatiuum / aut honor ſin=
gularis. Et eſt principis beneficium / ſaepe contra commune ius indultum.
[P.2.7.3] DVPPLEX eſt autem priuilegium, ſcilicet generale & ſpeciale / gene
rale eſt / quod uniuerſitati uel collegio prout ciuitati / aut Capitulo
uel Conuentui conceditur. Et illud eſt perpetuum. [P.2.7.4] Speciale autem eſt
quod perſonae dumtaxat donatur. Et illud cum perſona extingui=
tur. Niſi forte in eo caueatur quod uirtus priuilegii / etiam ad haere=
des, & ſucceſſores ipſius priuilegiati deriuetur. Nam hoc modo
etiam haeredibus, ac ſucceſſoribus eius ſuffragari dignoſcitur.
[P.2.8] Vtrum decretum tollatur per priui=
legium: & econtra. Tit. viij.
[P.2.8.pr] SEd quaeri poteſt (prout ipſe quoque ſaepe quaeſitum audiui)utrum decretum, ſeu ius commune, tollatur per priuilegium / &
econtra, si priuilegium tollatur per decretum? [P.2.8.1] Quanquam multi multa di=
cant / aliterque / & aliter ſentiant, & pro utraque parte probationes non=
nullae in medium afferri queant. Nos tamen generaliter / omnium / & omnia
priuilegia / per ius commune, ſeu decretum tolli / & inualidari tene=
mus. In caſibus illis quibus expreſſe facta fuerit in generali conſti=
tutione mentio. [P.2.8.2] Prout habetur in decreto moderni domini noſtri
regis / libertatis ciuitatis Wiſſegradienſis abolitio nonarum a ciuita=
tibus liberis exactio / & Et alia huiuſmodi. [P.2.8.3] Quae &ſi priuilegia / ſuper
ipſarum parte dudum habeant confecta, tamen non priuilegium / ſed
decretum / ac generalis conſtitutio / in hac parte obſeruatur. [P.2.8.4] Priuilegi=
um autem / cui non fuerit expreſſe derogatum per legem contrariam /
generale decretum non inualidatur / prout ſuperius de conſiderati=
one, & intelligentia decreti / latius habes.
[P.2.9] Quod priuilegium dupliciter poteſt atten=
di: & emannari: & primo legitime. viiij.
[P.2.9.pr] DVplex eſt autem priuilegii conſideratio / ſcilicet in quantumex mera principis authoritate / riteque / & legitime procedit.
Et inquantum non / ſed in damnum aliorum uergit / uel alias conſtitutioni
communi derogare uidetur. [P.2.9.1] Inquantum igitur priuilegium ex mera prin=
cipis authoritate procedit / prout iurium poſſeſsionariorum Donatio /
a tributaria: triceſimarumque ſolutione exemptio / Fororum liberorum / ac
nundinarum generalium / Vadorumque, & tributorum collatio / quae ad ſolum
principem ſpectat / ſemper obſeruari debet / dummodo iuribus aliorum
manifeſte non preiudicet. [P.2.9.2] Et propterea in calce huiuſmodi priui=
legiorum clauſula iſta ſemper apponi / inſerique ſolet / SALVO IV=
RE ALIENO. [P.2.9.3] Nam ſi princeps ipſe quempiam hominem ruralem / uel
ciuitatem / a ſolutione tributorum de preſenti eximeret / & libertate do
naret / prius tamen tributariam exactionem iuſte fiendam / alicui fidelium
ſuorum contuliſſet / tunc per istud poſterius priuilegium / ſcilicet exem=
ptionale / quia priori priuilegio / ſuper tributo confecto palam praeiu
dicaret / primum inualidare / & huiuſmodi tributariam exactionem tolle
re non poteſt. [P.2.9.4] Verum in bonis / & tributis propriis principis / qui pri
uilegium donauit / exemptio ipſa tenebit, atque locum habebit.
[P.2.10] Quod priuilegium duobus modis intelligitur
iuribus aliorum preiudicare. x.
[P.2.10.pr] ITem de conceſsionibus quoque Fororum: Nundinarum / & Va=dorum / idem eſt ſentiendum / quod priuilegia ſuper eiſdem aedita / ſem=
per ſunt obſeruanda / ſi in praeiudicium iurium aliorum / non fuerint col
lata. Quae duobus modis poſſunt iuribus aliorum praeiudicare. [P.2.10.1] PRI=
MO / ratione temporis prout dictum eſt immediate. Quia prius eman=
nauit priuilegium alterius / quod non poteſt tolli per poſterius / etiam cum
fluniorum, ſeu Vada concedi de iure non poſſunt / niſi ea loca, ad quae
conceduntur / ſint ab aliorum locis / ad quae uidelicet prius fuere con=
ceſſa / in diſtantia ad minus unius miliaris / [P.2.10.3] licet poſsint etiam pro=
pinquius concedi / ſi deſtructionem priorum, uel illis notabile damnum
conceſsio ipſa non eſſet allatura. [P.2.10.4] Fora etiam Hebdomadalia, ac
Nundinae generales per tantam diſtantiam / & ad loca quoque propin=
quiora conceduntur, concedique poterunt / dummodo una & eadem die /
aut uno tempore cum prioribus Nundinis / ſeu Foris Hebdoma
dalibus nouiter conceſſa / non celebrentur / & alias noua, manife=
ſte priora non deſtruant.
[P.2.11] Priuilegium ſecundo modo forma=
tur illegitime. Tit. xj.
[P.2.11.pr] ALio modo poteſt conſiderari priuilegium in quantum nonex mera principis authoritate procedit / hoc eſt quod princeps
non habet iuſtam, legitimamque facultatem concedendi tale priuilegium /
quia uergit in praeiudicium aliorum, uel quod iuri communi, ac conſtitu
tioni generali praeiudicare dinoſcitur. [P.2.11.1] Et huiuſmodi priuilegium
non ualet / prout exempli gratia in decreto communi continetur / quod
tranſſumptis litterarum extra terminos Octauales confectis / in iudi=
ciis fides non adhibeatur. Princeps autem ſi cuiuſpiam priuilegium ſim=
pliciter tranſſumi faceret / cum clauſula derogatoria uidelicet
NON OBSTANTE lege, uel decreto regni noſtri / huiuſmodi
tranſſumpto uolumus fidem adhiberi etc. Aut Statutorias litteras /
cum gratia concederet / quod ſcilicet non obſtante annuali reuolutione
iam tranſacta / Donationem aliquam exequutioni demandare tenean=
tur. Quia iuri, & conſuetudini regni huius aperte derogari uidetur /
ideo non obſeruatur, neque obſeruandum cenſetur. [P.2.11.2] Idem eſt ſentiendum
ſuper illis priuilegiis ſi quibus ſuper eo conceſſa fuerunt uel in fu=
turum concederentur / quod in ſedibus iudiciariis comitatuum / coram co=
mitibus parochialibus ad cuiuſuis inſtantiam reſpondere non te=
neantur, neque in praeſentiam aliorum iudicum regni ordinariorum niſi in
cauſam conueniri poſſint. [P.2.11.3] PRAETEREA ſi iuramentum cuipiam
dominorum, uel nobilium preſtandum adiudicaretur, &priuilegium inde
produceretur / quod non ipſe reus / in perſona ſua / ſed officialis ſu
us illud deponere teneretur & huiuſmodi, etc. quia generali con=
ſuetudini totius regni abolim approbatae tale priuilegium praeiudicat /
nuſquam tenetur. Omnes enim domini / & nobiles / tam ſcilicet ſpirituales
quam ſaeculares: caeteri etiam poſſeſsionari utriuſque ſexus homines / qui
in hoc regno Hungariae bona, ac iura poſſeſsionaria gubernant
pari lege / unaque / & eadem conſuetudine in ipſorum iurium poſſeſsiona
riorum conſeruatione / atque cunctarum cauſarum inde emergendarum / pro=
ſequutione / uti debent / prout in PRIMA quoque parte praenotatum habetur.
[P.2.12] Quot modis carebit priuilegium ſua
firmitate. Tit. xij.
[P.2.12.pr] NOtandum ulterius quod priuilegium multis modis ſuo care=bit uigore. [P.2.12.1] PRIMO enim perditur, & inualidum erit
priuilegium / quando quis fecerit contra priuilegium ſibi conceſ=
ſum: aut male eo utitur. Quia meretur priuilegium amittere / qui con=
ceſſa ſibi abutitur poteſtate. Quemadmodum ille / qui ſuper male=
factorum / in territorio ſuo deprehenſorum punitione / priuilegium
principis habet / & capto fure / uel praedone non eum ſuſpendit: uel
palo affigit / ſed pactatum / pecuniae ſummam ab eo extorquendo di=
mittit, talis priuilegio ſuo abutitur. Quia princeps malefactores non
dimittendi / ſed iuxta eorum demerita feriendi, mulctandique praeſtitit au=
thoritatem. [P.2.12.2] SECVNDO amittitur priuilegium / dum quis tempore
debito non utitur priuilegio ſibi dato / atque conceſſo. Verbi gratia.
Si cuipiam regia maieſtas caſtrum, uel quodcunque ius aliud poſſeſ=
ſionarium donaret: & ille donataribus literas ſuas Donationales infra
anni reuolutionem / per regium, aut Palatinalem / & alicuius loci teſti=
monialis homines exequutioni non demandaret / tunc pacta reuolu=
tione ipſa annuali / huiuſmodi Donatio omni firmitate carebit. Neque
etiam cum litteris Statutoriis per gratiam (prout immediate praemiſi)
ficique debebit. Si interea alter quiſpiam / ius illud poſſeſsionarium,
pro ſe non impetrabit. [P.2.12.3] In facto etiam Fororum hebdomadalium: Nun=
dinarumque, & Vadorum / idem eſt faciendum. Vt ſi princeps alicui
Forum / aut Nundinas, uel Vada conceſſerit / ille infra anni reuolu=
tionem Donatione, & Priuilegio huiuſmodi utatur / & uti incipiat.
Nam aliter anno tranſacto uirtus eius expirabit. [P.2.12.4] HIC tamen aduer
tendum eſt / quod ſi peracta infra dictam annualem reuolutionem / exe=
quutione ipſius Statutionis / error aliquis / aut in literis ſuper ea re
Relatoriis / aut in proceſſu eiuſdem exequutionis uicio, uel negligen=
tia hominis regii, & teſtimonii / uel etiam Capituli, aut Conuentus
commiſſus fuiſſe deprehendetur / tunc in tali caſu / Donatio efficax
manebit. Et eiuſcemodi exequutio / prout caſus rei ſe obtulerit / re
formari poterit, atque debebit. [P.2.12.5] Veruntamen ſi ſimpliciter exequutio
ipſa neglecta, uel aliter error aliquis per Donatarium in ea commiſ=
ſus fuerit / reformari nuſquam poterit / ſed de nouo (ut praetactum eſt)
caſtrum, uel ius illud poſſeſsionarium impetrari debebit. [P.2.12.6] TERTIO
perditur priuilegium / in caſu quo quis incurrit crimen laeſae maie=
ſtatis, uel notam infidelitatis. Et hoc modo / non ſolum priuilegium /
ſed etiam caput / & quaelibet bona perdit. [P.2.12.7] QVARTO / ſi priuilegi
um in alternis enorme damnum redundat / ſicuti iam hunc modum
praedeclaratum habes. Quia & alioquin non eſt ueriſimile principem
concedentem / ius alterius preſens, uel futurum grauiter uelle laedere. [P.2.12.8] QVINTO / ſi princeps, uel alter iudex regni ordinarius ex certa
ſcientia uidens, & agnoſcens priuilegium non ualere multis iudi=
cauit contra illud. Secus tamen eſt / ſi aliquando contra priuilegium /
per errorem fuiſſet iudicatum. Nam iſto caſu poterit error ipſe / &
ex conſequenti priuilegii tenor / per nouum iudicium ſeruatis de iure
ſeruandis reformari. [P.2.12.9] SEXTO / per expreſſam / uel etiam tacitam
renunciationem ipſius priuilegii. Per expreſſam / ſic / quod publice re=
nunciauit, uel renunciabit / quis priuilegio ſuo. Per tacitam autem /
ſic quod publice actum ſit / contra illud priuilegium ipſo ſciente, & non
contradicente / ſed per omnia ſubticente. Quae taciturnitas / cum ſit
in ſui praeiudicium inducit / contra ſe quandam renunciationem. [P.2.12.10] SEPTI=
MO / per poſterius derogatorium priori / quando uidelicet utrumque
communitatem / tunc primum caſſabitur / & ſecundum obſerua=
bitur. [P.2.12.11] OCTAVO & ultimo / perditur priuilegium per expreſ=
ſam renouationem concedentis principis. Ex cauſis tamen ratio=
nabilibus in reuocatione huiuſmodi clare declarandis. Nam ſi
cauſae rationabiles reuocationem non firmauerint / ſed ſimplici=
ter factam fuiſſe / litterae reuocatoriae denotauerint / ipſa reuoca=
tio locum non habebit. Alias enim incommoda multa ſequeren=
tur: & quilibet de priuilegio ſuo dietim deſperare cogeretur. Et
haec de priuilegiis dicta ſufficiant.
[P.2.13] Quid ſit ſigillum deſcriptiue: et
quod duplex est ſigillum.
Titulus. xiij.
[P.2.13.pr] VErum / quia omnia priuilegia ſigillis roborari, commu=nirique ſolent / ideo ſuper ſigillis quoque in hac parte ali=
quid dicendum conuenit. [P.2.13.1] VBI ſciendum quod ſigillum eſt noto=
rium ſignum auro. aut alio metallo / uel caerae impreſſum / corro=
borans omne factum. [P.2.13.2] ET DVPLEX EST SIGILLVM / ſci=
licet authenticum, & non authenticum. Authenticum dicitur quaſi
authoritatem tenens / cui credi debeat. Et eſt proprie principum,
ac ordinariorum iudicum regni, nec non Capitulorum, & Con=
uentuum. Et huiuſmodi ſigillum authenticum, litteris appoſitum /
confirmat omne factum / in ipſis litteris expreſſum, atque declara=
tum. [P.2.13.3] HABENT praeterea etiam ciuitates, & oppida ſigilla au=
thentica / per reges, & principes ipſis conceſſa. Quae in factis, &
rebus / coram eis, & in medio eorum uertentibus / ac emergendis /
robur ſortiuntur firmitatis. [P.2.13.4] NON AVTHENTICA uero ſunt
priuatarum perſonarum ſigilla. Et talia nihil perpetuitatis ſub ſe
continere poſſunt. [P.2.13.5] Quorum multa ſunt genera: Alia enim ſunt
dominorum praelatorum / necnon comitum perpetuorum, & ali=
orum baronum / officia baronatuum pro honore tenentium, &
alia ab eiſdem baronibus propagatorum. Alia uero nobilium,
culpta, & effigiata. [P.2.13.6] Superiores itaque praelati ut Archiepiscopi, &
Epiſcopi: nec non prior Auranae ac comites / liberi & perpetui
regni. Etiam Raſciae Deſpotus / per litteras eorum proprias / ue=
ris, & notoriis ſigillis ipſorum / roboratas / procuratores conſtitu=
endi facultatem habent. [P.2.13.7] Caeteri autem barones, & magnates, atque
nobiles coram ipſis iudicibus regni / ordinariis, ac in locis teſti=
monialibus / Capitulis ſcilicet, & Conuentibus / & procuratores con=
ſtituere, & alias Faſsiones (ut uerbo domeſtico utar) facere tenen
tur. [P.2.13.8] Iudices ſiquidem regni ordinarii: ac ipſa loca teſtimonialia ſi=
gilla authentica habentes / ſub eorum ſigillis tam procuratores
conſtituendi / quam etiam cunctas alias Faſsiones (rite tamen / &
legitime) faciendi / habent authoritatem.
[P.2.14] Quorum regum priuilegia ſeruan=
tur: et quorum non.
Titulus. xiiij.
[P.2.14.pr] ITem habita iam priuilegiorum, & ſigillorum declarati=one / neceſſe eſt uidere quorum regum, et principum / hui=
us regni priuilegia obſeruantur: & quorum in iudiciis reiciuntur,
nulliuſque uigoris, & firmitatis eſſe cenſentur. [P.2.14.1] VBI SCIENDVM
quod uniuerſae litterae ſanctiſsimorum Stephani, & Ladislai re=
gum. Praeterea ſereniſsimorum primi Andreae / genitoris regis
Salomonis, necnon primi Belae / patris: & primi Geyſae / fratris ip
ſius beati Ladiſlai regis / ac Colomanni filii dicti Geyſae / qui pri=
mum epiſcopus Waradienſis. fuit / ſed per diſpenſationem apo=
ſtolicam / deficiente haerede regio / regni gubernacula ſuſcepit. Et
ideo Hungarico idiomate Kewnwes kalman / in hunc uſque diem
appellatur. [P.2.14.2] ITEM Stephani ſecundi / filii eiuſdem Colomanni:
[P.2.14.3] atque ſecundi Belae / qui Caecus appellatus eſt / filii uidelicet ducis
almi. / [P.2.14.4] & Geyſae ſecundi / filii eiuſdem Belae Caeci. [P.2.14.5] Necnon tertii
Stephani / filii ipſius ſecundi Geyſae. [P.2.14.6] DEMVM Belae tertii / filii
hic eſt ille Bela / qui fures & latrones perſequutus eſt: atque de reg=
no extirpauit. [P.2.14.7] TANDEM Emerici filii eiuſdem tertii Belae re=
gum. Quiquidem Emericus eccleſiam Waradienſem certis Do=
nationibus decoraſſe pariter & amplificaſſe perhibetur / litterae ſer=
uantur. [P.2.14.8] Et ſecundum aliquos / iſte Emericus / alio quaſi corrupto
uocabulo Heinricus appellatur, atque ſcribitur / non tamen Hun=
garorum / ſed Germanorum potius uſu ſic intitulatur. [P.2.14.9] Nec erat
neceſſarium / nomina regum iſtorum connumerare / ſed poterat
haec commemoratio breuius perſtringi: pariter & annotari. Ex quo
tamen nobiles regni Hungariae ſuper eorum nobilitate ſimul &
libertate / pauca admodum priuilegia temporibus horum regum /
qui potius incremento eccleſiarum dei / & populo chriſtiano / hoc
in regno quaſi nouiter plantato / curam ſalutis impendere ſtudu=
erunt / condonata habent, & alias certi fuerunt principes / inter hos
pro regibus nominati / quorum litterae in irritum tranſiere / puta /
Petrus Theutunus. Abba Hungarus. Salomon filius primi An
dreae: & Stephanus quartus / filius dicti regis Belae Caeci / qui quinque
dumtaxat menſibus corona, ſceptroque potitus / de regno turpiter
fuit expulſus. Necnon Ladiſlaus tertius filius praelibati Emerici,
ſiue Heinrici / qui ſex ſolummodo menſibus regnauit / propterea
ut nomina pariter & priuilegia regum ipſorum / lucidius agno=
ſci queant / ea prolixe poſui. [P.2.14.10] VLTERIVS aduertendum quod
infraſcriptorum quoque regum, & principum litterae: ac priuile=
gia / in quouis facto / & negocio obſeruantur: ſed eorum nomina
ſeorſum propterea notaui / quoniam tempore huius glorioſi prin=
cipis ſecundi Andreae / filii (ut praenotatum eſt) tertii Belae regis,
qui primus erit in ordine regum ſubſequentium / laudabilis / prae=
claraque libertatis praerogatiua nobilium / qua generaliter uſque mo
do fungimur / & gaudemus / in ſcriptis declarata / per modumque
decreti, & conſtitutionis generalis roborata extitit. [P.2.14.11] Quamuis etiam
regnante ſanctiſsimo ipſo Prothorege noſtro Stephano: & ali=
orum quoque ſuccedentium regum temporibus multi fuerint in hoc
regno nobiles; conditionaria tamen quadam ſeruitute, collectarumque
atque tenebantur / a qua primum per hunc Andream regem / ipſi
nobiles / qui eo tunc ſeruentes dicebantur / exempti fuerunt / atque
immunes. [P.2.14.12] Et propterea / cuncti reges uſque in preſens tempus sibi
ſuccedentes / ſacro (ſicuti praenarratum eſt) prius quam diadema=
te coronarentur / ſuper obſeruando decreto, ac conſtitutionibus
eiuſdem domini Andreae regis praelatis, ac baronibus, & magna=
tibus / proceribuſque & nobilibus regni huius iuramentum praeſta=
re conſueuerunt. [P.2.14.13] HVIVS ANDREAE REGIS priuilegium /
in monte Thaabor (ubi dominus / & ſaluator noſter tranſfigura=
tus fuerat) ſuper quadam poſſeſsionaria collatione emanatum, &
confectum / in comitatu Honthenſi habetur / hac etiam tempeſtate.
[P.2.14.14] Ad proſequutionem itaque caeptae materiae redeundo / praenotati ſe
cundi Andreae: necnon quarti Belae eiuſdem Andreae filii / cuius
tempeſtate Hungaria per Tartaros deuaſtata fuit. [P.2.14.15] Praeterea quin
ti Stephani / filii ipſius quarti Belae (demptis litteris tempore duca
tus eiuſdem Stephani / qui ſe iuniorem regem Hungariae / & ducem
Tranſiluanenſem tunc intitulare ſolebat) confectis & emannatis.
Nam tales litterae ſuae non ſeruantur / niſi forſitan / ipſo / poſtea reg=
ni gubernacula iuſte ſuſcipiente pariter & poſsidente / per eum
fuiſſent confirmatae. [P.2.14.16] ITEM quarti Ladiſlai / filii ipſius quinti Ste=
phani / qui kwn lazlo nominatus extitit / regum priuilegia ualent &
obſeruantur. [P.2.14.17] ITEM litterae tertii Andreae regis / qui Venetus cog
nominatus eſt / non ſeruantur / exceptis illis / ſi quae per dominum
Carolum regem / immediatum ſuum ſucceſſorem annulari ſigil=
lo ſuo in cera rubea / in qua habetur littera. K. circa imaginem a
parte dextra / pro ſigno confirmationis appoſito / fuiſſent confir=
matae. Nam tales obſeruantur. [P.2.14.18] ITEM rex Carolus tria ſigilla ha=
buit / quorum duo priora per eundem fuerunt reuocata: & priui=
legia ſub illis emannata non ſeruantur / niſi per tertium poſterius
fuiſſent roborata. Quod quidem tertium / ſic agnoſcitur / ut ex dua
bus partibus clipei in area ſigilli exſculpti. In quo uidelicet clipeo
duplicata crux continetur, ſint duae figurae draconis. [P.2.14.19] ITEM Lodo
uicus rex ipſius Caroli filius / duo ſigilla habuit / quorum primum in par
tibus Vgurae deperditum: & a reuerendiſsimo domino Nicolao Archiepi=
niſi per secundum nouum fuiſſent literae ſub priori ſigillo aeditae /
poſtea confirmatae / ſub quo nouo ſigillo tam litterae eiuſdem re=
gis Lodouici ſub ipſo priori ſigillo ſuo confectae / quam etiam prae
dicti domini Caroli regis / patris ſui / ſub duobus prioribus ſigil=
lis caſſatis / annulatis / emanatae / per appenſionem eiuſdem noui ſeu
ſecundi ſigilli fuerunt tandem confirmatae. Et tales ubilibet ſer=
uantur. [P.2.14.20] Breuiter itaque priuilegia ipſius domini Lodouici regis / ab
anno domini trecenteſimo ſexageſimo quarto ſupra milleſimum
uſque ad obitum ſuum / uidelicet annum ſalutis milleſimumtrecen
teſimum octuageſimum ſecundum ſupra milleſimum confecta /
robur ſorciuntur firmitatis. Sed priora non ualent / niſi fuiſſent
modo antelato poſtea confirmata. [P.2.14.21] Quae ut lucidius intelligantur /
clauſulam per eundem Lodouicum regem / ad confirmandas ta=
les litteras ſuas / apponi ſolitam / & per me / ex eiuſcemodi litteris
ſuis confirmatis / quarum plures in ſpecie uidi / atque perlegi / ex=
ceptam uerbotenus interſerendum ſtatui / quae ſic incipit. [P.2.14.22] AD PER=
PETVAM REI MEMORIAM / Nos Lodouicus rex prae=
fatus / uniuerſis declaramus, quod ubi in regno noſtro Boznae / in=
numerabilis multitudo haereticorum, & Pateranorum pululaſſet /
in errorem fidei orthodoxae: ad extirpandum quoque de ipſo reg=
no noſtro eoſdem / ex una parte nos perſonaliter inſtaurato uali=
do exercitu proficiſcebamur: ex alia uero parte uenerabilem in
chriſto patrem dominum Nicolaum Archiepiſcopum Strigoni=
enſem noſtrum cancellarium / penes quem utrumque par ſigilli no
ſtri authentici habebatur: & uirum magnificum / dominum Nico=
laum Palatinum: cum caeteris praelatis, baronibus, & regni noſtri
proceribus / in Wzwram deſtinaramus. Quidam familiares ipſi=
us domini Archiepiſcopi / pro cuſtodia deputati / utrumque par di=
cti ſigilli noſtri Authentici praeconcepta malicia ſubtraxerunt. [P.2.14.23] Nos
itaque praecauentes ne ex huiuſmodi ſigilli noſtri deperditione / reg=
nicolis noſtris in eorum iuribus ſucceſsiue periculum poſsit im=
minere / ſigillum nouum / in duobus paribus fecimus pro nobis ſcul=
pi / quod ad omnia priuilegia noſtra / & condam domini Caroli regis /
patris noſtri / ſub priori ſigillo eiuſdem tempore ſuae coronationis ſculpto /
tratae extiterunt repertae) permactato / ac ſub alio ſigillo ipſius / in
partibus Tranſſalpinis caſualiter deperdito / confecta / iuxta dicta
tria ſigilla decreuimus fore apponendum. [P.2.14.24] Ad quemcunque uero priui=
legia paterna / dictis duobus prioribus ſigillis ſuis conſignata / quae
per eumdem patrem noſtrum per ſigilla eiuſdem poſteriora / uel per nos
cum ſigillo modo praemiſſo deperdito confirmata non haberen=
tur / & ad ipſa priuilegia / ipſum nouum ſigillum noſtrum non appen=
deretur, uel quaecunque patentes litterae non confirmarentur / ea priui=
legia, & litterae / ſicut per eundem patrem noſtrum fuerunt reuocatae, &
annullata / ſic & nos ipſas, ſeu ipſa commiſimus uiribus caritura, nul
lam quoque roboris obtentura firmitatem. [P.2.14.25] Inter quae / praeſens priui=
legium noſtrum / omni prorſus ſuſpitione deſtitutum: & omnia
in eo ſuperius contenta, & expreſſa / pro eodem. T. ſuiſque haeredi=
bus / & ſucceſſoribus dicti ſigilli noſtri noui / duplicis / & authen=
tici appenſione renouauimus / & perpetuo confirmamus. Datum
per manus eiuſdem domini Nicolai Archiepiſcopi / Cancellarii no
ſtri / decimo Kalendas menſis. T. Anno Domini milleſimo trecen=
teſimo ſexageſimo quarto / regni autem noſtri / anno uigeſimo tertio.
[P.2.14.26] ITEM LITTERAE DOMINI SIGISMVNDI REGIS,
ET IMPERATORIS, ante annum domini milleſimum quadrin=
genteſimum ſextum emanatae / non ſeruantur / ex eo quod idem S[i]gismun=
dus rex / de conſilio dominorum praelatorum, & baronum, regnique ſui no=
bilium / per modum generalis decreti ſanxerat / ut a feſto beati Geor=
gii martyris in anno domini quadringenteſimo quinto ſupra mi=
leſimum / uſque ad aliud feſtum ipſius beati Georgii martyris / in prae=
tacto anno gratiae milleſimo quadringenteſimo ſexto / tunc uentu
rum / iam uero tranſactum / uniuerſae litterae Donationales / & aliae
priuilegiales / praefati condam domini Lodouici regis ſub ipſius ſe
creto dumtaxat ſigillo emanatae / ac dominarum Eliſabeth relictae: &
Mariae filiae eiuſdem Lodouici regis / Hungariae ſcilicet reginarum /
necnon ipſius Sigismundi regis / ante illa tempora qualitercunque
confecta / ad confirmationem importarentur / alioquin inefficaces, uiri=
buſque per omnia deſtitutae relinquerentur. [P.2.14.27] Poſt haec autem tempora litterae
eiuſdem domini Sigiſmundi regis / & imperatoris / uſque in diem obi=
mum ſupramilleſimum editae / ſemper ualent, & obſeruantur. [P.2.14.28] Vt autem
huius rei noticia / pro tollendo dubio / cunctis pateat / formam ac con=
tinentiam quarundam litterarum Donationalium eiuſdem domini Sigismun=
di regis ſuper praemiſsis confectarum, & in iuditio contradictorio du
dum productarum / ſenſu in nulla parte mutato adieci / huiuſmodi
ſub tenore. [P.2.14.29] NOS Sgismundus dei gratia rex Hungariae, Dalma=
ciae / Croaciae etc. Marchioque Brandenburg. etc. ſacri Romani imperii /
uicarius generalis, & regni Bohemiae gubernator / memorie com=
mendamus per praeſentes. Quod cum nos prelatorum & baronum / ac
regni noſtri procerum ſana deliberatione exinde ſubſequuta / pro
bono utili, & tranquillo ſtatu / regnicolarum noſtrorum / omnes / & ſingu=
las litteras / quondam excellentiſsimi principis / domini Lodouici dei
gratia inclyti regis Hungariae patris, & ſoceri noſtri chariſsimi /
ſub ipſius ſecreto ſigillo tantum modo / ac illuſtriſsimarum principum /
dominarum Elisabeth matris, & Marie contoralis noſtrarum chariſsi
marum / reginarum dicti regni Hungariae / felicium recordationum, nec
non noſtras ſub ipſarum / atque ſimiliter noſtris / tam maioribus quam mi=
noribus ſigillis / ſuper factis quibuſuis / & preſertim poſſeſsiona
riis / confectas, & emanatas / quibuſcunque perſonis dignitate quauis
fungentibus / ad tollendum omne dubium / remouendum ſcandalum, &
ad euitanda multa, atque uaria incommoda / quae propter ſigillorum ip=
ſarum dominarum, atque noſtrorum deperditionem / ac noſtri maioris / ui
delicet duplicis / ex cauſis, & rationibus legitimis confractionem /
multorum iuribus / & preſertim poſſeſsionariis uti potuiſſent dero=
gare / a feſto beati Georgii martyris / in anno domini quadringen
teſimo quinto / proxime praeterito / uſque ad annualem eiuſdem reuolutio=
nem / ſub poena reuocationis, anullationis, & caſſationis earundem
(ſi non producerentur) per nos uidendae, & examinandae. Et ſi opus
fuiſſet / ſub preſenti moderno nouo noſtro autentico duplici ſigil
lo / confirmandae, & approbandae / noſtrae claritati exhibendas de=
creuiſſemus / & praeſentandas. Eandemque elapſo huiuſmodi decre=
ti, & ſtatuti noſtri termino / pro examinandis, & reuidendis huiuſ=
modi litteris / coram nobis productis, uel non productis, per noſque
cum praeſcripto noſtro moderno maiori duplici ſigillo confirmatis
comites noſtros prouinciales congregationes iuiſiſſemus / celebra=
ri generales. [P.2.14.30] Demum quia .T. & .T. nobiles comitatus .T. litteras
ſuas ſuper Donatione portionis poſſeſsionariae / in poſſeſsione
T. uocata / in comitatu .T. praedicto / exiſtente habite / dudum per no=
ſtram maieſtatem / dicto .T. filio .T. patri ipſorum / & per conſequens
eiſdem .T. & .T. ipſorumque haeredibus facta / Confirmationales / coram
nobis, ſeu homine noſtro in noſtra perſonali praeſentia / ad id ſpe=
cialiter deputato / necnon iuratis aſſeſsoribus huiuſmodi congre
gationis generalis / praedicti comitatus. T. producere nequierunt,
ſeu non potuerunt. Ideo nos praemiſſo noſtro decreto / iuxta uigo=
rem eiuſdem ſatiſfacere uolentes, ipſumque robur perpetuae firmita=
tis obtinere uolentes / praemiſſas literas Donationales pro anno=
tatis .T. filio .T. & per conſequens ipſis .T. & .T. ipſorumque haeredi
bus / ſuper Donatione / dictae portionis poſſeſsionariae / per nos
modo quo ſupra datas, per ipſoſque praeſcripto autentico duplici
noſtro ſigillo confirmare non procuratas / ſeriatim, & uerbo te=
nus reuocantes, caſſantes, ac ſuis uiribus prorſus carituras decer=
nentes, & relinquentes / eandemque portionem poſſeſsionariam / rurſum
noſtris regiis manibus annectentes / memoratis .T. & .T. ac ipſo=
rum haeredibus / & poſteritatibus uniuerſis / occaſione, & praetextu
praeſcriptae portionis poſſeſsionariae / in dicta poſſeſsione .T. exi
ſtentis, ac cunctis eiusdem utilitatum / & pertinentiarum, & irre=
uocabile ſilentium imponendum duximus, & imponimus per praeſen=
tes. [P.2.14.31] Nos ſi quidem / qui ex ſuſcepti regiae dignitatis officio / fidelium
noſtrorum actus uirtuoſos, & merita (prout regalem decet dignitatem)
aequo libramine ponderantes unicuique iuxta meritorum qualitatem /
regio fauore occurrere debemus, conſideratis, & in memoriam no=
ſtrae celſitudinis reuocatis / fidelitatis / & fidelium ſeruitiorum praeclaris
meritis, uirtuoſis geſtis, & acceptis complacentiis / fidelium noſtrorum
dilectorum / magnificorum virorum .T. & .T. filiorum condam .T. quibus
iidem / nobis & ſacrae noſtrae coronae regiae / ſub diuerſitate locorum,
& temporum / cum omni ſinceritatis zelo / fidelitatis feruore / deuotio=
nis conſtantia / & ſollicitudine continua / labores in perſonis ſube
untes, & expenſas in rebus cum adiectione laudabilium operum / ſe
acceptos. [P.2.14.32] Volentes ob hoc eiſdem pro praemiſsis ipſorum fidelium ob=
ſequiorum meritis / ad praeſens aliquali noſtro regio occurrere cum
fauore / eandem portionem noſtram regiam poſſeſsionariam in dicta poſ=
ſeſsione .T. uocata in antefato comitatu .T. exiſtente habitam / ſimul=
cum uniuerſis ſuis utilitatibus / & pertinentiis / uidelicet terris ara=
bilibus / cultis, & incultis, pratis, foenilibus, ſiluis, nemoribus, aquis,
piſcinis, molendinis, aquarumque decursibus, montibus, uineis, &
generaliter quibuſlibet eiuſdem portionis poſſeſsionariae utilitatum
integritatibus / quouis nominis uocabulo uocitatis / ſub eiſdem ueris
metis, & antiquis limitibus / quibus eadem per ſuos poſſeſſores rite
tenta fuiſſet, & poſſeſſa / memoratis .T. & .T. & per ipſos eorum
haeredibus, & poſteritatibus uniuerſis ex certa noſtra ſcientia, ac
praelatorum, & baronum noſtrorum conſilio / de manibus noſtris regiis,
nouaeque noſtrae Donationis titulo, & omni eo iure / quo praedicta
portio poſſeſsionaria / in praetacta .T. habita / tam praeuia / quam aliis
quibuſcunque rationibus / ſeu de cauſis ad noſtram legitimae ſpectat
collationem / dedimus, donauimus, & contulimus, imo damus, dona=
mus, & conferimus / perpetuo, & irreuocabiliter poſsidendam, tenen=
dam pariter & habendam / ſaluo iure alieno / aſſumentes noſtro / &
noſtrorum ſucceſſorum regum ſcilicet Hungariae / nominibus, & perſo=
nis / praelibatos .T. & .T. ipſorumque haeredes, & quoſlibet ſucceſſo=
res / in pacifico dominio, & quieto / praedictae portionis poſſeſsionariae,
& quibuſlibet eius utilitatum, & pertinentiarum praeſcriptarum / contra quoſ=
libet impetitores cauſidicos, & auctores / intra uel extra iudicium /
ſemper, & ubique propriis noſtris, & eorundem noſtrorum ſucceſſorum
laboribus / & expenſis indemnes, & illeſos protegere, expedire /
ac conſeruare / harum noſtrarum uigore, & teſtimonio litterarum medi=
ante,quas / dum nobis in ſpecie reportate fuerint in formam noſtri
priuilegii redigi faciemus. Datum. etc. Anno domini milleſimo
quadringenteſimo decimo editae / semper obseruantur. [P.2.14.33] ITEM
litterae domini Alberti regis / ſucceſſoris immediati dicti domini
Sigismundi imperatoris ualent, & ſeruantur. [P.2.14.34] ITEM omnes Dona=
tiones, & aliae quaelibet conceſsiones condam dominae Elizabeth /
filiae ipſius domini Sigiſmundi regis / relictae ſcilicet dicti condam
craque regni huius corona / ſed reliquiarum capitis ſancti Stephani
regis ornamento inſignitus fuerat: quique in partibus Romaniae iux=
ta opidum Warna / marina prope ad littora / per Amratem Thurcorum
Caeſarem / circa feſtum beati Martini epiſcopi, & confeſſoris / in Anno
gratiae quadringenteſimo quadrageſimo quarto ſupra milleſimum /
debellatus occubuit) pro quorumcunque parte / & quibuſcunque / ac qua=
uis ratione / uel titulo factae / per omnia caſſatae / reuocatae / & uiribus de=
ſtitutae ſunt / quae nunquam tenentur / excepta dumtaxat Donatione, ac ele=
moſinaria largitione per ipſam dominam Elisabeth eccleſiae Alben=
ſis regalis facta. [P.2.14.35] ITEM litterae dominorum praelatorum, baronum, pro=
cerumque / & nobilium regni Hungariae uniuerſorum / ſub eorum ſigillo
in quo duplicata crux / ad inſtar ſigneti gentis Hungaricae continetur
emanatae / in quantum proceſſus iuridicos, necnon Faſsiones / iudiciaque
concernunt, ueluti litterae unius iudicis ordinarii / obſeruantur. Quantum
uero ad Donationes / annuentias / uel conſenſuum adhibitiones nihil ua=
lent / prout ex tenore priuilegii ipſorum in ciuitate Peſthienſi. Secun=
do die feſti Aſcenſionis domini, quae ſeptima die Maii fuit / in an=
no eiuſdem quadringenteſimo quadrageſimo quinto ſupra milleſi=
mum inter caetera ſuper ea re editi clareſcit / quod (quia multa con
tinet in ſe capitula / plureſque complectitur articulos / propoſito noſtro
non correſpondentes) uerbotenus inſerere tedioſum exiſtimaui.
Super ipſius tamen ſigilli ſculptura / & uirtute / articulum in eiſdem litteris
poſitum / ſub eadem forma uerborum / qua ibi ſcriptum uidi, atque legi hic
annectere curaui / qui ſic ſequitur. [P.2.14.36] ITEM quod ex nunc diſponatur
unum ſigillum / in quo ſit ſignetum crucis / ſicuti ſignetum regni Hunga=
riae: & illud ſigillum ſeruetur in ciuitate Budenſi ut querulantes habeant
ſub ipſo ſigillo literas neceſſarias, & commemoriales, & procedatur
iuſticia mediante / ſecundum quod decet / uſque Coronationem regis.
ECCE clare deſcribitur / illud ſigillum ad iudicia ſolummodo celebran
da: iuſtitiamque miniſtrandam fuiſſe inſtitutum, atque fabricatum. [P.2.14.37] Clauſulam autem
extremam ipſius articuli / ſuper ſigillo praetacto conſcripti (uideli=
cet uſque Coronationem regis) noli accipere, neque interpretari / quod
tunc in proximo nouus quiſpiam rex debuiſſet coronari. Nam illu=
ſtris princeps Ladiſlaus / filius dicti condam Alberti regis / dudum
quadrageſimo ſupra milleſimum coronatus fuerat: ſed intelligen=
da eſt / per clauſulam illa iuriſditionis ſacrae coronae regni: ac plena
riae poteſtatis regiae, quam tunc puerulus ille exiſtens regere, & gu=
bernare non poterat / in manus, & authoritatem ipſius domini La=
diſlai regis / perfecta in proximo aſsignatio. [P.2.14.38] POST obitum autem prae=
libati domini Wladiſlai Poloniae regis / uſque ad electionem Iohan=
nis de Hwnyad in gubernatorem regni huius Hungariae / Nicola=
us de Wylak, alias Waywoda Tranſiluanus / in capitaneum eiuſ=
dem regni / deputatus erat, & proinde uicarium quoque regni Hun=
gariae intitulari ſe faciebat. [P.2.14.39] ITEM uniuerſae Donationes, & litte=
rae Donationales / ipſius domini Iohannis de Hwnyad guberna=
toris / gubernaminis ſui dumtaxat officio durante / & non prius, neque
poſterius / uſque ad numerum triginta duarum ſeſsionum Iobagionalium /
ſed non amplius / factae & confectae / obſeruantur. [P.2.14.40] VNDE infertur quod
quaelibet Donationes / ac annuentiae: & conſenſuum adhibitiones / per eundem
Iohannem gubernatorem ultra numerum praetactarum triginta duarum ſeſsionum
Iobagionalium / cuipiam factae, uel collatae / non ualent neque tenent. [P.2.14.41] ITEM
conſenſuum quoque ſuper quouis contractu, uel alio negotio per eundem
adhibitiones. Poſt exitum / ſue gubernationis (quia tales omnes conditionales
fuerunt) locum non habent. Exempli gratia, Si cuipiam annuiſſet / ut dece=
dente, & haeredibus deficiente tali nobili / bona ſua / in talem hominem
deuoluantur. Si huiuſmodi annuentia uel conſenſus / numerum praeſcrip=
tarum triginta duarum ſeſsionum Iobagionalium non exceſsiſſet / & ille no=
bilis ſtante adhuc gubernaminis ſui officio defeciſſet / talis conſen=
ſus pro tunc rite locum habuiſſet. Sed ſi in praeſentiarum deficeret / regnante
uero, & legitimo iam rege / locum non haberet / quia gubernator ipſe /
metas authoritatis ſibi traditae / tranſcendere nequiuit. Auctoritas autem
ſibi ad ulteriora, maioraque data non fuit, neque dari commode potuit /
ex quo praefatus dominus Ladiſlaus ipſius Alberti regis filius licet tenerae
adhuc aetatis / dudum tamen (ut praefertur) coronatus / ad quem plenaria iuriſdi
cio ſacrae coronae ſpectabat / tunc in humanis agebat. [P.2.14.42] Et ne quiſpiam
aliter ſentiat / & temerarie contrarium obiciat / articulos ſuper authorita
te in conferendis bonis, ac iuribus poſſeſsionariis praedicto gubernato=
ri data, & attributa / confectos / & ex ſerie litterarum praenotatorum dominorum /
uerſorum / Budae in feſto Annunctiationis ſacratiſsimae uirginis Ma
riae / anno uirginei partus eiuſdem / quadringenteſimo quadrageſi=
mo ſeptimo ſupra milleſimum / aeditarum, & confectarum / & articulos
quoque in generali eorum congregatione in ciuitate Peſthienſi / circa
feſtum Penthecoſtes tunc proxime (in anno uidelicet ſalutis qua=
dringenteſimo quadrageſimo ſexto ſupra milleſimum) praeteritum /
quando utputa / idem Iohannes Hwnyadimus / in gubernatorem reg=
ni electus, & ſublimatus fuerat / decretatos, atque formatos in ſe, ſe
riatim continentium / per me uerbotenus excerptos / abſque omni ua=
riatione / pro tollenda omni in hac parte ambiguitate / appoſui atque
subiunxi. Quiquidem articuli (dimiſsis aliis ipſarum litterarum continen=
tiis) huiuſmodi uerborum ſub tenore. ITEM ipſe domi=
nus gubernator / his, qui fideliter ſacrae regni coronae seruiuerint /
de illis poſſeſsionibus / quae deinceps ad ſacram coronam / pure, le=
gitimeque / ſine cuiuſpiam alterius iure / per defectum ſeminis. Item pro=
pter delationem falſarum litterarum: propter cuſsionem falſarum monetarum
& fabricationem falſi ſigilli, necnon propter inductionem extraneae
potentiae / in hoc regnum / ac poſitionem ignis / in eodem fuerint deuolu
tae / in quibus ſcilicet poſſeſsionibus triginta duae ſeſsiones / & non
plures fuerint, uel fieri poterint / & etiam in quibus infra eundem nu=
merum triginta duarum ſeſsionum fuerint / uel fieri poterunt / facere
ualeat Donationes. [P.2.14.43] Si uero ciuitates / oppida & poſſeſsiones ul=
tra numerum praeſcriptarum triginta duarum ſeſsionum etiam praeſcriptis
modis, ad ſacram coronam fuerint deuolutae / illas partiri, ſeu diuide=
re / in triginta duas ſeſsiones non ualeat / & ſub nomine triginta
duarum ſeſsionum de illis facere cuipiam Donationem / ſed huiuſmodi
omnes ciuitates, oppida, & poſſeſsiones indiuiſae ipſi coronae reſer=
uentur. [P.2.14.44] ITEM dominus gubernator ſi cui Donationem praemiſſo modo
ſemel fecerit / amplius eidem donare non ualeat / & cum Donationes
caſtrorum, ciuitatum, oppidorum, ac poſſeſsionum, & ſimilium ad ius regi
um dumtaxat ſpectare dignoſcantur. Igitur ipſe / quibuſcunque Do=
nationem fecerit / illi tempore ſuo teneantur accedere ad dominum re=
gem pro confirmatione obtinenda. [P.2.14.45] ITEM poſſeſsiones eorun=
dem, quorum propter delationem falſarum litterarum, aut cuſsionem falſarum
deuolutae / quouſque illi / qui per iudices ſuos competentes iudicia=
liter ſecundum antiquam, & approbatam regni conſuetudinem ſenten=
tiati fuerint / occupare, & de eis Donationem facere non ualeat quo=
uis modo. Reliquos autem litterarum ipſarum articulos / quia huic rei / non
quadrant / praetermittendum duxi. [P.2.14.46] ITEM litterae praedicti Ladiſlai
filii antefati Alberti regis / ab anno domini quadringenteſimo quin
quageſimo ſecundo ſupra milleſimum / quo ipſe gubernator offi=
cio ſui gubernamimis (quod ſeptem per annos feliciter geſſerat)
ceſsit / ab obitus uſque ſui diem / annum ut puta ſalutis quadringen=
teſimum quinquageſimum ſeptimum ſupra milleſimum emanatae ſeruan
tur. Licet ſequenti anno / ceſsionis praenotati gubernaminis / uide=
licet quadringenteſimo quinquageſimo tertio ſupra milleſimum /
quo ipse Ladiſlaus rex circa feſtum Purificationis uirginis glorio=
ſae de Wienna Budam reductus / bonorum collationes / conſenſuumque
adhibitiones, & aliarum rerum expeditiones / facere cepiſſe dinoſcatur.
[P.2.14.47] ITEM priuilegia inuictiſsimi principis condam domini Mathiae
regis laudandae recordationis a tempore felicis ſuae coronationis:
anno uidelicet domini quadringenteſimo ſexageſimo quarto ſu=
pra milleſimum / in die cenae domini factae / mortis aduſque ipſius diem
feriam ſcilicet tertiam poſt dominicam Palmarum in anno incarnationis
dominicae quadringenteſimo nonageſimo ſupra milleſimum prae=
teritam / emanatae ſeruantur / ante uero coronationem ſuam confectae,
non tenentur / niſi poſtea fuiſſent per eum confirmata. [P.2.14.48] ITEM litterae
moderni, & quidem gratioſiſsimi domini noſtri Wladiſlai regis a
die dominico proximo / poſt feſtum Exaltationis ſanctae Crucis / in
ipſo anno gratiae quadringenteſimo nonageſimo ſupra milleſi=
mum tranſacto / die ſcilicet felicis coronationis ſuae uſque modo con
fectae / & in futurum quoque emanandae / rite & legitime / ſemper ſer=
uantur. [P.2.14.49] ITEM quia diſturbiorum temporibus ſignanter uero poſt obitum
memoratorum Sigiſmundi imperatoris: & Alberti regis / plurimae litterae:
multaque priuilegia diuerſis ſub coloribus, & ſigillis nequitioſe, frau
dulenterque reperiuntur fulminatae atque fabricata, quae licet omnia uix in lucem
prodierint / & ommia difficulter ſciri, uel cognoſci poſsint / ut tamen aliquarum
inique aeditarum (ſaltem in particulari ſi non in generali) litterarum / notitia
rum / praelatorum, baronum, nobiliumque, & procerum regni Hungariae
ſuper complurimis eiuſcemodi nequiter fulminatis litteris / confecti /
& in iudicio contradictorio etiam coram me / cum ſigillo eorum prae=
declarato / producti / de uerbo ad uerbum apponere, inſerereque dig
num duxi. Cuius quidem priuilegii / continentia uerbalis, tenorque
hoc ſequitur modo. [P.2.14.50] NOS PRAELATI, barones, nobiles, &
proceres regni Hungariae uniuerſi / memorie commendamus per
praeſentes / quod ortis guerris in hoc regno noſtro / poſt mortem
condam domini Alberti regis / & eis diutius agitatis / demum deo con
cedente / huiuſmodi guerris inter nos ſopitis / & in umum principem,
atque dominum / uidelicet illuſtrem dominum Ladislaum filium dicti condam
domini Alberti regis ueluti dominum noſtrum naturalem nobis ſimul
concordantibus / cum iuditia pro mutuae, & durandae inter nos pa
cis amplexu facere, & iuſtitiam oppreſsis miniſtrare inchoaſſe=
mus / plures hincinde falſae litterae coram nobis in iudiciis per cau
ſantes exhibebantur. [P.2.14.51] Cumque ſuper huiuſmodi fabricatione falſi /
cunctari cepiſſemus / quendam Gabrielem litteratum / de Zomlyn
cuſorem huiuſmodi deteſtandae peſtis comperimus / quo pro me=
ritis ſui ſceleris in manus ſuorum iudicum competentium inciden=
te / huiuſmodi ſcelus ſuum / ante mortem eiuſdem / ad puritatem
ſuae conſcientiae / tum uerbis, tumque ſcriptis ſuis propriis manibus
confectis / quarum ſeriem, & continentiam praeſentibus taxandam
duximus / palam publice confeſſus fuit / quorum ſcilicet ſcriptorum
ſuorum ſeries, & continentia haec eſt. [P.2.14.52] Vna littera cum regio con=
ſenſu / littera ſcilicet condam domini Sigismundi regis / pro par=
te dominorum filiorum Kompolth emanata / quod ſi ſemen con=
dam Ladiſlai de Solmos deficeret / tunc eadem Solmos, & non
aliae poſſeſsiones in ipſos filios Kompolth reflecti deberet / ſed
iſta littera non fuit de ſcitu ipſorum dominorum filiorum Kompolth
emanata. [P.2.14.53] Item libertas ſub ſigillo domini Sigismundi regis priui
legialis cum medio capite aquile ciuitati Gyengyes facta. [P.2.14.54] Item due
litterae una uidelicet condam S[i]gismundi regis ſub ſecreto ſigillo
ſuo / cum medio capite aquilae, & alia littera Statutoria / ſub ſigil=
lo capituli Budenſis priuilegialiter confectae ſuper praefectione
una littera Faſsionalis ſub ſigillo Capituli Agrienſis priuilegia=
liter ad Faſsionem dominorum condam Petri Epiſcopi, & Stephani
de Rozgon: ac Iohannis filii eiuſdem / pro parte Ladiſlai de Zechen
confecta. [P.2.14.56] Item una littera ſuper libertate poſſeſsionis Zabathka /
ſub ſigillo Sigiſmundi regis ſecreto / cum medio capite aquilae
facta. [P.2.14.57] Item litterae ſub ſigillis Capituli Agrienſis priuilegialiter,
& maiori ſigillo domini Sigiſmundi regis patenter / ſuper poſſeſ=
ſione Abon filiis Orros factae contra dominos de Gara. [P.2.14.58] Item una
littera priuilegialis ſub ſecreto ſigillo condam domini Sigismundi
regis / cum medio capite aquilae ad ſupplicationem dominorum / con=
dam Ladiſlai, & Henrici filiorum Waywode de Thamaſii, in eo
ſcilicet quod ſi ipſos ſine haeredibus decedere contingeret / tunc
eorum bona / & poſſeſsiones tam haereditariae / quam acquiſititiae in fi=
lios Herczeg / condeſcendant. [P.2.14.59] Item una littera gratioſa patenter
ſub ſigillo condam domini S[i]gismundi regis cum medio capite pro
parte Emerici de Debrew / ſuper eo / ut idem dominus rex capiti
& bonis gratiam feciſſet ſpecialem / confecta. [P.2.14.60] Item una littera priuile=
gialiter ſub ſigillo Capituli eccleſiae Waradienſis eccleſiae de Tel=
kii in facto Kerepes eſt emanata. [P.2.14.61] Item duae litterae una uidelicet
Faſsionalis, & alia Statutoria ſuper impignoratione caſtri Bechae
ſcilicet dominii Dezpoti ſub ſigillo Capituli Budenſis condam La=
diſlao filio Michaelis de Gezth factae. [P.2.14.62] Item aliae duae litterae impe
riales patentes in pergameno Faſsionales / contra filios Swlyok
in facto poſſeſsionis Kewlewd / eidem Ladiſlao filio Michaelis fa
ctae. [P.2.14.63] Item Ladiſlao de Mayſay nobili comitatus de Zarand / Sigiſ
mundo de Paka / nobili comitatus de Bodrog / Ladiſlao de Pa=
chaii, & illis quinque ciuitatibus de Maromoroſio ſub ſigillo do=
mini Wladiſlai regis ſunt litterae / in eo / ut patibula in faciebus
poſſeſsionum / ſuarum erigi poſsint. [P.2.14.64] Item una littera ſub ſigil=
lo Capituli Waradienſis priuilegialis, & alia condami domini
Alberti regis ſimiliter priuilegialis confirmatoria / ſuper prae=
fectione filiae in filium / magnifico domino Franciſco de Chak
factae. [P.2.14.65] Item una littera priuilegialis ſub ſigillo imperialis ſcilicet
ſecreto / cum duobus capitibus aquilae / ſuper gratia quondam
norum ſuorum confecta nunc erga Georgium filium Dauidis Bani
habita. Et quamuis in inferiori margine eiuſdem litterae ſcriptura domi=
ni Matthiae Epiſcopi alias cancellarii habeatur. Quia eſtimans com
miſſionem propriam domini imperatoris manu mea propria in ſu=
periori margine eiuſdem litterae ſcriptam fore ſuam / tamen eſt falſa.
[P.2.14.66] Item duae litterae ſub ſigillis Capituli Agrienſis priuilegiales / una
ſuper metarum erectione, alia uero ſuper ſpirituali adoptione fra=
ternalis cum condam Andrea Paharnok Sandrino, & Mathiae factae.
[P.2.14.67] Item quibuſdam Comanis ſcilicet Petro Silii ſub ſigillo domini re=
gis Wladiſlai & Matheo Beſeg / ſub ſigillo dominae Elizabeth
reginae ſuper libertatibus priuilegialiter factae. [P.2.14.68] Item cuidam loſa in
Thobaghzenthgergh commoranti una littera Faſsionalis per fra=
tres eiuſdem hominis per eundem loſam interfecti / quod eundem loſam
expeditum commiſiſſent / ſub ſigillo imperiali confecta / patenter in
pergameno. [P.2.14.69] Item ſub ſigillo domini regis Wladiſlai ſuper liberta=
te priuilegialiter cuidam Iohanni filio Egidii / nunc in Madaras com=
moranti / littera facta eſt. [P.2.14.70] Item una littera ſub maiori ſigillo condam
domini Sigiſmundi regis in pergameno / ſigillum a tergo poſitum
habens / ſuper eo quod uniuerſae poſſeſsiones condam Ladiſlai, &
Henrici filii Waywode ſcilicet haereditariae dumtaxat / ſi ſemen de=
ficeret / in filios Herczeg / condeſcendant. [P.2.14.71] Item duae litterae una Statu=
toria ſub ſigillo Capituli Budenſis / & alia gratioſa domini Wla=
diſlai regis / ſuper praefectione filiae in filium priuilegialiter factae cuidam
dominae filiae ſcilicet nobilis de Koka, quae ſcilicet coniunx Ladiſlai
de Machonka fuiſſet. [P.2.14.72] Item una littera patens imperialis ſuper con
ſenſu regio / domino Gregorio de Erdewd / canonico Bachienſi
data. [P.2.14.73] Item una littera cuidam Comano ſcilicet Gregorio filio Pauli
ſuper eo ut in poſſeſſione conſortis ſuae, quae eſt Hungara / ad inſtar
regni nobilium commorari poſſet / ſub ſigillo domini Wladiſlai re=
gis priuilegialiter eſt facta / ſed nondum ad ſuas manus deuenta eſt,
& ignoro ubi ſit. [P.2.14.74] Item una littera gratioſa iudaeis facta / ſub ſigillo
condam domini Sigiſmundi regis cum medio capite aquilae priuile=
gialiter facta / ut ipſi mercantias facere ualeant. [P.2.14.75] Item littera Sigiſmundi
regis gratioſa / pro parte Ladiſlai de Zechen / praedeceſſoribus
non ueniant in manus regias / ſed in fratres propinquiores conde=
ſcendant / ſub ſecreto ſigillo eiuſdem priuilegialiter emanata. Et etiam
gratioſa littera ſuper minerarum auri, & argenti. [P.2.14.76] Item littera ſuper con=
ſenſu regio pro parte Georgii filii Lorandi de Nemphtii ſuper
eo ut ubi Iohannem filium Henrici de Thamaſii haeredibus deficere
contingeret / tunc caſtra, & uniuerſa iura poſſeſsionaria / in ipſum
Georgium deuoluerentur / ſub ſecreto ſigillo domini Sigiſmundi re=
gis priuilegialis. [P.2.14.77] Item littera Capituli eccleſiae Waradienſis priuile
gialis ſuper decimis contra idem Capitulum pro parte Epiſcopi eiuſdem emana=
ta. [P.2.14.78] Item littera ſuper praefectione filiae in filium ad Faſsionem Stephani de Ba=
thor cum conſenſu regio ſub ſigillo domini Sigiſmundi regis / ſecreto / pro
parte filiorum condam Thomae de eadem Bathor confecta. [P.2.14.79] Item littera ſub
ſigillo domini Alberti regis priuilegialis / ſuper libertate ciuitatibus in
Marmoroſio habitis confecta. [P.2.14.80] Item una littera ſub ſigillo domini Lodoui=
ci regis Anulari ſuper libertatibus ciuitatibus Peſthienſi, & Budenſi
facta. Sed ciuibus Peſthienſibus per me aſsignata. [P.2.14.81] Item omnia praemiſſa / per
neminem ſunt facta / praeterquam per me Gabrielem: & omnibus notum ſit quod iſta
omnia quibus data ſunt, & aſsignata / non quod ipſi per me ea fraudulenter
facere procuraſſent / ſed per me facta ſunt ſiniſtre / & ſemper hi idem / eaſ=
dem crediderunt eſſe ueras, & iuſto modo emanatas. Ergo nullus
debet ſuſpicari / quod iſti eſſent culpabiles in praemiſſis. Quia non eſt
de ipſorum fraudulentiis / ſed ex meis. [P.2.14.82] Nos itaque attentis tantis damno=
ſis, atque peſtiferis actibus ipſius Gabrielis / quae maligna opera ne
dum ad sui corporis, & animae / ſed & aliorum ſunt uergentia corpo=
rum / & animarum pericula plurimorum, uolentes huiuſmodi morbo
peſtifero remedio occurrere opportuno / decreuimus ut omnes,
& ſingulae litterae / quae in praetactis manuſcriptis ſuis praeſentibus
ſuo modo inſertis ſunt nominatim deſignatae / tanquam de falſo fabri=
catae / inanes & apud omnes iudices intra / & extra iudicium / reiectae,
reprobatae, & uiribus exutae / ſemper habeantur / quas & nos ſic caſ=
ſamus, reprobamus, & damnamus praeſentium per uigorem. Da
tum in noſtra generali congregatione Peſthienſi feria ſecunda pro=
xima poſt feſtum ſacratiſsimi corporis Chriſti. Anno eiusdem mil=
leſimo quadringenteſimo quadrageſimo octauo.
[P.2.15] De tranſſumptis litterarum: & priuilegiorum
quid ſit ſenciendum. Tit. xv.
[P.2.15.pr] ITem ultra praenarratas nequicioſe confectas litteras / ſuntetiam aliae litterae / quae & ſi malicioſe non ſint fulminatae / tamen
in iudiciis non ſeruantur, neque locum habent / prout omnes tranſſum=
ptionales, quae ſimpliciter, & abſolute / in locis Capitularibus, aut
Conuentualibus / ſiue coram iudicibus ordinariis regni ſunt / uel fu=
erunt tranſſumptae / & tales non ſine notabili cauſa per conſtituti=
onem generalem extiterunt / in irritum reuocatae / atque inualidatae. Niſi
forte originales litterae / ex quibus ſcilicet tranſſumptae proceſſe=
runt / in ſpecie ualeant exhiberi. Nam hoc modo ſi originalia pri=
uilegia / rite bonoque ordine / & modo confecta fuiſſe dinoſcentur /
etiam tranſſumpta litterarum locum habent. [P.2.15.1] TRANSSVMptio autem
eſt alicuius priuilegii / non ſenſualis / ſed uerbalis in aliud priuile=
gium tranſlatio. [P.2.15.2] Vnde tranſſumptiones litterarum, aut in tabula, &
ſede iudiciaria regiae maieſtatis in iudicio contradictorio inter liti
gantes / aut coram iudicibus ordinariis regni in terminis Octauali
bus / per legitimam citationem facie ad faciem fiendam. Et item inter fra=
tres / quando bonorum diuiſio inter eos ſequitur / uel aliter / de litterarum,
& priuilegiorum ipſorum conſeruatione agitur / coram eiſdem iudicibus /
iuxta morem, & conſuetudinem modernorum: & non aliter fieri poſſunt /
ut per iudices regni / bene diſcutiantur, examinenturque, & diligenter
ruminentur / originalia priuilegia / uel aliae litterae primordiales / ſi
rite, & debite, iuſtoque modo / & non nequicioſe / aut fraudulenter
ſunt confectae, uel emanate / & ſic tandem tranſſummantur, in litteraſque,
& priuilegia / ſine dolo, fraudeque redigantur. Et talia poſtea tranſsum
pta ſeruantur. [P.2.15.3] Secus tamen eſt de litteris, & priuilegiis in Capitulis, uel
Conuentibus per litteras Requiſitorias inuentis, aut inueniendis.
Quia tales ſemper obſeruantur. Dummodo originales ipſae litterae non ſint
modo praeallegato in ſe tranſſumptionales / quae (ut praefertur) non ualent.
[P.2.16] Super priuilegijs cum clauſula de cuius:
vel quorum noticia confectis: et de laruis
ſeu ficticijs perſonis. Tit. xvj.
tulorum, uel Conuentuum / in quibus clauſula iſta continetur.
DE CVIVS, VEL QVORVM NOTITIA / nos talis homo
certificauit, aut aſſecurauit. etc. annullatae, caſſataeque, & inualidatae
habentur / neque in iudicio aliquando locum habere permittuntur. [P.2.16.1] Ra=
tio eſt / quia Faſsio per quempiam hoc modo facta / non ad Capitulum,
uel Conuentum / ſed illum / qui ipſum certificauit, & aſſecurauit trahi=
tur, atque refertur, ita ut non Capitulum, uel Conuentus / ſed ille cer=
tificans uideatur adſtruere, & affirmare / quod talis Faſsionem, uel
aliam obligationem fecit. NOTITIA autem eius / qui fatebitur / Capitulo,
uel Conuentui debet ſemper conſtare / ut idem Capitulum, aut ipſe Con=
uentus / merito talem coram ſe conſtitutam fuiſſe, & huiuſmodi ac hu
iusmodi Faſsionem feciſſe libere poſsit affirmare. Alioquin autem ad
certificationem / aut aſſecurationem cuiuſpiam / non tenetur, neque pote=
rit iuſtas, & legitimas litteras dare, uel rite priuilegia conficere.
[P.2.16.2] LICET nonnulli reperiantur ſalutis & honoris eorum immemores /
qui perſonas ſaepe laruales, & ficticias coram Capitulo, uel Con=
uentu, interdum autem coram iudicibus quoque regni ordinariis ſiſtere,
ſtatuereque, & iniquas Faſsiones per eas pro ſeſe fieri procurant.
Nihilominus tamen Capitulum, uel Conuentus, aut iudices ordina
rii / qui ad Faſsiones talium perſonarum / ignoranter litteras, & priui=
legia dant / per hoc non peccant / quia ipſi non laruas, neque fictici=
as perſonas / ſed eos / quos illi ſeſe nominant / realiter exiſtere pu
tant. [P.2.16.3] Secus eſt ſi Capitula, uel Conuentus: aut iudices ordinarii ſci
enter, & ſtudioſe id facerent, uel aliter falſas, & iniquas litteras con
ficerent. Nam hoc modo tanquam falſarii, & periuri punientur / & ex
eo Capitula quidem / uel Conuentus / in ſigillorum praeterea illi qui de mem
bro Capituli, aut Conuentus tempore confectionis, & ſigillationis
huiuſmodi falſarum litterarum praeſentes fuerint / in beneficiorum ſuorum.
Iudices uero ordinarii ſeculares / in ſententia Capitali, necnon per=
petua bonorum, & iurium poſſeſsionariorum ſuorum / ipſos proprie con=
cernentium, ac ſigillorum pariter, & honoris eorum amiſsione condem=
nantur. [P.2.16.4] Inſuper ut ſtigma ſigilli igniti frontibus / & faciebus Capi
tularium, uel Conuentualium, qui (ut praemittitur) in confectione, &
ſigillatione ipſarum iniquarum litterarum interfuerint / ac participes
[P.2.17] Quid debet attendi in cognitione
falſarum litterarum. Tit. xvij.
[P.2.17.pr] ITem in examine, diſcuſsioneque falſarum litterarum debet at=tendi per iudices maxime datum litterarum / ſeu dies emanati
onis priuilegiorum, atque annorum poſitio, necnon ſigilli impreſsio,
uel appenſio: ac circumferentia, & ſuperſcriptio. [P.2.17.1] Item priuilegi=
orum, ac litterarum in nominibus, uel cognitionibus perſonarum, aut
poſſeſsionum in eiſdem contentarum, & expreſſatarum, abraſio, aut
cancellatio: & his diligenter calculatis / facile apparebit litterarum,
ſiue priuilegiorum iuſta, uel iniuſta confectio. [P.2.17.2] Priuilegia autem
pono, & iuſto modo confecta / etiam deſtructis, & dirutis ſigillis /
ſemper obſeruantur, dummodo circumferentiae ſigillorum, &
ſcripturae bene appareant, atque cognoſcantur. [P.2.17.3] Falſitas autem lit=
terarum ad Faſsionem praetactarum larualium, & ficticiarum
perſonarum inique emanatarum / ex hoc maxime apparebit / ſi il=
le, cuius nomine, & in perſona eiuſcemodi Faſsio facta extiterit /
tempore emanationis, & confectionis ipſarum litterarum / ſe in
alio loco / & non ibi / ubi ipſa Faſsio fraudulenter peracta eſt / con
ſtitutum fuiſſe poterit bono teſtimonio comprobare. [P.2.17.4] Poſtquam igi=
tur quiſpiam nobilium nomine, & in perſona ſua Faſsionem ali
quam / modo antelato / factam intellexerit / mox eideim contradi=
cere, & eam reclamare ſtudeat. Quae ſemper, & ubique locorum
credibilium, ac teſtimonialium rite fieri poterit / ubi huiuſmodi fal=
ſitas ad noticiam ſui deuenerit, atque deducta erit. [P.2.17.5] Et hanc ſpeciem
falſitatis / articulus ſuper delatione falſarum litterarum / in ſeriebus
notarum infidelitatis praedeclaratus / in ſe comprehendit.
[P.2.18] Proſequutio ſecunde partis in ſpeci=
ali: et primo de Euocationibus.
Titulus. xviij.
caeptae materiae huius ſecundae partis / reuertendum eſt. Vbi
primo de exordio cauſarum / ſcilicet Euocationibus dicendum ſtatui.
[P.2.18.1] Vnde ſciendum / quod Euocatio non eſt aliud / quam ad actionem uel queri=
moniam iudici ordinario per quempiam, & aduerſus quempiam por=
rectam / in praeſentiam eiuſdem iudicis / legitima uocatio. [P.2.18.2] QVAE noſtra
hac tempeſtate / plures habet, ſpecies / multaque complectitur genera.
EVOCATIONVM enim aliae ſunt ſimplices, aliae Peremptoria=
les / uel Inſinuationales, aliae Amonitoriae: aliae uero Introductori
ales, & Reambulatoriae. [P.2.18.3] CAVSAE itaque in facto iurium poſſeſsio
nariorum impignoratitiorum iurium Quartalitiorum, dotum, & rerum Peraf=
fernalium debitorum / obligaminum / diuiſionum / inter fratres indiuiſos
fiendarum / & nouorum iudiciorum per quemcunque impetrandorum / etiam per
ſimplicem Euocationem motae / eo praeciſe breui termino / quo cauſae per
inſinuationem intentatae / leuari, diſcutique, & terminari debent. [P.2.18.4] RE=
LIQVE uero cauſae / per Amonitionem, uel aliam ſimplicem Euocati=
onem, aut Statutionem, & Recaptiuationem bonorum, uel etiam metalem
Reambulationem / inchoatae / in quatuor terminis Octaualibus fina=
liter concludi ſolent. [P.2.18.5] SI QVIS etiam ad praeaſſumptam cautionem ex=
peditoriam / in defenſionem alicuius cauſae, uel ad litteras, & litteralia
inſtrumenta apud quempiam forſitan habita, aut occultata / qualicunque
Εuocatione fuerit uocatus / talis Euocatio ſemper unico termino
ubi uidelicet principalis cauſa leuata fuerit / decidi, & finiri conſue=
uit. [P.2.18.6] EVOCATIONES uero cum inſinuatione / ratione quorumcunque
actuum potentiariorum / terminos praeſcriptionis nondum tranſcriben=
tes / rite ſemper decernuntur. [P.2.18.7] In cauſis etiam longo litis proceſſu motis /
tertiario / inſinuationes / loco trineforenſis proclamationis ſubſequuntur.
[P.2.19] Qualiter et per quos Euocationes
fieri debeant. Tit. xviiij.
[P.2.19.pr] Omnis autem Euocatio per regium, aut Palatinalem, & alicuiusloci credibilis / homines / de iuribus poſſeſsionariis haere
ditariis, uel impignoratitiis, atque etiam officialibus eorum / qui ſunt
ſi talis Euocatio / praetextu actuum potentiariorum / in illo officiolatu,
perpetratorum decernitur. Nam ratione iurium poſſeſſionariorum, uel
aliorum negotiorum / Euocatio de officiolatibus cuiuſpiam facti non
admittitur. [P.2.19.2] OMNIS autem homo regius Palatinalis / Euocationem,
necnon bonorum ſtatutionem, reſtatutionem, metalem Reambulationem,
& aliam quamlibet exequutionem iuridicam faciens / in eo comitatu ubi
exequutio fit / haereditatem nobilitarem debet habere. [P.2.19.3] Nam aliter Exe=
quutionem aliquam nequit facere / niſi forte de curia regia / per iudices
regni ordinarios ad ipſam Exequutionem fuerit deputatus, atque
miſsus. [P.2.19.4] Nam hoc modo quilibet nobilis, immo & ignobilis (ſi ta
men ignobilis ipſe ſcriba, uel notarius curiae regiae fuerit) in quali
bet Exequutione procedere poteſt. [P.2.19.5] Antiquitus enim / aulae regiae
milites, & alii curiales / ad Exequutiones, & praeſertim bonorum
Statutiones / mittebantur.
[P.2.20] De perſonali Citatione: Amonitione:
& prohibitione. Tit. xx.
[P.2.20.pr] HIc tamen ſciendum eſt quod ſi quiſpiam dominorum, uel nobiliumdurantibus dietis, & conuentionibus generalibus, uel octa
uis, aut aliis breuibus iudiciis / alterum quempiam in huiuſmodi dieta,
uel conuentione / aut Octauis, & breuibus iudiciis / conſtitutum / mor=
te, uulneribus, uel uerberibus, aut etiam uerbali dehoneſtatione in=
famiam inducente affecerit / talis mox abſque quolibet Capitulari, aut
Conuentuali homine / per ſolum ſcribam ſeu notarium curiae regiae / per
iudices ordinarios / uel alterum eorum / ad id deſtinandum / ad inſtanti
am laeſe partis / perſonaliter in ſui praeſentiam citari poterit. [P.2.20.1] PRAE=
TEREA ſiquis alterius bona, ac iura poſſeſsionaria / pignoris ti
tulo tenens / in conspectu alicuius iudicis ordinarii per eum / qui
bona ipſa / sibi pignorauit, uel ad quem redemptio eorundem bono=
rum, ac iurium poſſeſsionariorum legitime attinet, aut ſolummodo
procuratorem eius legitimum repertus / ad tollendam pecuniam ſuam, &
remittenda ipſa bona, ac iura poſſeſsionaria / ſemper amoneri
ſpondere debebit: ita tamen ſi copiam, ſeu paria litterarum Impigno=
ratitiarum / actor ipſe coram iudice ſuo tunc producere ualebit. [P.2.20.2] Nam
aliter / amonitus ille / reſpondere ſibi hoc modo, & proceſſu non
tenetur / ſed actor per regium, aut Palatinale, & alicuius loci teſtimo=
nialis / homines / ut amonitionem eiuſcemodi pariter & Euocationem
peragat / neceſſe erit. [P.2.20.3] Et non ſolum in facto Impignoratitio / ipſa
amonitio / uerum etiam, in negocio iuris haereditarii, & perennalis /
prohibitio perſonalis in conſpectu iudicum regni ordinariorum ſem=
per, & ubique fieri poterit. Dummodo prohibens, & prohibitus / co=
ram ipſis iudicibus ordinariis / perſonaliter / & non per procura=
torem reperiantur. Nam aliter perſonalis huiuſmodi prohibitio /
locum non habet, [P.2.20.4] quae ratione potiſsimum indebitae, & potentiariae
detentionis iurium poſſeſsionariorum fieri conſueuit. Et uirtutem Euo=
catoriae cum inſinuatione factae / immo maiorem uim habet. Tertio
nam que die prohibitionis / ipſe prohibitus reſpondere tenetur. Si
uero reſpondere uoluerit / licet contra eum capitalis, uel alia ſen=
tentia / eo tunc non feratur / tamen ſi prohibentem contra ſe infra in=
tegram unius anni reuolutionem legitime euocari non fecerit, uel
ſi etiam fecerit / attamen indebite / bona, & iura illa poſſeſsionaria /
quorum ratione eadem prohibitio perſonalis facta eſt / detinuiſſe, uel
detinere per iudicem compertus fuerit / eo praeciſe modo / quo in cau=
ſa / per inſinuationem mota / in capitali, uel emendae capitis (iuxta
ſcilicet perſonarum litigantium conditionem) ſententia / prohibitus ipſe
condemnatur. [P.2.20.5] Vbi uero prohibens / cum omnibus litteralibus ſuis in=
ſtrumentis factum huiuſmodi bonorum litigioſorum tangentibus / coram
ſuo iudice / ipſa die reſponſionis non comparebit, uel cum ipſis lit=
teris / paratus comparere nequibit tunc aduerſus prohibitum, & iudi=
cem ſuum / in regali iudicio / ſex marcarum conuincetur. [P.2.20.6] Et ſi ulterius
cauſam illam proſequi uoluerit / depoſito ipſo onere ſex marca=
rum / alio proceſſu proſequendi habebit facultatem. [P.2.20.7] Et hoc uerum
eſt / ſi prohibitus praenotata die reſponſionis iuri parebit, & ad pro=
hibitionem illam de facto, & immediate reſpondebit. [P.2.20.8] Vbi autem pro=
hibitus, uel in cauſam attractus litteralia ſua inſtrumenta ibidem pro=
ducendo / bona, ac iura ipſa poſſeſsionaria / praetextu quorum eiuſce=
poterit comprobare / tunc actor / ſeu prohibens ipſe mox in eſti=
matione communi bonorum illorum conuincetur. [P.2.20.9] Si uero prohibitus ipſe
praedicta die tertia / non reſpondebit / neque actorem contra ſe infra di
ctam unius anni reuolutionem / ad ipſam perſonalem prohibitionem
euocabit / tunc idem prohibens / peracta huiuſmodi annuali reuo
lutione prohibitum / primo ſimplici Euocatione, ſecundo uero ex
proceſſu iudiciario inſinuatione mediante / aduerſum ſe Euocare
debebit. [P.2.20.10] Quiquidem prohibitus, & in cauſam attractus (quia reſpon=
dere, & Euocationem praemiſſam peragere per hocque eandem prohi
bitionem uiribus contra ſe accreſcere permiſit) in termino diſcuſ=
ſionis ipſius cauſae in ſententia capitali, uel emendae capitis / ſi pro
hibitio ipſa potentiariam, & indebitam bonorum detentionem, uel occu=
pationem denotauerit, & actor efficaci iure / bona illa litigioſa / ad
ſe pertinuiſſe, uel pertinere poterit uerificare / condemnabitur eo facto.
[P.2.21] De teſtimonijs capitularibus: ac conuen=
tualibus ad exequutiones mittendis. xxj.
[P.2.21.pr] ADuertendum praeterea eſt quod Euocationes, necnon bo=norum, ac iurium poſſeſsionariorum Statutiones, Reſtatuti=
ones, metales Reambulationes, Amonitiones, & aliae quaelibet iu=
diciariae exequutiones / per hominem regium, aut Palatinalem cum teſti
monio illius Capituli, uel Conuentus / quod uel qui / in ipſo co=
mitatu / ubi exequutio fit / habetur. Si autem neutrum eorum habetur, tunc
cum teſtimonio alterius loci ſibi uicinioris / fieri ſemper, & pera=
gi debent. [P.2.21.1] Aliter enim condeſcendet cauſa / per actorem (ſi uoluerit)
de nouo inchoanda, & reſuſcitanda / [P.2.21.2] demptis teſtimoniis Capitu=
lorum Albenſis, Budenſis, & Boznenſis, eccleſiarum, atque Conuen=
tus Cruciferorum de Alba, qui in quibuſcunque exequutionibus /
per totum regnum Hungariae, & partes ſibi ſubiectas / proceden
di habent authoritatem. [P.2.21.3] SIMPLICES autem inquiſitiones ſuper
actibus potentiariis / etiam per aliorum Capitulorum, & Conuentuum pro=
pinquiorum teſtimonia ubilibet exequi poſſunt.
[P.2.22] De pena illius: qui homo regius: ſimul
et procurator in vna: eademque
cauſa compertus fuerit.
Titulus. xxij.
[P.2.22.pr]
HOc autem ſciendum eſt / quod homo regius, aut Palatina=lis / in eadem cauſa / qua Euocationem, uel aliam exequutionem
fecerit / procurator, ſeu aduocatus eſſe non poterit. [P.2.22.1] Nam ſi quiſpi
am homo regius, uel Palatinalis, atque etiam procurator in una, ea=
demque cauſa repertus fuerit / contra eum aduerſus quem procura
toris officium gerit, uel geſſerit / in ſuo Homagio de facto con=
uincetur. [P.2.22.2] Et ratio eſt / quia homo regius, aut Palatinalis penes te=
ſtimonium, ſeu hominem / cuiuſcunque loci credibilis / Capituli ſci
licet / aut Conuentus / tanquam iudex in perſona ſui ſuperioris iudicis /
ad exequutionem miſſus / ſtat, & reputatur. Procurator autem pro
actore eſtimatur. Nam agens / & opponens eſt, ſicque iudex, & actor
eſſe deprehenditur. Nemo autem in una, eademque cauſa / actor / & iudex
ſimul eſſe permittitur. Ideo in Homagio ſuo merito conuincetur.
[P.2.23] De pena eius: qui mortuum: uel pue=
rum euocauerit: aut nobilem
ſtatui commiſerit. xxiij.
[P.2.23.pr] HOc quoque non praetermittendum / quod ſi quiſpiam liti=gantium nobilem quempiam / iam praemortuum, & ab
hac luce deceſſum / contra ſe euocari fecerit, uel etiam familiares ali
quorum dominorum praelatorum, aut baronum, uel regni nobilium,
poſſeſsionatos, & titulo uere nobilitatis fungentes / tempore Euo=
cationis / domino ſuo / ſtatui commiſerit, uel etiam aliter ſtatui facere
procurabit, aut aliquem puerum illegitimae aetatis / ratione actuum po
tentiariorum / contra ſe euocauerit / tunc talis actor, & contra ipſum
nobilem praemortuum, & puerum illegitimae aetatis, atque ſingulos
huiuſmodi familiares nobiles / in ſingulis quinquaginta marcis
ſuper ea re fecerint) conuincetur, & condemnabitur eo facto. [P.2.23.1] NO=
BILES enim euocari & non ſtatui debent. [P.2.23.2] Ad ſolos autem ruſticos,
uel rurales, & iobagionalis conditionis homines, atque familiares
ignobiles / attinet ſtatutio / quos proprii domini ipſorum terreſtres,
& non officiales / ſtatuere, ac in praeſentiam iudicis ſiſtere tenentur.
[P.2.24] De Amonitionibus ratione iurium Jmpig=
noratitiorum: & Dotalitiorum fiendis:
& penis exinde ſequendis. xxiiij.
[P.2.24.pr] Amonitiones ſiquidem / ad leuandam pecuniam,
& remitten=dam portionem Impignoratitiam, uel ad tollendas Dotes, &
res Paraffernales, iuraque Quartalitia, & huiuſmodi .etc. perſona=
liter / ſi actor / praeſentiam eius / qui, uel quae amonendus, aut amo=
nenda eſt / habere poterit. Alioquin autem de domo habitationis, ac
ſolitae reſidentiae eius / fieri poſſunt. [P.2.24.1] VERVM tamen Euocatio
poſt amonitionem non perſonaliter / ſed de iuribus eiuſdem amoniti,
uel amonitae poſſeſsionariis / populoſis / haereditariis, aut impig=
noratitiis / unde ſcilicet ad notitiam sui / Euocatio facta fuiſſe / poſsit
deuenire / fieri debet. [P.2.24.2] Nam aliter / ſi iobagione carebit, etiam de curia
ſua nobilitari, ac domo ſolitae reſidentiae ſuae / talis / rite admoneri
pariter, & euocari poterit. [P.2.24.3] Si tamen Iobagionem uel Iobagiones
habuerit; de illis Euocatio fieri debebit. Alioquin enim ſi perſo=
naliter, aut de domo habitationis ſuae euocatus, aut euocata fue=
rit / actor contra Euocatum, uel Euocatam / in Homagio eiuſdem
conuinci debet / & agrauari. [P.2.24.4] VBI ſciendum quod ſiqui nobilium, aut
quae mulierum / ad tollendas pecunias ſuas, & remittendas por=
tiones impignoratitias, uel etiam leuandam Dotem, & res Pa=
raffernales ſuas, atque reddenda, & remittenda iura poſſeſsiona=
ria mariti ſui defuncti / illi ad quem de iure ſpectabunt amoniti,
aut amonitae fuerint, & illis tempore eiuſcemodi amonitionis
non leuatis, neque iuribus poſſeſsionariis remiſsis / Euocatio ſub=
ſequuta extiterit, ac ad terminum ipſis aſsignatum / Octaualem
tunc ulteriori termino non expectato / actori / huiuſmodi iura poſ=
ſeſsionaria / ſine omni prorſus pecuniaria ſolutione / per iudicem
reſtituentur: & illi euocati, uel ipſae euocatae / iura ſua / extra domi=
nium ipſorum bonorum / requirere, & proſequi tenentur. [P.2.24.5] Immo
fenerator ille / qui pecunias tollere, & bona iuraque Impignorati=
tia / remittere recuſauit / uigore generalis decreti noſtri / in tanta
praeterea pecuniarum ſumma / qua ſibi fuerunt iura illa impigno=
rata / contra partem aduerſam de facto conuincetur. [P.2.24.6] Et hoc uerum
eſſe intellige / ſi Amonitio pariter, & Euocatio / per eum facta fu=
erit, qui pignorationem fecit, uel eius filium, aut fratrem, in quem
ut pute deuolutio bonorum ipſorum Impignoratitiorum mani=
feſte reſpicit. Nam ad inſtantiam uicinorum, aut commetaneorum /
eorundem bonorum / poena praemiſſa ſubſequi non conſueuit. [P.2.24.7] MVLIER VERO amonita, & praetextu dotis, reique Perafferna=
lis ſuae modo praemiſſo euocata / ſiquidem comparuerit, exquiſitis
tamen per reſponſionem / aliquibus ſubterfugiis / ad alium termi
num cauſam ſuam prorogari facere procurauerit, ut inter ea fru=
ctus bonorum illorum capere, & percipere poſſet, & in ipſo tan=
dem termino / reſponſionem ſuam / bono modo probare non
potuerit / tunc dotem, & rem ſuam Peraffernalem / propter frau=
dem, & friuolam ſuam reſponſionem (ex quo multae foeminae
bona pupillorum huiuſmodi cauillationibus / extremae deſolati=
oni ſubieciſſe dinoſcuntur) per omnia amittet eo facto, & actori /
bona, ac iura poſſeſsionaria ipſa / ſine quauis ſolutione dotalitii /
per iudicem ſuum reddi, & reſtatui debent.
[P.2.25] De clauſula Euocationis: litispendentia:
quid importet. Tit. xxv.
[P.2.25.pr] ITem ſuper clauſula Euocationum / LITIs pendentia ſi qua foret inter ipſos (Euocantem ſcilicet / & Euocatum) non obſtante.
Sciendum quod propter euitandum calumniae factum / quae calumnia
ex duplici / & interdum longe / multiplici cauſarum motione, atque
one conſueuit apponi / [P.2.25.1] ne actor / cum reo uel in cauſam attracto /
praetextu aliquorum negotiorum / in lite exiſtente / & litis inter medio /
partium ipſarum altera / quocunque actu potentiario per alteram le=
deretur, uel aliter litigare cogeretur, & propterea cauſa de nouo
ſuſcitaretur / cauſae prius motae, & intentatae / noua Euocatio quo=
uis modo / poſsit derogari, uel quicquam oneris, aut grauaminis acto=
ri, uel econtra / generari. [P.2.25.2] Et iſta clauſula / in prima Euocatoria con=
ſueuit inſeri. In ſecunda namque, uel tertia Euocatoria / ex proceſſu
cauſarum procedente non eſt neceſſaria.
[P.2.26]
Tria requiruntur in Euocatione expreſſe
denotanda. Tit. xxvj.
[P.2.26.pr] ITem in omni Euocatione, & actionis declaratione / prae=ſertim ratione actuum potentiariorum fienda; / tria requiruntur
expreſſe denotanda. [P.2.26.1] PRIMO perſona / per quam, & contra quam que=
rela, uel actio proponitur. [P.2.26.2] SECVNDO tempus, uel terminus /
quo quis alteri damna, aut iniurias patrauit, uel irrogauit. [P.2.26.3] ET ter=
tio locus, ac comitatus / ubi uidelicet & in quo huiuſmodi damna,
uel iniuriae fuere patrata, & commiſſa. [P.2.26.4] Item ſi praetextu occupationis
iurium poſſeſsionariorum cauſa mota fuerit / ut portio quoque occupa
ta / bene ſpecificetur / neceſſe eſt. [P.2.26.5] Nam abſque conditionibus iſtis / iu
dex ordinarius / inter partes / rectum, congruenſque iudicium admini=
ſtrare non poterit: maxime ſi cauſa ipſa / ad communem inquiſitionem
iuxta reſponſiones partium / ſubmiſſa, deductaque fuerit: in cuius ce=
lebratione / & temporis expreſsio, & loci, ac comitatus deſcriptio,
atque etiam rei perpetratae ſeries, uel quantitatis bonorum occupatorum
declaratio / ſumme neceſſaria / ſemper eſt, & erit.
[P.2.27]
Quid ſit communis inquiſitio: & quot
conditiones requirantur ad eius
celebrationem. xxvij.
reſponſionibus litigantium coram iudice emergentibus /
per atteſtationes teſtium / certa declaratio, [P.2.27.1] quae per uicinos / & Com=
metaneos / illius poſſeſſionis / ubi actus potentiarii / de quo agitur /
perpetratio accidit, uel illata eſt / nobileſque comprouinciales ipſius
comitatus / in quo eadem poſſeſsio adiacet / in loco utpote ſedis
iudiciariae eiuſdem comitatus. Niſi forſitan / praetextu occupationis
iurium poſſeſſionariorum, uel terrarum / cauſa uentiletur. Nam in
hoc caſu / non in loco ſedis ſemper / ſed in facie terrae litigioſae ſaepe
fieri, & celebrari conſueuit. [P.2.27.2] VT autem omnis communis inquiſitio bo=
no, & iuſto modo celebrari poſsit / quinque conditiones ſunt obſer=
uandae / ſcilicet / libertas, aetas, modalitas, conditio, &sacramenti
depoſitio. [P.2.27.3] PRIMO (inquam) requiritur libertas / ut libere / & ſine me=
tu, ſponteque, & non uiolenta coactione / ſed iuridica dumtaxat re=
quiſitione / quiſque teſtium ueritati teſtimonium perhibeat / ne inter
arma / iura ſilere uideantur. [P.2.27.4] SECVNDO exigitur aetas / ut teſtis ipſe /
tantae ſit aetatis / quod rerum geſtarum / ſuper quibus examinabitur / memo=
riam habeat, atque recordetur. Legi enim in reportatis ſeriebus com=
munium inquiſitionum, & non modo legi / uerum etiam uidi / pleroſque do
no / & fauore corruptos / uix ſedecem, aut uiginti ad maximum annos
agere, & de rebus / circiter uigeſimo quinto prius anno patratis, &
geſtis / ſcitu Faſsionem, & atteſtationem / conſtanter / tanquam illis interfuiſ=
ſent feciſſe. Et quia / conſpectui iudicum ordinariorum regni / teſtes ip=
ſarum inquiſitionum / perſonaliter adduci, & praeſentari non ſolent /
ſed per regios dumtaxat, uel Palatinales, ac Capitulorum, &Conuen=
tuum homines / ad id tranſmittendos / examinationes huiuſmodi teſtium
fieri conſueuerunt. Ideo ipſi / diligenter, & aetati teſtium, & tempori geſtarum
rerum ſuperintendere, ueramque ſuper ea re relationem facere tenentur.
[P.2.27.5] TERTIO neceſſaria eſt modalitas, ut teſtis de modo patratae rei
ſuper qua interrogabitur / aperte, manifeſteque fateatur, utrum ſcitu,
uel auditu / rem ipſam, ac cauſae merita nouit? aut forſitan ab ore
illius / qui facimus (de quo agitur) perpetrauit / eiuſdem ſeriem acce=
pit? Simplici enim auditui locus dari non ſolet / neque debet / ſed
prohdolor plurimi / hoc tempore / dum abundat iam iniquitas / &
non refriguit modo / uerum etiam extincta eſt multorum charitas,
luntatemque actoris, aut in cauſam attracti / per quem ſcilicet uoca=
ti fuerint / maculata, coinquinataque conſcientia teſtimonia profe=
runt / idque ita fieri ego ipſe conſpexi. [P.2.27.6] QVARTO aduertenda eſt
teſtium conditio / utrum uidelicet nobilis, uel ruſticus teſtimonium
ueritati perhibeat? Nam ruſticana atteſtatio (demptis officialibus
dominorum praelatorum, & baronum, ac aliorum regni nobilium / in perſ=
onis eorum / officia in uicinitate tenentibus, qui iuxta antiquorum con
ſuetudinem / in hac parte pro perſonis nobilibus reputantur) contra
perſonam nobilitarem nihil ualet / niſi forſitan meritis cauſae ita exi=
gentibus / per iudicem ut nobiles, & ignobiles pariter examinentur /
claro ſermone fuerit deſcriptum, atque commiſſum. Hoc tamem raro /
& non niſi partibus ſic uolentibus, ac conſentientibus fieri, & ad=
mitti conſueuit. [P.2.27.7] Ruſtici enim, & plebeae conditionis homines / tum
donis, tum terroribus / longe facilius, citiuſque / quam nobiles / a tramite
ueritatis abſtrahi poſſunt. [P.2.27.8] Et alias inconueniens, incongruumque ui=
detur / nobilem tanquam ſuperiorem teſtimonio inferioris ſcilicet ruſtici
ſententia capitali plectendum, iudicari, uel aliter condemnari debe=
te / prout uetuſta, & approbata regni huius / ſuper ea re conſuetudo /
apud omnes fere iudices, & aduocatos nota, manifeſtaque habetur.
[P.2.27.9] QVINTO & ultimo in celebratione communis inquiſitionis requi=
ritur iuramenti depoſitio, [P.2.27.10] quae licet prima fronte / a teſtibus exigen=
da ſit, primumque locum etiam inter conditiones praedeclaratas ſortiri
debeat, quia tamen / haec conditio / uulgata nimis, & manifeſta eſt / ac
in litteris quoque adiudicatoriis iudicum / ſuper ipſa communi inqui=
ſitione conficiendis expreſſe ſemper deſcribitur: & alias / quaelibet
communis inquiſitio iuramentali depoſitione terminatur / prout clare
inferius declarabitur, ideo loco ultimo / illam poſui.
[P.2.28] Qualiter ſunt examinandi teſtes in com=
muni inquiſitione: & de pena eorum: qui vo
cati ad teſtificandum venire recuſant. xxviij.
[P.2.28.pr] NEceſſarium itaque eſt quemlibet teſtium antequam fateatur / ſupereo iuramentum deponere / quod ipſe omni timore / odio /
tatem non celabit, falſitatem non iuſtificabit, iuſticiam non falſificabit /
ſed prout res illa / de qua examinabitur ſibi nota eſt / uel conſtat / iu
ſte declarabit. [P.2.28.1] Et ne quiſpiam / ab eiuſcemodi atteſtatione, dicendaque
ueritate / fauore forſitan partis alterius allectus, uel munere cor=
ruptus, ſiue metu perculſus, aut odio interno tactus / ſe abſtrahe=
re, & occultare poſsit / tum uigore generalis decreti noſtri, tum ue=
ro conſuetudine antiqua, & longo tempore obſeruari ſolita di=
ctante / comes, aut uice comes, parochialis illius comitatus ubi com=
munis ipſa inquiſitio celebratur, & peragitur / per litteras iudicis ordi=
narii adiudicatorias, uel etiam alias ſuper ea re dumtaxat praecepto=
rie emanandas requiſitus / quoſlibet nobiles / eiuſdem comitatus / ſub
onere ſedecim marcarum grauis ponderis / quamlibet marcam per
quattuor florenos, uel quadringentos denarios computando / per
eundem comitem, uel uicecomitem / ſuper eos / qui amoniti, ac requiſiti /
atteſtationi huiuſmodi inter eſſe, in ibique teſtimonium ueritati per=
hibere recuſauerint / inmediate, & irremiſsibiliter exigendarum / ad
ipſam eandem atteſtationem, & communem inquiſitionem peragendam / con
uocandi, agregandique plenariam habet poteſtatis facultatem.
[P.2.29] Quod duplici ratione ſolent nomina teſti=
um in litteris relatorijs conſcribi. xxix.
[P.2.29.pr] NOmina autem, & cognomina teſtium, & quis eorum uicinus, acquis commetaneus, aut comprouincialis fuerit / in litteris Ca=
pitularibus, uel Conuentualibus / ſuper celebratione ipſius com=
munis inquiſitionis relatoriis / ſemper ſunt perſcribenda: & hoc
duplici ratione. [P.2.29.1] PRIMO / quoniam atteſtationes duorum, uel trium
uicinorum, & commetaneorum / pluſquam uiginti nobilium comprouintialium in
iudicio ualent, & ponderant / qui longe uerius, meliuſque / quam nobi=
les comprouinciales / ſuper meritis cauſae, ac geſtae rei ſerie / propter
propinquitatem / poſſunt eſſe certiores. [P.2.29.2] SECVNDO ut teſtium no=
minibus / ſimul & atteſtationibus declaratis / & conscriptis / litigan=
tium quilibet, exceptiones pro ſe neceſſarias / aut de periurio / uel
& digne poterit facere, & opponere queat. [P.2.29.3] Ne praeſertim periurium
ſi quod in atteſtatione per quempiam (prout iam crebro fieri ſolet) com=
miſſum fuerit / impunitum praetereat. Nam & iuxta ſapientem / teſtis ini=
quus non erit impunitus / qui & contra deum grauiter peccat / eius iu=
ſtitiam denegando, & proximum ſuum danificat iniquo teſtimonio
ipſum decipiendo.
[P.2.30] De pena periurorum et Aucariorum
Lwdas appellatorum. xxx.
[P.2.30.pr] VNde iuſto dei / & humano iudicio quilibet
fidefragus,& periurus (quem nos communi uocabulo Aucarium
hoc eſt Lwdas appellamus) acriter eſt puniendus. [P.2.30.1] Amittit enim
(ubi de periurio fuerit conuictus) uniuerſa & quelibet iura ſua
poſſeſsionaria, atque cuncta bona mobilia / ubilibet adiacentia / &
quocunque nomine nuncupata. [P.2.30.2] Immo proprietate bonorum ſuorum
priuabitur, & perpetuo carebit / [P.2.30.3] & non ſolum his exhaereditabitur /
ſed etiam in perſona ſua (amiſſo humanitatis honore) tanta ig=
nominia afficietur / ita ut inter alios criſticolas tanquam ab humanitate
relegatus, atque ſegregatus / diſparibus ueſtibus indutus / zona ca=
napea ſuccinctus, diſcalciatis pedibus / & nudato capite ſemper
incedere cogetur. [P.2.30.4] In iudicio uero ipſe contra neminem / aduerſus
autem eum quilibet agendi habebit auctoritatem. [P.2.30.5] Et hoc intelli=
ge reſpectu iuriſditionis ſacrae coronae regni, & contra principem
noſtrum fieri. Nam aduerſus actorem ſolummodo in Homagio,
& emenda capitis ſui / ducentos florenos faciente / periurus, &fi=
defragus ſolet condemnari. [P.2.30.6] VBI ſciendum / quod periurium duobus
modis committi intelligitur. PRIMO modo / dicitur tranſgreſ=
ſio liciti iuramenti / quando uidelicet quiſpiam promittit aliquid
alteri fide mediante ſe daturum, uel hoc / & id facturum: & deinde
promiſſionem huiuſmodi tranſgreditur. Et in hoc caſu praemiſſa
infamia, & bonorum amiſſio non ſemper ſequitur. Nam per ua=
lidam egritudinem, ac uiarum diſcrimina, & temporum diſturbia,
tamen promiſſum adimplere / & obſeruare compellitur. [P.2.30.7] SECVN=
do modo periurium dicitur mendatium / iuramento firmatum / in fraudem,
& periclitacionem iurium cuiuſpiam malicioſe commiſſum. Et hoc mo=
do poena Aucariorum praedeclarata / ſemper decernitur / atque pronunciatur.
[P.2.31] Quod celebratio communis inquiſitionis
binario numero fieri non admittitur. xxxj.
[P.2.31.pr] ADuertendum eſt autem quod ubi ſemel communis inquiſitioper utramque partem / celebrata fuerit / turbatione notoria non
interueniente / tunc ſecundario / cauſa ipſa ad requiſitionem alicuius
partis / ad eandem communem inquiſitionem ſubmitti non debet / prout
nonnulli exquiſitis diuerſis obiectionibus / & coloribus fieri, &
ſubmitti debere ſaepe moliuntur. [P.2.31.1] De reliquis autem clauſulis celebra=
tionis, atque etiam turbationis / communis ipſius inquiſitionis / in decretis
generalibus manifeſtam, claramque habemus deſcriptionem.
[P.2.32] Qualiter poſt communem inquiſitionem:
& etiam prius litigantibus: iuramenta
decernuntur. Tit. xxxij.
[P.2.32.pr] SCiendum ulterius quod omnis communis inquiſitio / iuramentali depoſitione terminatur. [P.2.32.1] Si enim actor intentum ſuum,
atque actionem, & acquiſitionem ſuam / ſufficienti teſtimonio / hoc eſt, ſex
uicinorum, & totidem commetaneorum / atque duodecim nobilium comprouin=
cialium / atteſtatione comprobabit, aut ſi tot praeciſe uicinos, & comme=
taneos habere non poterit / nihilominus tamem / teſtimonio com=
prouincialium huiuſmodi defectum bene ſuplebit, & in cauſam attra=
ctus / in comprobatione ſua defecerit / uel ſi etiam modicum quid proba=
uerit / tunc actor ad caput in cauſam attracti / quinquageſimo ſe no=
bilibus, iuxta ſcilicet Homagium ſuum iurabit. [P.2.32.2] Si uero utraque partium
actionem, ac reſponſionem ſuam / ſufficienter uerificabit / tunc reo, uel
rem tempore adiudicationis (quo ad communem huiuſmodi inquiſi=
tionem / cauſa ſubmiſſa fuerat) productarum, & exhibitarum / iuramen=
tum praeſtandum adiudicatur, ita quod ſi trinae litterae inquiſitoriae fue=
runt productae / tunc reus / quinquageſimo. Si uero binae uigeſimo
quinto: ſi autem unicae dumtaxat / duodecimo / ſe nobilibus iurabit, &
ſe ab actione, acquiſitioneque actoris expurgabit. [P.2.32.3] VBI uero atteſta
tio / pro parte in cauſam attracti / meliori modo / quam actoris facta, ce
lebrataque fuerit / tamen etiam actor / aliquid probauerit, tunc reus ſe=
cundum trium litterarum / Inquiſitoriarum uires / uigeſima quinta: duarum
uero / duodecima: unicarum autem ſexta nobilium adhibita manu / ſacra=
mentum praeſtabit: & ſe ab impetitione actoris eliberabit. [P.2.32.4] SI AV=
TEM actor in atteſtatione ſua / per omnia defecerit: uel forſitan
communem ipſam inquiſitionem neque celebrauerit / tunc reus ille / ſim
pliciter ab impetitione actoris abſolui debet, [P.2.32.5] & e conuerſo. Si in
cauſam attractus / communem huiuſmodi inquiſitionem celebrari / ob=
miſerit, aut forte celebrationem eius peregerit, ſed pro ſua parte
nullum teſtimonium reportare poterit / tunc ſententia / mox diffiniti=
ua exinde per iudicem / contra reum pronuncianda erit. Et in reliquis
quoque / cunctis Euocationibus idem eſt ſentiendum, atque faciendum.
[P.2.32.6] QVOD SI actor trinas litteras Inquiſitorias produxerit, & reus
propoſita aduerſus eum ſimpliciter negauerit / quinquageſimo
ſe nobilibus iurabit. Et inſuper ſi in facto occupationis iurium poſ=
ſeſsionariorum / cauſa mota fuerit / actor de facto bona occupata pro
ſe recuperabit. [P.2.32.7] Si tamen negauerit, & ſe immunem eſſe communi prae
miſſa inquiſitione mediante declarare uoluerit, actor autem eandem
communem inquiſitionem non acceptauerit / tunc attractus uigeſimo
quinto ſe dumtaxat nobilibus / ſe expurgabit: & ſic conſequenter
ad inferiora deſcendendo, ut uidelicet contra binas litteras Inqui=
ſitorias / duodecimo: contra unicas uero tertio ſe nobilibus ſacra=
mentum praeſtabit. Nam iſtae quoque unicae firmitate carebunt, ſi actor
communem ipſam inquiſitionem / acceptare recuſabit. [P.2.32.8] ITEM ubi in
cauſam attractus / in primo reſponſionis termino ſe iuramento
actoris: ad caput ſuum iuxta regni conſuetudinem deponendo ſubmi=
ſerit / & actor / hoc acceptare noluerit / tunc attractus tertio ſolum=
parte actoris exhibitae) ſacramentum praeſtare tenetur. [P.2.32.9] Si autem iuramen
to ſolius actoris / hoc eſt / in perſona dumtaxat ſua propria depo=
nendo attractus ſe ſubmiſerit: & actor hoc quoque acceptare recu=
ſauerit / reus ipſe ſtatim abſoluetur. [P.2.32.10] IN CAETERIS uero mino
ribus cauſis / ubi per actorem nullae litterae Inquiſitoriae fuerint exhi=
bitae / reus tertio ſemper ſe nobilibus. IN FACTO tamen debiti,
uel mutui / dum per actorem nullum probabile documentum poterit
produci / reus, uel in cauſam attractus / ſola ſua in perſona iurabit.
[P.2.32.11] VBI autem de facto debiti / aut mutui, uel aliarum pecuniarum amiſſarum /
teſtimonium quidem extiterit allatum: de quantitate tamen ſummae illius
experimentum afferri non poterit / tunc actor pecuniam ſuam iuramen=
to mediante / quamlibet ſcilicet marcam quatuor florenos facien=
tem iuramento unius nobilis recuperabit. [P.2.32.12] RVRALIS namque, &
ruſtica perſona / non niſi ad unum florenum centum denarios ualentem
iurandi habet facultatem, quae in cauſis nobilium admitti non conſueuit.
[P.2.33] Vtrum iuramentum nobilis penes ruſti=
cum: & econtra: in recuperatione dam=
norum valeat. Tit. xxxiij.
[P.2.33.pr] VNde quaeritur. Vtrum iuramentum nobilis / pro
damnorum,uel debitorum recuperatione / paenes ruſticum, & ignobilem
praeſtitum / cenſeatur tantae efficatiae, & uirtutis eſſe / quantae ſit iuramen=
tum paenes nobilem depoſitum / aut in uim dumtaxat ruſticani iuramen=
ti tranſeat? [P.2.33.1] ET ECONTRA ſi nobilis quiſpiam / iuramentis cum
ruſticanis / ſecundum facultatis eorum exigentiam deponendis / ſua dam=
na, uel debita poſsit recuperare? [P.2.33.2] DICENDVM / quod iuramen=
tum nobilis / tam paenes nobilem, quam etiam ignobilem praeſtitum ſemper
ualeat, & ſemper eiuſdem eſt efficatiae, atque uirtutis, dummodo iuſte,
legitimeque deponatur. Nam per iuramenti depoſitionem / iuſto mo
do factam / infamia non ſequitur: & per hoc neque nobilis quiſpiam /
dignitati ſuae nobilitari / renunciaſſe dinoſcitur. [P.2.33.3] VERVM tamen
iuramentum ignobilis, & ruſtici / tanquam inferioris / paenes nobilem, &
nobilis contra ignobilem cum ignobilibus iurare permittitur. [P.2.33.4] Et ru=
ſticus quoque per eum in cauſa contra nobilem ratione forſitan debi=
torum, uel aliorum ſimilium negotiorum mota / cum ignobilibus
ſibi ſimilibus, iuxta iudicis deliberationem / iuramentum praeſtandi ha=
beat facultatem / ſuper iuramentis tamen in cauſis nobilium impo=
nendis & deponendis / modo praeallegato ſemper eſt ſentiendum.
[P.2.34] De iuramentis in facto litteralium inſtru=
mentorum decernendis: & imponendis. xxxiiij.
[P.2.34.pr] ADuertendum deinde eſt quod ſuper facto litterarum, ac litte=ralium inſtrumentorum / per quemlibet ocultatorum, uel ali=
ter apud manus cuiuspiam habitorum / reo, & in cauſam attracto / uali=
dior expurgatio / quam in aliis actibus potentiariis imponitur. [P.2.34.1] Nam ſi
actor unicam dumtaxat uel duas ad maximum litteras Inquiſitorias
ſuper ea re produxerit quinquageſimo. Si uero nullas prorſus
exhibuerit / ſed ſimplici dumtaxat uerborum prolatione, uel iuridi=
ca amonitione / quempiam litteralia ipſa inſtrumenta habere aſtruxe=
rit / denique uigeſimo quinto ſe nobilibus iuramentum reo deponen=
dum adiudicatur. [P.2.34.2] Qui ſi in depoſitione huiuſmodi ſacramenti de=
fecerit / tunc tutor / & expeditor / illorum bonorum / ac iurium poſſeſsi=
onariorum / ſuper quorum litteris iurare non potuit / eſſe declarabi=
tur: & actorem, ſuoſque haeredes in dominio eorundem iurium poſ=
ſeſsionariorum / aduerſus quoſlibet cauſidicos, & legitimos impe=
titores ſemper conſeruare tenebitur. [P.2.34.3] In litteris tamen Euocatoriis /
litteralia illa inſtrumenta / quae / & qualia exiſtant expreſſe debent
denotari / ne fraus in Euocatione / per actorem committatur. [P.2.34.4] ET
HOC SI uniuerſas litteras, & quaelibet litteralia inſtrumenta fa=
ctum aliquorum iurium poſſeſsionariorum tangentes, & concer=
nentia / apud reum exiſtere / non propoſuerit. Nam iſto caſu non
erit neceſſarium / litteraium numerum uel qualitatem / ſed iurium dumtaxat
huiuſmodi poſſeſsionariorum nomina, ſituſque deſcribere. Vbi enim
omnes / uel uniuerſas proponit ibi nullas excipit: [P.2.34.5] & ſi uniuerſas
nariorum tangentes litteras / poſtea producat, uel exhiberi faciat.
Nam in facto calumniae / hoc caſu / mox conuincetur. [P.2.34.6] SCIENdum
deinde eſt / quod ſi plures fuerint fratres carnales: uel aliter indi=
uiſi litteras, ac litteralia inſtrumenta aduerſus foeminei ſexus ho=
mines / in iudicio contradictorio (prout plerumque fieri contingit)
producentes, & exhibentes / tunc non omnibus fratribus ſingilla=
tim / ſed ſolummodo natu maiori / ad quem ut puta tam litteralium
inſtrumentorum conſeruatio / quam etiam cauſarum directio / per=
tinere dinoſcitur / quinquageſima manu / hoc eſt, quinquageſimo
ſe nobilibus: iuramentum adiudicari debet.
[P.2.35] Jn quibus caſibus ſunt perſcribenda
nomina coniuratorum. xxxv.
[P.2.35.pr] ADuertendum quoque eſt / quod in iuramentali depoſitionein quatuor caſibus uidelicet ſuper facto probationis ge=
nealogiarum, ac litterarum, & litteralium inſtrumentorum. Item metalium
Reambulationum: nec non ad capita quorumpiam fienda, atque prae=
ſtanda / nomina coniuratorum / in litteris exinde Relatoriis conſcri=
bi debent ſemper, & declarari / [P.2.35.1] ut ueris cum nobilibus: & iuxta iu=
dicis commiſsionem / iuramentum eiuſcemodi depoſitum fuiſſe
comprobetur. [P.2.35.2] In caeteris autem ſacramentorum depoſitionibus / con=
iuratorum nomina non ſunt ex neceſsitate conſcribenda.
[P.2.36] De pena eius: qui alterum ignobilem: vel
infamem dixerit: et de diuerſis exiti=
bus iuramentorum. xxxvj.
[P.2.36.pr] ITem ſi quiſpiam aduerſus coniuratores, uel alterum illorum / excep=tiones / in quatuor praemiſsis caſibus fecerit / quod coniurator ipſe:
aut uerus non eſſet nobilis: & mere nobilitatis titulo non fungeretur:
aut aliter infamis: uel periurus haberetur / tunc ad declarandam pariter / &
uerificandam illius nobilitatem / uel etiam propellendam eius infamiam /
ſignari: [P.2.36.1] in quo ſi ipſum uerum eſſe nobilem / litterali fulcimento, ac
honeſte conditionis hominem: alio quoque probabili documento /
poterit comprobare / tunc reus: qui exceptionem fecerat / in Homa=
gio illius coniuratoris / contra quem obiecerat / ducentos florenos
auri faciente / eidem ſolum modo coniuratori perſoluendo / de fa=
cto conuinci debet, & agrauari: [P.2.36.2] ſuper quibus iudex ipſe ordinari=
us / coram quo eiuſcemodi cauſa tractatur / de bonis, & rebus mo=
bilibus ipſius opponentis: & ſi neceſſarium erit de iuribus eiuſdem
poſſeſsionariis / ubilibet adiacentibus / coniuratori illi / mox / & in=
dilate ſatiſfactionem impendere tenetur. [P.2.36.3] SI VERO in comprobati=
one praemiſſa ſuccubuerit / tunc opponens ipſe / cauſam illam pro
ſe obtentam habebit. [P.2.36.4] Ita ut ſi in cauſam attractus fuerat / caput ſu=
um eliberabit: & ſe ab impetitione actoris ſaluabit. Si autem actor erat /
reum / bonorum illorum litteras: quorum occultauit / & non reſtituit / ex=
peditorem (ut immediate praedeclaratum eſt) perpetuo habebit.
VEL ſi praetextu metarum cauſa uentilabatur / terram litigioſam / in
ſempiternum pro ſe uendicabit. Si uero in probatione genealogiae
ſuccubuerit / iura poſſeſsionaria pro quibus agebatur / amittet / &
econuerſo. [P.2.36.5] IN CAETERIS uero cauſis / & caſibus / ſi actor in iu=
ramentali ſua depoſitione ſuccubuerit / actionem, & acquiſitionem
ſuam amittet. Si uero reus defecerit / tunc in actione & acquiſitione
contra ſe per actorem propoſita conuincetur: & per iudicem ſenten=
tia contra eum proferetur eo facto.
[P.2.37] Quomodo iuramentum patris tem=
pore medio decedentis: in filium:
vel fratrem condeſcendet. xxxvij.
[P.2.37.pr] HOc quoque non praetermittendum eſt / quod ſi quempiam acto=rum, uel attractorum / cui ſcilicet iuramentum / quodcumque prae=
ſtandum fuiſſet adiudicatum / infra terminum iuramentalis huiuſmodi
depoſitionis / ab hac luce decedere contigerit: & forte uxorem preg=
nantem poſt ſe reliquerit / tunc ipſa iuramentalis depoſitio in filium
tibus / in eum / qui tunc naſcetur filium (tempus enim puerperii ipſius
mulieris expectari debet) alioquin autem / ſi non filius, ſed filia nasce=
tur / in fratrem propinquiorem illius defuncti / in quem utpote iura
ſua poſſeſsionaria deuoluentur, condeſcendet: [P.2.37.1] & per iudicem ſuum
terminus ad praeſtandum ipſum iuramentum filio, uel fratri de nouo
dabitur / in quo illud idem filius, aut frater deponere tenebitur.
[P.2.37.2] Et ſi filius ipſe, uel frater in aetate tenera, & ad ſacramenti depoſi=
tionem nondum ſufficienti fuerit conſtitutus / per iudicem ſuum ad
tanti temporis ſpacium iuramenti ipſius depoſitio prorogari de=
bebit: in quo rite, debiteque / legitima illius aetate adueniente / ſacra=
mentum huiuſmodi deponi ualebit. [P.2.37.3] Et de fratribus quoque carna=
libus, & in diuiſis idem eſt tenendum / quod altero eorum tempo=
re medio decedente / in alterum iuramenti depoſitio illius defun=
cti redundabit.
[P.2.38] Vtrum vnus coniuratorum poſſit plu=
res perſonas in eadem cauſa iuramen=
to ſuo expurgare. Tit. xxxviij.
[P.2.38.pr] ITem quaeritur / ſi in una, eademque actione / in cauſamattracti / plures fuerint: & per iudicem ordinarium / uni=
cuique illorum ſacramentum diuerſo in tempore, & loco
preſtandum (prout plerumque propter loci diſtantiam, & rei: temporiſque
exigentiam fieri conſueuit) adiudicatum fuerit / atque unus coniuratorum in
primo termino / paenes unum attractum / iurauerit. VTRVM in eadem
cauſa & pro eadem actione / poſsit etiam paenes alterum reum, uel attractum
in alio tempore, & loco / ſacramentum pro illius expurgatione de=
ponere? [P.2.37.1] RESPONDE quod non. Quia una perſona, uel unus
coniurator ſuo iuramento praeter unam perſonam / in una eademque
actione / liberare, & expurgare non poteſt. [P.2.38.2] Nam ſi iurare / & plu=
res perſonas expurgare poſſet / facilime quilibet reus, & malorum
actuum patrator / ſe ab impetitione actoris liberaret. Hodie enim
unum, & craſtina luce ſecundum, tertia uero die / tertium / & ſic con=
ſequenter / iuramenta ſuo: etiam pretio conductus / expurgaret.
iurabit / tunc illa, paenes quam ſecundario iurauit / in actione, & ac=
quiſitione actoris / eo facto condemnabitur. Iuramentum enim illius
per hoc inſufficienter depoſitum fuiſſe declarabitur.
[P.2.39] Quod princeps noſter: nec capitalem ſen=
tentiam incurrere poteſt: nec iuramentum
contra quempiam per ſe preſtare: ſed
neque iura producere tenetur. xxxix.
[P.2.39.pr] ITem aduertendum eſt / quod regia maieſtas / in praeſen=tia domini Palatini huius regni / cunctis querulantibus,
atque cauſantibus / iuri quidem ſtare / & per directorem cauſarum ſuarum
reſpondere tenetur: [P.2.39.1] in ſententia tamen capitali / uel emendae capi=
tis: aut amiſsione bonorum ſuorum conuinci non ſolet: ſed dam=
na dumtaxat / per officiales / aut Iobagiones ſuos quibuſcunque il=
lata refundere debet. [P.2.39.2] Si quando uero ratione terrarum in metali
Reambulatione: & rectificatione: uel praetextu aliorum negotio=
rum: aut actuum potentiariorum / iuramentum ſibi praeſtandum
adiudicabitur / tunc ipſe director cauſarum ſuarum / in maieſtatis
ſuae perſona / illud iuxta Palatini deliberationem deponere tene=
bitur. [P.2.39.3] Litteras etiam / & litteralia inſtrumenta ratione quorumcunque
bonorum, ac iurium poſſeſsionariorum / quae ad iuriſditionem
ipſius ſacrae coronae regni / quocumque titulo deuoluta dicuntur / pro=
ducere / & exhibere nuſquam tenetur.
[P.2.40] De modo iuramentorum dominorum
prelatorum: et baronum: ac abbatum
& prepoſitorum infulatorum. xl.
[P.2.40.pr] SCiendum eſt autem / quod quilibet praelatus, et baro / ex officio:Abbaſque / & praepoſitus infulatus / & anulatus / pro decem
perſonis nobilium / ratione ſuae dignitatis habet iurandi pote- ſtatem.
ad conſcientiae ſuae puritatem coram teſtimonio alicuius Capituli, uel
Conuentus per iudicem ad id deputandi. Caeteri autem ſui coniurato=
res, & item omnes barones / atque nobiles / ad fidem eorum deo de
bitam / in loco ad id per iudicem deputato / ſacramenta praeſtare te=
nentur: [P.2.40.2] & proinde etiam Homagia ipſorum Dominorum praelatorum, &
baronum, ac Abbatum, & praepoſitorum infulatorum / ad centum marcas
quadringentos florenos facientes ſe extendunt.
[P.2.41] Quid ſit oculata reuiſio: & qualiter ce=
lebrari debeat. Tit. xlj.
[P.2.41.pr] ITem habita communis inquiſitionis, & iuramentalis depo=ſitionis inde ſubſequendae deſcriptione / ſuper oculata
iam reuiſione breuiter dicendum / atque diſſerendum reſtat. [P.2.41.1] EST AV=
TEM oculata reuiſio uiolenti occupatoris aliquorum iurium poſſeſ=
ſionariorum / in dominio eorundem exiſtendi / uiſibilis oſtenſio / [P.2.41.2] quae
eodem modo / quo communis ipſa / inquiſitio / uicinorum uidelicet &
commetaneorum iurium, ac bonorum occupatorum, nobiliumque compro=
uincialium illius comitatus, ubi ipſa bona adiacent / conuocatione
pariter / & teſtificatione celebrari conſueuit: [P.2.41.3] praeter hoc quod actor ocu
lata fide uiſibilique demonſtratione / regio, aut Palatinali, Capitula
rique, uel Conuentuali hominibus reum, ſiue in cauſam attractum in
dominio bonorum male occupatorum exiſtere / debet comprobare & at
teſtatione ipſorum uicinorum, ac commetaneorum, nobiliumque comprouincia=
lium roborare. [P.2.41.4] Poſt huiuſmodi autem oculatam, uiſibilemque reuiſionem,
& demonſtrationem / atteſtatio eorundem uicinorum, & commetaneorum,
ac nohilium comprouincialium / plerumque in loco ſedis iudiciariae / ſicuti
in communi inquiſitione & ſaepenumero / in facie iurium poſſeſsio=
nariorum litigioſorum, & occupatorum / prout ſcilicet cauſae meritum exi=
git / fieri, atque celebrari debet. [P.2.41.5] VBI SCIENDVM quod ocula=
ta reuiſio (quia quod uiſu noſcitur ueriſsimo teſtimonio com=
probatur) longe maioris efficaciae / & uirtutis eſt / quam ſola com=
munis inquiſitio. [P.2.41.6] Nam poſt celebrationem per utramque partem
ſitio ſequitur. Poſt oculatam autem reuiſionem / ſi actor actionem / & acqui=
ſitionem ſuam oculata ipſa reuiſione / uerificabit, & dictorum nobilium
atteſtatione / ſufficienter roborabit / tunc nulla iuramentalis depo=
ſitio per iudicem alicui partium decernitur, ſed mox, & immediate / con=
tra reum ſententia capitalis profertur, & pronunciatur: exequutio=
nique eadem demandatur. [P.2.41.7] Si tamen actor in probatione ſua defecerit
etiam in hac parte ſicuti in communi Inquiſitione / ut reo ſacramentum
praeſtandum imponatur / neceſſe erit.
[P.2.42] De ſententiarum ſpeciebus: ac diuerſita=
tibus: & exequutionibus. Tit. xlij.
[P.2.42.pr] QVia uero de capitali ſententia mentio facta eſt / ideo deſententiarum diffinitione: ſpeciebus / exequutionibus & di=
uerſitatibus hoc loco tractandum decreui. [P.2.42.1] SENTENtia igitur in
quantum propoſitum noſtrum tangit / eſt iudicis diffinitio / cauſae / & con=
trouerſiae finem imponens / condemnationemque, uel abſolutionem con=
tinens. [P.2.42.2] Quae licet multa, etiam alio ſenſu habeat ſignificata: multiſque
capiatur modis: ex quo tamen propoſito noſtro / ea ſignificata non
quadrant / ſilentio praeterire cenſui. [P.2.42.3] Differt autem ſententia ab opini=
one in hoc / quod ſententia eſt indubitata, & firma responsio: ſed
opinio eſt cum quadam dubitatione (licet probabili cauſa) reſponſio.
Vnde ſi uariae fuerint opiniones / de aliqua cauſa / tunc illa erit te=
nenda / quae meliori / & ſubtiliori fundabitur ratione. [P.2.42.4] VNDE ſen=
tentiarum / aliae ſunt capitales, aliae emendam capitis tangentes, aliae
notam infidelitatis repraeſentantes: aliae uero ſimplices: & aliae emen=
dam linguae, uel calumniam denotantes. [P.2.42.5] CAPITALIS itaque ſen=
tentia noſtro hoc aeuo / non niſi ratione inuaſionis domorum, ac in=
teremptionis, uerberationis, uulnerationis: & ſine iuſta cauſa de=
tentionis nobilium. Praeterea praetextu occupationis quorumlibet
iurium poſſeſsionariorum, & eorundem pertinentiarum quocunque nomi=
ne cenſeantur / decerni ſolet, & pronunciati. [P.2.42.6] Et talis ſententia ca=
pitalis ſolummodo perſonas ſaeculares uirilis ſexus, & alienas a ſe
necnon muliebris, & foeminei ſexus perſonas, ac fratres genera=
tionales / capitalis ſententia (demptis caſibus infra declarandis) non
decernitur, neque pronunciatur / ſed ſolummodo ſententia / emendam /
hoc eſt / redemptionem capitis concernens (uetuſta de regni con=
ſuetudine) fertur / & declaratur. Diuerſo tamen modo, diuerſarum
perſonarum reſpectu / prout infra patebit.
[P.2.43] Capitalis ſententia quomodo diferat ab
emende capitis ſententia. Tit. xliij.
[P.2.43.pr] SEntentia autem emendae capitis / in hoc tantummodo diſtat / &differt a capitali / ut lata ipſa ſententia emendae capitis re=
us, & conuictus / aduerſus quem fuerit pronunciata, uel etiam per non
uenientiam, & non comparitionem extradata / uigore / & uirtute eius / in
perſona ſua detineri, ac captiuari, & capitis obtruncatione feriri,
punirique non poterit. [P.2.43.1] VERUM tamen eodem praeciſe modo, & or=
dine / quo per ſententiam capitalem / uniuerſa bona, & quaelibet iura
poſſeſsionaria:/ cunctas etiam res ſuas mobiles / ipſum ſolum pro=
prie, & praeciſe concernentes / quocumque nomine uocitentur, & cui=
uſcunque maneriei, & ſpeciei exiſtant (in duabus iudici, in tertia ue=
ro partibus actori / ſtatuenda, & occupanda, atque infra tempus re=
demptionis eorundem iurium poſſeſsionariorum titulo pignoris iuxta
ualorem, & exigentiam communis eſtimationis ipſorum poſsidenda)
perdit, & amittit eo facto. [P.2.43.2] EMENDAM praeterea capitis / hoc eſt
redemptionem, uel Homagium ſuum. Praelatus utputa, & baro qua=
dringentos: nobilis uero ducentos florenos ſolummodo actori,
uel actrici ſoluere tenetur. [P.2.43.3] ET primo / ac ante omnia per iudicem
ſuper huiusmodi Homagio / de rebus mobilibus ſi reperiuntur:
& tandem illis non repertis / ſi neceſſe fuerit de iuribus poſſeſsiona=
riis conuicti, & ſententiati hominis ſatiſfactio impendi: & demum
reſiduitas rerum mobilium, ac bonorum, & iurium poſſeſsionariorum ipſi=
us conuicti / inter iudicem, & actorem, uel actricem / diuidi debet, & tripar=
tiri, uſque ad tempus (ut praetactum eſt) redemptionis eiuſdem / per illos
conuerſis.[P.2.43.4] Foeminae praeterea, & mulieres / non tantum iura ipſarum
poſſeſsionaria, & res mobiles / ſed etiam Dotalitia, & Quartalitia
ipſarum / per huiuſmodi ſententiam amittunt. [P.2.43.5] SCIENDVM tamen
eſt quod etiam contra foeminas, ac mulieres in caſu / quo earum aliqua
maritum, uel parentes, aut liberos proprios malitioſe occiderit, uel
necari fecerit (quia talis caſus notam infidelitatis reſpicit) capitalis
ſententia tanquam in perſonam uirilem ferenda eſt, atque pronuncianda.
[P.2.44] De caſibus in quibus etiam contra ec=
cleſiaſticas perſonas capitalis ſen=
tentia fertur. Tit. xliiij.
[P.2.44.pr] SCiendum ulterius quod tres ſunt caſus, in quibus etiam con=tra ſpirituales, & eccleſiaſticas perſonas / capitalis ſenten=
tia pronunciatur / per quam ultra amiſsionem patrimoniorum, & bene=
ficiorum ipſorum / capitalis paena decernitur, atque ſequitur. [P.2.44.1] PRIMVS
caſus / ſi quis eorum crimen laeſe maieſtatis commiſerit. [P.2.44.2] Secundus ſi notam
infidelitatis manifeſtam incurrerit. [P.2.44.3] Tertius ſiquis ipſorum / uo=
luntarium & deliberatum homicidium, ac latrocinium patrauerit,
aut perpetrari fecerit. [P.2.44.4] Propterea quod (praehabita degradatione)
capite plecti debebit. [P.2.44.5] In quibus quidem caſibus licet bona eccleſiarum
quibus praeſunt / non amittant / tamen priuata, ac ſeperata patrimo=
nia, & iura poſſeſsionaria ſi quae habent. Inſuper cuncta beneficia
eccleſiaſtica / quae poſsident / perdere, & amittere ſolent. [P.2.44.6] Sed in se
cundo caſu / deliberato ſcilicet homicidio, ac latrocinio patrimo=
niorum proprietatem, & haereditatem non amittunt / ſi fratres habuerint
condiuiſionales, ad quos illa iure ſucceſſorio ſpectant. Quoniam
caput in hac parte capite compenſari ſufficit. [P.2.44.7] In caeteris autem cauſis, &
caſibus / perſona ſpiritualis, & eccleſiaſtica / contra ſaecularem, & e con
uerſo / ſaecularis aduerſus ſpiritualem / aequali paenae / & grauamini
ſubiacet emendae ſcilicet capitis, uel Homagii, atque damnorum illa=
torum refuſioni. De quibus iudex / actori, & damnum paſſo / iuxta
modum (ſuperius praedeclaratum) ſatiſfactionem impendere tenetur.
cipis condam Domini Alberti Romanorum / & Hungariae regis, Au=
ſtriaeque ducis / excerpta eſt, atque proceſsit. Quae etiam in generali mo
derno decreto noſtro roborata habetur, & confirmata.
[P.2.45] Qualiter debita: ac damna, ſpirituales
perſone reddere debeant. xlv.
[P.2.45.pr] ITem ſi perſona ſpiritualis / cuiuſcunque ſtatus, & dig=nitatis exiſtat / ad ſolutionem, & reſtitutionem aliquorum de
bitorum / aggrauatus fuerit / tunc aduerſario ſuo / pecunia=
ria ſolutione ſatiſfacere tenetur. [P.2.45.1] Et ſi noluerit, aut non poterit / tunc
de bonis eccleſiae per iudicem aduerſario ipsi / infra illius ſpatium tem
poris quo de prouentibus ipſorum bonorum / debita recuperari pote=
runt. Statuendis / & occupandis / ſolucio ac ſatiſfactio eſt impen=
denda. [P.2.45.2] Pecuniaria autem appellatione intelligitur hoc in loco quodli=
bet aurum, & argentum: ac omnis moneta pro tempore currens.
[P.2.45.3] Vbi uero ad ſolutionem, & refuſionem damnorum illatorum condemna=
tus extiterit, iſto caſu poterit / ſi uoluerit rebus cum mobilibus, &
uenalibus, iuxta tamen uerum ualorem huiuſmodi rerum aduerſa=
rio ſuo ſatiſfactionem impendere. [P.2.45.4] Alioquim de bonis, ac iuribus
poſſeſsionariis eccleſiae in hac quoque parte iudex cauſae aduerſa=
rio illius perſonae conuictae / ſtatutione debita / ſatiſfacere tenetur.
[P.2.46] Quomodo Capitulum: uel Conuentus
ſimul: & quomodo perſone priuate
ſeorſum ſententiari debent. xlvj.
[P.2.46.pr] ITem ſi Capitulum, uel Conuentus collectiuo nomine / proactibus potentiariis maioribus, uel minoribus / quocunque
ſententiarum genere condemnatur / tanquam unica, & ſingularis perſo=
na grauatur: & non ſinguli ſingulariter debent condemnari, excep=
tis praemiſsis caſibus / homicidii uidelicet uoluntarii, & deliberati:
delinquentes (modo antelato) ſunt puniendi. [P.2.46.1] VERVM ſi certae
perſonae capitulares: & non tota comunitas / aliquos actus poten=
tiarios de bonis eccleſiarum perpetrauerint / tunc ipſae perſonae ſeor
ſum a communitate / ex eo loco / unde talia mala commiſerunt / ad iu=
dicium libere poterunt euocari. Praeſertim ſi patrimonia non ha=
buerint priuata / [P.2.46.2] nihilominus de loco prenotato citari, & euocari
queunt, ac iuxta cauſae meritum / ſententia contra eos per iudicem
ferri poterit, atque pronunciari.
[P.2.47] Quid ſi vna perſona capitularis ſenten=
tiabitur agendum ſit. Tit. xlvij.
[P.2.47.pr] ITem ſi una perſona capitularis / bona haereditaria, & pa=trimonia ſeparata non habens / in emenda ſui capitis con=
uincetur, uel in refuſione damni condemnabitur: & rebus mobi=
libus deſtitutus reperietur. QVAERITVR unde / & qualiter ad=
uerſario ſatiſfactio? Quia non de commiſsione capituli mala ipſa
patrauit: & ex conſequenti bona capituli propterea non uidentur
eſſe diripienda. [P.2.47.1] Dicendum quod quia mala ipſa, & facinora, unde ui=
delicet emenda capitis, uel damnorum refuſio ſubſequuta eſt / de
medio, & tanquam de membro ipſius capituli illa patrauit / quae per=
petrare, aut non potuiſſet, aut locum patrandi non habuiſſet / ſi in
huiuſcemodi beneficio conſtitutus non fuiſſet. Ideo de prouenti=
bus beneficii eiuſdem capitularis conuicti / per reliquos capitula=
res, actori ſuper eiſdem rebus obtentis / ſatiſfactio eſt impendenda.
[P.2.48] De compenſatione damnorum per officiales
eccleſiaſticarum perſonarum irrogatorum. xlviij.
[P.2.48.pr] ITem uniuerſi officiales eccleſiaſticarum perſonarum: / ſiue ſintſpirituales: ſiue ſaeculares / occaſione quorumcunque actuum po=
tentiariorum / ſi quos de officiolatibus eorum commiſerint, uel perpetrauerint /
alium, libere ſemper iuri conueniri, atque ad iudicium citari, & euocari
poſſunt. [P.2.48.1] Et ſi in iudicio conuicti fuerint / de dictis officiolatibus eorum /
tam aduerſario, quam etiam iudici ipſorum / ſatiſfactio adminiſtrabitur.
[P.2.48.2] Domini autem illorum (ſi talia non ex commiſsione eorum fuerint illata, uel
irrogata) poterunt ipſos officiales uſque ad debitam emendam, & ſa=
tiſfactionem: etiam cum detentione perſonarum ſuarum compellere / prout
hoc, de officialibus habetur etiam in decreto primo moderni domi=
[P.2.49] Quomodo prelatus cum capitulo ſimul:
& quomodo ſeorſum iudicium portabit. xlix.
[P.2.49.pr] ITem ſi praelatus cum ſuo Capitulo: uel Conuentu fueritad iudicium ſimul euocatus, tunc ſi praelatus, & Capitulum,
uel Conuentus in illis iuribus poſſeſsionariis / de quibus actus ei=
uſcemodi potentiarii, aut alia malorum genera commiſsi, uel patrata
fuiſſe dicuntur: & queruntur / indiuiſi fuerint comperti, tunc prae=
latus in hoc caſu non ſeparatim a ſuo Capitulo: uel Conuentu / ſed
ſimul cum eiſdem / aut abſolui, aut condemnari debet. Quoniam rati=
one indiuiſionis cum ſuo Capitulo, uel Conuentu una communitas
eſſe cenſetur. [P.2.49.1] Si tamen de diuiſis inter eos iuribus poſſeſsionariis
mala ipſa ſuborta, perpetrataque fuiſſe comperientur / tunc & praela=
tus, & Capitulum, uel Conuentus ſeparatim, & ſeorſum condem=
natur. [P.2.49.2] HINC eſt quod ſi praelatus cum ſuo Capitulo, uel Conuen=
tu, ſimul euocabitur / tunc ratione diuiſionis, uel non diuiſionis / etiam
iuramentum illis diuerſimode praeſtandum adiudicatur. [P.2.49.3] Nam ſi modo
antelato / praelatus cum ſuo Capitulo, uel Conuentu indiuiſus fue
rit / tunc ipſe praelatus cum ſuis coniuratoribus / tam in ſua / quam etiam
totius Capituli, uel Conuentus perſonis / ſacramentum praeſtare de=
bebit. [P.2.49.4] Si uero diuiſus extiterit / tunc tam idem praelatus cum ſuis, quam
etiam Lector, aut Cantor, ſiue Cuſtos, uel Decanus / in perſona
ipſius Capituli, uel Conuentus / iterum cum ſuis coniuratoribus /
iuxta deliberationem, & ſententiam iudicis / ſeorſum, & ſeparatim /
ſolum dominos Archiepiſcopos, & Epiſcopos / ſed etiam Ab=
bates / atque Praepoſitos / tam ſaeculares, quam regulares omnes.
[P.2.50] De annuali prorogatione dominorum
prelatorum nouiter electorum. l.
[P.2.50.pr] ITem praelati eccleſiarum a ſuis fratribus / Capitulo uidelicet,uel Conuentu diuiſi / a die electionis eorum / priuilegio pu=
pillari gaudent, [P.2.50.1] quibus de uetuſta regni lege, & approbata con=
ſuetudine / permiſſum eſt, & conceſſum quod etiam in cauſis tempo=
re patris eorum inchoatis / infra unius integri anni ſpatium / ad cuiuſ=
uis inſtantiam reſpondere non teneantur / ut interim iura paterna, &
litteralia inſtrumenta reuidere, calculareque, & deinde proſequuti=
oni cauſarum ſuarum commode ſuperintendere poſsint. [P.2.50.2] HOC tamen
intellige in facto iurium poſſeſsionariorum, & exhibitionis litteralium
inſtrumentorum fieri. [P.2.50.3] Nam in caeteris cauſis / praetextu actuum potenti=
ariorum motis / in quibus productio litterarum ſubſequi non debet /
haec conceſſio minime ſuffragatur / quae praemiſſo modo: & in prae=
miſsis caſibus: & cauſis / etiam legitimae aetatis / hoc eſt / aetatem quatuor=
decem: iuxta modernorum uero conſuetudinem / duodecem integrorum
annorum habentibus / a principe ſemper concedi, & in iuditiis obſer=
uari ſolet. [P.2.50.4] Si tamen fuerint indiuiſi / tunc huiuſmodi permiſsio, &
libertatis praerogatiua / illis patrocinari non poteſt. [P.2.50.5] Nam Capitu=
la, uel Conuentus priuilegio maiorum gaudent: & aetatem perfectam /
hoc eſt uigintiquatuor annorum integrorum ſemper repraeſentant:
quibus haec praerogationis libertas non competit obſeruari. [P.2.50.6] Abſurdum
enim uideretur ut poſt electionem cuiuſlibet Abbatis, uel Praepoſiti:
aut Lectoris: Cuſtodis: Cantoriſque: uel Canonici / cauſa dudum mo=
ta uſque ad anni integri reuolutionem / ſemper in ſuſpenſo relinqueretur:
& ſi indeciſa per aliquot annos / penderet, concluſioneque ſua fraudaretur.
[P.2.51] Quod prelati eccleſiarum ob delicta predeceſ=
ſorum ſuorum condemnari non poſſunt. lj.
Praelati, aut Abbatis, uel Praepoſiti / actus potentiarii, uel
malorum genera patrarentur, atque committerentur: & talis Prae=
latus, aut Abbas: uel Praepoſitus quam diu in humanis ageret /
propterea in curiam regiam non euocaretur, uel aliter in cauſam
quomodolibet non attraheretur / tunc decedente eo / ſucceſſor ſu=
us ratione huiuſmodi actuum potentiariorum quantum in per=
ſona ſua condemnari, & agrauari non poterit: ſed ſolummodo
ex parte Iobagionum, ac familiarium illius eccleſiae, per quos ma=
la illa perpetrata fuiſſe dinoſcuntur / iudicium & iuſtitiam actori
facere, & impendere tenetur. [P.2.51.1] Quoniam bona, & iura poſſeſsio=
naria eccleſiarum (ſicuti praenarratum eſt) nemo Praelatorum, aut
Abbatum, uel Praepoſitorum: ſeu etiam aliarumque perſonarum
eccleſiaſticarum / propter ſuos exceſſus / amittere, & ab ipſa eccle=
ſia alienare poteſt. [P.2.51.2] Sed ſi quiſpiam illorum in emendae capitis ſen=
tentia conuictus fuerit / tunc ſolummodo de Homagio: & dam=
nis illatis ſatiſfacere (modo praedeclarato) debet. [P.2.51.3] Succeſſor itaque
ſuus, qui non haereditario iure / ſed uia electionis ſucceſsit / emen=
dam capitis illius praedeceſſoris ſui (ex quo euocatus non fuit)
ſubire, compenſareque non tenetur: [P.2.51.4] prout etiam filii ob delicta pa=
terna facta prius euocatione / ſententiarum capitalium, uel emen=
dae capitis grauamini / quantum ad poenam / non ſubiacent. Sed ſi
conuicti fuerint / ſolummodo in eſtimatione iurium paternorum
conuincentur. [P.2.51.5] Et hoc; ſi patres eorum in humanis agentes / euocati fu=
erunt. Aliter enim ſi poſt obitum parentum euocatio ſubſequetur /
non iam delictum patris / qui iura poſſeſsionaria forſitan occupa=
rat: uel res, & bona mobilia alterius diripuerat / ſed filiorum / qui
male occupata, uel res direptas detinent / compenſari: metirique
ſolet. [P.2.51.6] Si igitur in facto occupationis bonorum cauſa mota fuerit:
quia forte eccleſia bona illa habet, & poſsidet / etiam decedente
quolibet Praelato: aut Abbate, uel Praepoſito / ſucceſſor ſuus / in
hoc caſu ſemper euocari, & condemnari poteſt. [P.2.51.7] Et hoc idem eſt
intelligendum etiam de illis eccleſiarum Praelatis / qui per tranſ=
lationem in alterius eccleſiae beneficium, uel dominium ſe confe=
runt moraturos.
[P.2.52]
Quod cauſa factum iuris poſſeſſionarij
tangens: in foro eccleſiaſtico tracta=
ri nequit: ſi etiam promiſſio: vel
teſtamentum interueniat. lij.
[P.2.52.pr] ITem quod nulla cauſa factum iuris poſſeſsionarii concer=nens: ſi etiam promiſsio, uel teſtamentum occaſione talis iu=
ris poſſeſsionarii interueniſſet / coram ipſis ſpiritualibus perſonis:
uel eorum uices gerentibus / tractari poterit: ſed omnis eiuſcemodi
cauſa / in curia regia coram iudicibus eiuſdem ordinariis ſolet exami=
nari / pariter & terminari. [P.2.52.1] Quidquid enim quiſquam promittat: uel te=
ſtetur / ſemper tamen ſtandum eſt eius iuditio, ad cuius authorita=
tem: & iuriſditionem res ipſa, pro qua promiſsio, & teſtamentum
emittitur / principaliter ſpectat. [P.2.52.2] CERTVM eſt autem / quia hoc in
regno / non niſi iudicum ordinariorum curiae regiae / ſententiis, & litte=
ris Adiudicatoriis iura poſſeſsionaria gubernantur. [P.2.52.3] VICARIO=
RVM uero, uel aliorum iudicum ſpiritualium litterae, & ſenten=
tiae in hac parte nuſquam obſeruantur. Nam & alias; acceſſorium debet
ſequi forum ſui principalis, propterea cauſa factum iuris poſ=
ſeſſionarii tangens, in praeſentia iudicis ſpiritualis uentillari, con=
cludique nequit. [P.2.52.4] Et idem eſt ſentiendum / etiam de cauſa ratione for=
te debitorum: uel aliorum negotiorum / in qua fides interuenerit.
[P.2.52.5] Ille tamen / qui fidem praeſtitit antequam cauſa ſuſcitaretur / deceſſerit
mora / quod uidelicet in ſede ſpirituali: ea tractari non poteſt. Nam
fides, et eius poena perſonalis eſt: quae extincta perſona / extin=
guitur in iudicio ſemper. [P.2.52.6] Si quid tamen debiti, uel alterius rei iux=
ta fidem in promiſsione annexum, & appoſitum fuerit / hoc coram
iudice ſuo ſaeculari / actor ipſe ab haeredibus, & aliis legitimis ſuc=
ceſſoribus / defuncti / requirendi habet authoritatem.
[P.2.53] Quid officialis: vel decanus capitu=
laris inter Jobagiones capitu=
lares agens ualeat. liij.
ficiales, & uillicos / qui in medio Iobagionum ſuorum /
temporalem iuriſditionem exerceant / tenere, & conſeruare,
[P.2.53.1] quorum iuditium, & iuditii impenſio eam uirtutem, & uigorem habere di=
noſcitur / ſicuti perſonaliter fuiſſet / per illos capitulares, aut conuen=
tuales adminiſtratum. [P.2.53.2] Decanus etiam in perſona capituli eandem habet
authoritatem. [P.2.53.3] Verum tamen extra officiolatum ſuum / ſine litteris procurato=
riis totius capituli / pro eodem capitulo reſpondere non poteſt.
[P.2.54] De priore Aurane: & eius conditione:
ac de ſententijs in eum ferendis. Titulus. liiij.
[P.2.54.pr] SCiendum ulterius / quod licet prior Auranae / utroque titulo /ſpirituali uidelicet / & ſaeculari gaudeat, iura tamen poſ=
ſeſsionaria inſtar eccleſiaſticarum perſonarum gubernat: ideo de ipſo
quoque ſpecialiter / pauca ſubiungere dignum duxi. [P.2.54.1] VBI aduertendum
quod prioratris Auranae / olim in hoc regno / per excellentiſsimum
principem dominum Lodouicum regem fundatus, & inſtitutus fuiſſe
perhibetur. Qui cum regnum Siciliae, ſiue Neapolitanum / ualido cum
exercitu / necem fratris ſui carnalis / diui Andreae eiuſdem regni: &
Hieruſalem regis / uindicaturus inuaſiſſet / a Rhodianis non paruum
fertur auxilium nauale ſibi collatum fuiſſe. Vnde & eorum zelo indu=
ctus: ſingularique amore per motus / in ſignum religionis, & profeſ=
ſionis Rhodianorum / poſt felicem: & uictorioſum ſuum reditum pri=
oratum ipſum Auranae multis poſſeſsionibus dotatum inſtituit:
atque fundauit. [P.2.54.2] Cuius prior / pro tempore conſtitutus / ex regulari
Rhodianorum obſeruantia / militiam ſaecularem pro fidei Catholi=
cae defenſione: & tutamine ſemper exercere: uxoriſque ſolatio pro=
cul motus: atque deſtitutus / caſtitatem perpetuam obſeruare tenetur. Qua
propter occaſione ipſius abſtinentiae, & caſtitatis / digne inter ſpi=
rituales perſonas computatur. [P.2.54.3] CVM IGITVR prior ipſe Au=
ranae utroque titulo, ſpirituali ſcilicet & ſaeculari (prout praenarratum
eſt) gaudeat: uenerabiliſque, & magnificus / in ſuo titulo ſcribatur /
Magnificus ſiquidem / tanquam baronum unus ob ſingularem militiam,
quae magnifici: generoſique cordis eſſe debet. Bona etiam tempora=
lia, quae poſsidet / ſpiritualibus: & eccleſiaſticis patrimoniis / quo=
dammodo connexa eſſe uideantur. [P.2.54.4] Ideo / ſiquando / ſententia con=
tra eum fertur / non in emenda dumtaxat capitis ſui (quae ratione
ſui baronatus / ad quadringentos florenos / aduerſae tantummodo
parti perſoluendos / ſe extendit) ſed inſuper / in damnis per eum
commiſsis / & de bonis eccleſiae more aliarum eccleſiaſticarum perſona=
rum / refundendis. Et praeterea cunctorum patrimoniorum ſuorum (ſiquae
ultra bona prioratus habet) amiſsione conuinci ſolet: & agrauari.
[P.2.54.5] Et hoc ſi in facto maioris potentiae condemnabitur. Nam in mino=
ribus actibus potentiariis / ipſum quoque ſicuti & alium quemcunque /
onera, & grauamina minus laedunt. [P.2.54.6] Intelligendum eſt etiam ſi contra
magnates / uel alios nobiles ſaecularis conditionis / conuincetur:
aut ſententiabitur. Nam contra eccleſiaſticam perſonam / nec prior
ipſe maiori onere grauabitur / quam perſona ſpiritualis / aduer=
ſus eum grauaretur. [P.2.54.7] SCIENDVM tamen eſt quod in praemiſsis
tribus caſibus / uidelicet criminis laeſe maieſtatis. Notae infidelitatis.
Et uoluntarii, deliberatique homicidii / prior ipſe ultra praemiſſam
paenam etiam caput amittere, ſeu capitalem ſententiam ſubire ſolet: atque
debet. Dum tamen euidenter: & iuridice fuerit conuictus, & con=
demnatus. [P.2.54.8] In aliis autem rebus / quantum ad iura regni / priuile=
gio praelatorum uti: gaudereque conſueuit. Exercitia nihil ominus mi=
litaria more Baronum: & Magnatum / pro Regni defenſione
ſemper peracturus.
[P.2.55] De capitali ſententia: et exequuti=
onis eius ſerie. Tit. lv.
[P.2.55.pr] SCiendum deinde eſt quod ſententia capitalis
ratione, &praetextu antelatorum caſuum / contra ſaecularem perſonam
(demptis tamen perſonis fraternitate: & conſanguinitate coniun=
ctis) lata: & quouismodo pronunciata / non ſolum res mobiles: ac
uerum etiam poenam capitalem infert. [P.2.55.1] Ita / ut ubicumque ille reperiri / ac depre=
hendi poterit / uigore litterarum ſententionalium / per iudicem ſuum ordinarium:
uel hominem ipſius iudicis ad id per eundem deputatum / poſt exequutionem
ſemper: ante autem exequutionem infra anni dumtaxat unius integri a die
emanationis ipſarum ltterarum ſententionalium computandi / reuolutionem /
in perſona ſua detineri: captiuarique: & ad manus ſui iudicis ad in=
fligendam ſibi poenam a iure in hac parte ſtatutam dari, & aſsignari
ualebit. [P.2.55.2] Nam aduerſarius ſuus ipſum, propria ſua authoritate / abſque
homine iudicis neque captiuandi, neque etiam in domo ſua, uel alibi
(etiam per hominem iudicis detentum) conſeruandi habet facultatem,
ſed ad manus iudiciarias quam primum poterit (dietim de loco in locum
ſe domum reſidentiae iudicis uerſus, uel ubi iudex ipſe fuerit con=
ſtitutus monendo) aſsignare, praeſentareque tenetur. [P.2.55.3] Qui quidem iu=
dex, huiuſmodi detentum / tribus diebus cauſa pacis, & concordiae
apud ſe / conſeruare. Et ſi cum aduerſario ſuo concordare interim
nequibit / tunc manibus aduerſarii ſui ut capite plectatur: reatuſque
ſui poenam luat / dare, & aſsignare debebit. [P.2.55.4] Cui ſi mortem, uel aliam
poenam condignam a iure (ut praefertur) ſtatutam aduerſarius intu=
lerit / nulla poſtea bonorum, & iurium poſſeſsionariorum ſuorum occu=
patio per iudicem, uel aduerſam partem fieri, & ſubſequi ualebit / ſed
omnia bona, & iura ſua poſſeſsionaria / in filios / ſi habuerit, uel fra=
tres, aut alios legitimos ſucceſſores ſuos / pure, & ſimpliciter de=
uoluuntur: exceptis ſolummodo rebus apud ipſum conuictum tem=
pore captiuationis ſuae repertis / quae ipſi iudici manebunt.
[P.2.56] Qualiter bona per ſententiam occupata
de manibus iudicis: & aduerſe partis
ſunt redimenda. Tit. lvj.
[P.2.56.pr] VBi autem conuictus, & condemnatus ille / manus iudiciarias euaſerit, captiuarique non poterit / & lata huiuſmodi ſententia con=
tra eum legitime exequuta fuerit / tunc bona, & iura ſua poſſeſsſiona=
ria filii / uel fratris: ac ſucceſſores eius, ad quos ſpectare dinoſcuntur
a manibus iudicis, & aduerſae partis / communi eſtimatione mediante
filiis, aut fratribus, & ſucceſſoribus non exiſtentibus / etiam uicini, &
commetanei / eiuſmodi bonorum, & iurium poſſeſsionariorum occupa=
torum (quia redemptibiles ſunt & modum, uirtutemque iurium impigno=
ratitiorum repreſentant) ad ſe redimere poterunt: dummodo terminum
per hominem iudicis, ac teſtimonium loci credibilis / tempore exequuti=
onis ipſius ſententiae / ad redemptionem deputatum / non tranſcendant.
[P.2.56.2] Nam poſtea in rem iudicatam bona illa tranſibunt, & apud iudicem,
aduerſamque partem tamdiu manebunt / donec de gratia regia: uel no=
uo forſitan iudicio conuicto illi / prouidebit. [P.2.56.3] Virtute etenim pro=
pria: & abſque gratia regia, ſententiatus ipſe / & condemnatus bona
ſua / etiam per redemptionem, & praetactam eſtimationem / pro ſe recupe=
randi non habet poteſtatem.
[P.2.57] Quid gratia principis homini ſententiato
facta valeat: & de partibus iudiciarijs. lvij.
[P.2.57.pr] SI uero princeps huiuſmodi ſententiato, atque conuicto gra=tiam fecerit ſpecialem / tunc ipſa gratia non de Homagio,
& tertia parte iurium poſſeſsionariorum eiuſdem conuicti in portionem
ut puta actoris, uel aduerſarii cedenti / ſed capiti tantummodo ut
capitalem poenam non ſubeat, ac duabus partibus ipſorum iurium poſ=
ſeſsionariorum ad portionem uidelicet iudiciariam cedentibus, patroci=
nari, ſuffragarique intelligitur. [P.2.57.1] Immo etiam ſuper duabus partibus iu=
diciariis in cauſis: ac ſententiis coram domino Palatino regni huius
uertentibus, & emanandis / ipſa gratia locum non habet, ſed huiuſ=
modi duae partes iudiciariae (antiqua regni conſuetudine dictante)
ad ſolum Palatinum, uel cui ipſe contulerit / pertinent. [P.2.57.2] In facto tamen
& cauſa notae infidelitatis / per quam etiam haereditas, & proprietas iu=
rium poſſeſsionariorum hominis in ipſa cauſa ſuccumbentis, & con=
demnati / perpetuo amitti ſolet collatio perennalis bonorum eiuſdem
condemnati / ad regiam maieſtatem ſolam, & iuriſditionem ſacrae ſuae
coronae ſpectat. Et nec actor, uel aduerſarius eius quidquam haeredita=
tis ex ipſis iuribus poſſeſsionariis / uirtute eiuſcemodi latae ſenten=
litatis ex ſecundaria repulſione / noſtra hac tempeſtate ferenda. Nam
in ea / etiam aduerſario / tertia pars bonorum, & iurium poſſeſsionari=
orum / condemmati hominis / ſimul cum haereditate, & proprieta=
te / uigore generalis decreti noſtri / perpetuo cedit, atque datur. [P.2.57.4] ET
ſciendum quod haec gratia regia non amplius quam per anni integri
unius reuolutionem / efficax manebit. Aliter enim / ſi conuictus infra
ipſius anni ſpatium / poenes principis gratiam actori, uel aduerſario
ſatiſfacere, & cum eo concordare recuſauerit / mox tranſacta eadem
annuali reuolutione / priſtino oneri: grauaminique ſententiae prae=
miſſae / ſubiacebit: & ſententiabitur. Econverſo nullo ampliori pro=
ceſſu iuridico obſeruato. [P.2.57.5] HINC eſt quod etiam actor, uel actrix litte=
ras ſuas ſententionales infra integri unius anni a die emanationis
earundem / computandi / reuolutionem per regium, aut Palatinalem, & ali=
cuius loci teſtimonialis homines exequutioni demandari facere
tenetur. [P.2.57.6] Nam aliter poſt ipſum anniuerſarium conuictum, & condem=
natum uirtute illarum litterarum ſententionalium in perſona, uel rebus:
ac bonis ſuis turbare, ſpoliare, uel detinere / actor ipse non poteſt,
ſed ſi uoluerit ad onus ſententiae deponendum contra ſe perempto=
rie, & cum Inſinuatione euocari / facere ualebit: ex parte cuius in=
dilate: & ipſo quidem unico termino / iudicium adminiſtrandum erit.
[P.2.57.7] Hoc quoque non praetermittendum eſt / quod ſi quiſpiam in ſententia
capitali conuictus / manus iudiciarias (modo praemiſſo) per capti=
uitatem inciderit / tunc illi gratia regia in ipſa captiuitate facta, etiam
ad caput ſuum ſaluandum contra actorem non ſuffragatur. Quoniam
princeps conuicto: & ſententiato homini / gratiam aliter facere
non potest niſi ut conuictus cum aduerſario ſuo concordet. Ad=
uerſarius autem latam pro ſe ſententiam / per illius detentionem iam
exequutioni demandatam habet: ad concordiam uero inuitus con=
pelli non poteſt: neque debet. Igitur gratia principis contra eum
non ualet / ſed tota ſalus detenti illius / in manibus aduerſarii ſui
pendet. [P.2.57.8] HINC eſt quod detentus ipſe cuncta bona, ac iura sua
poſſeſsioniaria / etiam in praeiudicium filiorum, ac fratrum ſuo=
rum in redemptionem capitis ſui perpetuo alienare poteſt / prout
in prima parte latius declaratum eſt.
[P.2.58]
Quando: & quomodo poterit detineri in
ſententia capitali conuictus. lviij.
[P.2.58.pr] ITem nemo litigantium aduerſam partem uigore ſententiaecapitalis per non uenientiam, & non comparitionem alterius
partis latae, & prouulgatae ante litterarum ſententionalium emannati=
onem, ſigillationemque, & manibus actoris aſsignationem in perſona
ſua detineri facere poteſt / ſed quamdiu litterae ipſe / apud manus iu=
dicis fuerint / conuictus ille tam iudicem ab extradatione / quam etiam Ca=
pitulum: uel Conuentum / cui ſonabunt, ab exequutione earundem / ſem=
per inhibendi habet facultatem. [P.2.58.1] Verum tamen facta inhibitione apud
iudicem / ſtatim onus huiuſmodi ſententiae deponere, & ad quaeſita
actoris reſpondere tenetur. [P.2.58.2] In facto autem capitalis ſententiae per reſpon=
ſiones, & ex allegationibus partium, atque proceſſu iuridico per iu=
dicem pronunciatae / mox & in continenti reus, ac conuictus / ſi per=
ſonaliter affuerit / abſque quibuſlibet litteris ſententionalibus / ad re=
quiſitionem actoris, uel procuratoris ſui per iudicem ſuum captiuari (& or=
dine praenarrato) conſeruari, ac puniri poterit / libertate nobilitatis
non obſtante.
[P.2.59] Quid ſit: & quando admittatur rationa=
bilis excuſatio in litteris iudicialibus
inſeri conſueta. Tit. lviiij.
[P.2.59.pr] ITem in litteris iudicialibus quas communiter Birſagialesuocant / clauſula iſta / SI SE rationabiliter non poterit excu=
ſare / ſemper apponi, inſerique ſolet, [P.2.59.1] & litterae quoque ſententiona=
les, quae ex huiuſmodi litteris iudicialibus tandem conſcribuntur
prope finem octauarum, & breuium iuditiorum / extra dari: & manibus
aduerſariorum aſsignari conſueuerunt: ne rationabili excuſatione
ſe offerente, litigantium quiſpiam / praecipitanter: & de plano bonis
ſuis deſtitui, uel capite puniri uideatur. [P.2.59.2] VNDE rationabilis excu=
ſatio eſt, admittendaque cenſetur / quando actore / uel in cauſam at=
tracto: aut eiuſdem procuratore de domo ſua / ad octauas, aut breuia
iuditia ſe mouente / pariter, & uenire ſatagente / egritudinem ualidam /
undatio ipſum retinuerit: uel equo ſuo infirmante & propter ino=
piam equum alium emere, conducere ue non ualente / greſſum
ſuum retardabit: aut ſi per aduerſarios ſuos, uel latrones intercep=
tus: ſpoliatus: uulneratuſque: aut necatus fuerit: & his, uel ſimilibus
caſibus / praepedientibus, & occurrentibus / ad terminum diſtributio=
nis litterarum iuditialium / aut ſententionalium in praeſentiam ſui iudicis /
pertingere, uenireque nequierit / merito talis excuſatur: & ab onere
iuditiorum: ſententiarumque exoneratur. [P.2.59.3] Dummodo excuſatio ipſa proba=
bili documento fulciatur, & non doloſe neque ficte, uel fraudulen=
ter inducta fuiſſe uideatur. [P.2.59.4] Aliter enim niſi onus iuditiorum, & ſen=
tentiarum depoſitum, perſolutumque fuerit / exequutio (modo praehabi=
to) ſubſequetur: & conuictus / libertate (ut praetactum eſt) nobili=
tatis non obſtante etiam capite punietur.
[P.2.60] Quomodo portiones filiorum: ac fili=
arum: & fratrum tempore exequuti=
onis ſententie excidi debent. lx.
[P.2.60.pr] ADuertendum praeterea eſt / quod tempore exequutionis la=tae cuiuſlibet ſententiae ante omnia portiones filiorum, & filiarum
cuiuſpiam conuicti hominis, ſi qui ante ſententiam ipſam / in rerum natu=
ra ſunt generati, & propagati. Fratrum etiam generationalium, &
aliorum quorumcunque / qui cum eodem conuicto iura poſſeſsionaria ha=
bent indiuiſa / ſequeſtrandae ſunt & excludendae: atque portio ſolum=
modo ad perſonam ipſius conuicti cedens / inter iudicem, & aduer=
ſam partem (modo praedeclarato) erit diuidenda. [P.2.60.1] De rebus ſiquidem mo=
bilibus / tam filii, & filiae / quam etiam uxor / talis conuicti / portiones ſuas /
per hominem iudicis / ad exequutionem ipſam deputatum / rehabere
debent. [P.2.60.2] Filius namque pro delictis, & exceſsibus patris: & e conuer=
ſo pater pro demeritis filii / nec in perſona, nec iuribus poſſeſsi=
onariis, uel aliis rebus condemnari ſolet. [P.2.60.3] De iuribus tamen poſ=
ſeſsionariis / filiae non aliter / niſi iura eadem poſſeſsionaria, ſexum
quoque foemineum manifeſte / & reali dominio foeminarum demon=
ſtrante / concernant / portiones poſſeſsionarias habere poſſunt.
etiam ab eo / qui portiones mariti ſui poſsidebit / marito ipſo dece=
dente / pro ſe rehabere ualebit / prout in prima quoque parte / ubi de
Dotalitiorum ſolutionibus tractatum eſt / notabile poſitum habes.
[P.2.61] De eſtimatione iurium paternorum: uel frater=
norum: litis inter medio decedentium. lxj.
[P.2.61.pr] ITem ſiquis nobilium per quempiam in curiam regiam occaſioneoccupationis iurium poſſeſsionariorum, uel aliorum negotiorum
factum maioris potentiae de quo capitalis ſententia, uel emenda capi=
tis euenire ſolet / tangentium / euocatus fuerit, & ante deciſionem ip=
ſius cauſae ab hac luce deceſſerit / tunc filius, aut frater illius defun=
cti / ad quem iura ſua poſſeſsionaria deuoluentur, & ex conſequenti
cauſa ipſa de regni conſuetudine condeſcendet / non in alio onere
& grauamine quam in eſtimatione dumtaxat iurium paternorum, uel fra=
ternorum / conuinci, & praeterea iura poſſeſsionaria male occupata
actori per iudicem reſtatui / damna etiam illata (ſi quantitas eorum in lit=
teris euocatoriis ſpecificata / & ſententia per non uenientiam lata fue=
rit) ſimpliciter / & ante omnia / actori refundi, & tandem / reſidua iura
poſſeſsionaria ipſius defuncti inter iudicem, & actorem diuidi ſolent.
[P.2.61.1] Si tamen per reſponſiones partium ſententia pronunciata fuerit /
tunc damna ipſa iuramento mediante recuperari debebunt.
[P.2.62] Qualiter filij ante & poſt ſententiationem pa=
tris nati in bonis paternis ſuccedant. lxij.
[P.2.62.pr] HOc quoque non praetermittendum eſt / quod filii poſt latam,& exequutam contra patrem ſententiam / progeniti / qui tunc in
utero materno nondum fuere generati / de bonis, & iuribus pater=
nis per ipſam ſententiam ad manus iudiciarias, uel aduerſae partis,
aut eorum medio / aliorum quorumcunque deuentis, & ſtatutis / nullam pro
ſe portionem habere poſſunt, neque de eiſdem ſunt conſulendi: [P.2.62.1] filii tamen
ante latam ſententiam nati, & propagati / tam portionibus eorum
portiones paternas redimere uoluerint) potiri ſolent, poſſuntque
ſemper. [P.2.62.2] Vbi ſciendum quod filiorum alii concepti: alii nati: alii uero
poſthumi uocantur. Concepti dicuntur / qui commixtione legitima
maris, & foeminae in utero matris ſunt generati: nondum tamen nati /
quorum natura eſt quod a tempore conceptionis / quam partus eius
iudicabit / aequalia iura habent cum natis / & exſtantibus filiis. [P.2.62.3] Poſt=
humi autem ſunt, qui Poſthumationem, ſeu ſepulturam patris legitime
naſcuntur. Et dico notanter / legitime, quia ſi partus / facta huma=
tione uiri poſt decem menſes fieret / tunc infans ille recte, de iureque
Poſthumus non diceretur. Non enim ex thoro, ſemineque mariti
defuncti / ſed potius ex fornicatione mulieris, praeſummeretur in
lucem prodiiſſe, [P.2.62.4] & hi omnes tam concepti, quam etiam nati, & poſthumi, le=
gitime tamen (ut praemiſi) generati / in iuribus paternis aequaliter
ſemper ſuccedunt.
[P.2.63] Vtrum filius poſt patris ſententiationem
natus: poſſit redimere paterna bona. lx iij.
[P.2.63.pr] SEd hic quaeritur. Vtrum filius poſt ſententiationem patrisnatus / qui nullam portionem de iuribus paternis (ſicuti
praemiſſum eſt) habere permittitur / bona, & iura paterna / uigore
latae ſententiae occupata de manibus iudicis, ac aduerſae partis, uel
aliorum quorumcunque / communem per eſtimationem eorundem
bonorum ad ſe redimere poſsit? [P.2.63.1] Dicendum quod ſic, quia ſanguinis,
& parentelae propagatio uim ad huc, & uirtutem uicinitatis, ac
commetaneitatis talium bonorum, & iurium poſſeſsionariorum
habet, atque repreſentat. [P.2.63.2] Si igitur uicinis, & commetaneis bonorum
ipſorum per ſententiam occupatorum redemptio (prout praeta=
ctum eſt) de iure permittitur, ergo & filio poſt ſententiam nato
redemptio ipſa legitime conceditur.
[P.2.64] Quid ſi pater cum filio: vel omnes fratres
ſimul ſententiabuntur. Tit. lxiiij.
abuntur, nemoque illorum fuerit ab onere, & grauamine la=
tae ipſius ſententiae praeſeruatus faciundum erit? [P.2.64.1] Reſponde, quod
per gratiam principis, in quem proprietas, & haereditas huiuſmodi
bonorum occupatorum / ſententiatis ipſis deficientibus tendit, atque re=
ſpicit / redemptio eorum fieri poterit, & debebit. [P.2.64.2] ITEM de unica
quoque / & ſingulari perſona, quae nec filios, uel filias, nec fratres
habet, ad quos, aut quibus redemptio eiuſcemodi bonorum de iure
ſpectaret, & competeret / idem eſt ſentiendum. [P.2.64.3] Vbi aduertendum quod ſi
uicini, & commetanei talium bonorum, & iurium poſſeſsionariorum occu=
patorum / ea ad ſe redemerint, filii poſt ſententiam nati, aut pater cum
filio, ſiue fratres ſimul ſententiati, uel ſingularis ipſa perſona re=
gia gratia ſuffragante / de manibus eorundem uicinorum, & commetane=
orum / illa pro ſe rehabere poterunt: & breui quidem proceſſu uni=
co ut puta termino iuridico, amonitione dumtaxat legitima ſuper
ea re praehabita. [P.2.64.4] Et hoc de uicinis, ac commetaneis intelligendum eſt
ſemper, in caſu / quo ſententiatus quiſpiam omnibus haeredibus, ac fra=
tribus condiuiſionalibus, uel aliis legitimis ſucceſſoribus, ad quos
deuolutio bonorum ſuorum ſpectaret omnino deſtitutus fuerit. Nam
illis exiſtentibus magis ad eos (ſi uolunt) quam ad uicinos redem=
ptio ipſa pertinebit.
[P.2.65] Vtrum per ſententiam in curia regia latam etiam
bona in Sclauonia: vel Tranſſiluania ha=
bita amittantur: & econuerſo. lxv.
[P.2.65.pr] QVaeritur ulterius ſiquis nobilium, tam in hoc Hungariae, quametiam Sclauoniae regno: uel partibus Tranſsiluanis / bona,
& iura poſſeſsionaria habens, in octauis, aut caeteris iudiciis in Hun=
garia, aut Sclauonia: uel Tranſsiluania celebrandis / in facto ma=
ioris potentiae, ex eo quoque in capitali: aut emendae capitis ſenten=
tia / fuerit conuictus. Vtrum uniuerſa bona, & iura ſua poſſeſsio=
naria in utrogue regno: & Tranſsiluanis partibus ſita, atque habita
ſimul, & ſemel amittat: uel ſolummodo illa, quae in ipſo regno, ubi
ſententia profertur / adiacent / amiſiſſe intelligatur? [P.2.65.1] DICENDVM eſt
quibuſcunque regnis: uel partibus adiacentia uno ſaltem in loco ſen=
tentiatus / amiſiſſe dicatur. Haec tamen opinio tenenda non eſt. [P.2.65.2] Quo=
niam authoritas cuiuſlibet iudicis ſolummodo ad loca iuriſdictioni
ſuae ſubiecta ſe extendit. [P.2.65.3] Modo certum eſt quod regnorum Dalma=
tiae, Croatiae: & Sclauoniae Banus, uel Wayuoda Tranſsiluanus
non habet iuriſditionem iudicandi in comitatibus regno Hungariae
incorporatis, ſed tantum officiolatui ſuo ſubiectis, & econuerſo.
Nec caeteri iudices ordinarii curiae regiae ſeſe in iuriſditionem aliorum
iudicum / ingerere, uel immittere poſſunt. Aliter enim nulla eſt et
diſtinctio regnorum pariter, & iudiciorum, quae ſeorſum, & diuerſo
tempore, diuerſoque modo ſemper celebrari conſueuerunt. [P.2.65.4] Et pro
pterea in litteris quoque ſententionalibus ipſorum iudicum clauſula iſta,
INTRA ambitum huius regni Hungariae, uel huius regni Sclauo=
niae: aut harum partium Tranſſiluanarum / ſemper apponi ſolet. [P.2.65.5] Verum
tamen in facto, & cauſa notae infidelitatis per unicam ſolummodo ſen=
tentiam: uel etiam Donationem regiam (dummodo Donatio legitime
facta fuerit) uniuerſa bona, & cuncta iura poſſeſsionaria ubilibet:
& in quibuſcunque regnis: ac partibus ſacrae coronae regni ſubie=
ctis ſita: & habita / de facto ammittuntur / quia iuriſditio eiuſdem coro=
nae / contra quam infidelitas ipſa nota / committitur, ad quaeuis regna: &
partes ſibi ſubiectas aeque ſe extendit. [P.2.65.6] Nihilominus exequutio: &
bonorum illorum occupatio, per eum ſolum iudicem, coram quo ſen=
tentia huiuſmodi notae infidelitatis lata fuerit, ubilibet fieri non
poterit: ſed occupationem bonorum extra iuriſditionem ſuam ha=
bitorum / ad iudicem cuius iuriſditioni ſubſunt / ipſe iudex cauſae
per litteras ſuas remittere debet.
[P.2.66] De ſententia per notam infidelitatis
pronuncianda. Tit. lxvj.
[P.2.66.pr] ITem in facto quoque: & ſententia notae infidelitatis: eo prae=ciſe modo: & ordine, quo in capitali ſententia / proceden=
dum eſt. [P.2.66.1] Qualiter tamen nota infidelitatis ab ipſa capitali ſententia
tractatum eſt, reperies. [P.2.66.2] Tribus autem modis ſolet decerni: & pronun=
ciari nota infidelitatis. Sed horum ſeriem infra in repulſionis or=
dine / ſtatui declarandam.
[P.2.67] De actibus potentiarijs minoribus: et
ſententijs ſuper ea referendis. lxvij.
[P.2.67.pr] SCiendum ulterius quod ſententiarum aliae ſunt ſimplices, quaenec ad poenam, nec emendam capitis tendunt: ſed medietatem
dumtaxat emendae capitis / hoc eſt centum florenos repraeſentant,
[P.2.67.1] & huiuſmodi ſententiae iuxta contenta generalis conſtitutionis:
& decreti moderni domini noſtri Wladiſlai regis, tam ad domi=
nos praelatos: & barones: alioſque magnates, quam etiam nobiles / aequa=
liter referuntur: & non ad plures, quam centum (ut praetactum eſt) flo=
renos pro actibuis potentiariis / ſe extendunt. [P.2.67.2] Damna inſuper in
actione: & acquiſitione actoris: uel actricis declarata compenſant:
& refundunt. [P.2.67.3] Et horum centum florenorum directa medietas iudici, al=
tera uero pars actori: uel actrici remanebit. Damnorum tamen refu=
ſio in perſonam ſolius actoris: aut actricis redundabit. [P.2.67.4] Vigore autem
eiuſcemodi ſententiarum nemo nobilium (dempto quodam caſu ſub=
notando) in perſona ſua detineri poterit. Sed de onere dictorum
centum florenorum: & refuſione damnorum, de bonis: & rebus mo=
bilibus conuicti / ſi reperiri poterunt, aliter autem de iuribus eiuſdem
poſſeſsionariis / actori, uel actrici per iudicem ſatiſfactio impen=
di debet. [P.2.67.5] Et ſub hac ſpecie ſententiarum comprehenduntur generali=
ter, noſtra hac tempeſtate uniuerſi actus potentiarii, praeter caſus
praedeclaratos: ex quibus maiores ſententias capitales / utputa / &
emendam capitis tangentes / generari ſubſequique praenotaui. Et propte=
rea minores actus potentiarii: & minores ſententiae ſolent appellari.
[P.2.67.6] Licet ante generale decretum inuictiſsimi principis condam domini Mathiae
regis / in anno ſalutis quadringenteſimo octogeſimo ſexto ſupra
milleſimum editum (quod ipſe quoque dominus noſter Wladiſ=
laus rex / in hac parte roborauit / omnes domini: & nobiles poſſeſ=
ſionatique homines / ratione quorumcunque actuum potentiariorum
capitalibus: aut emendae capitis ſententiis ſolebant aggrauari. [P.2.67.7] Cuius
rei ut clarior notitia habeatur articulum ſuper eo conſcriptum / uer=
botenus interſerendum curaui, qui ſub hac uerborum ſequitur forma. [P.2.67.8] ITEM in cauſis ratione illationis damnorum caeterorum nocumen=
torum: & iniuriarum, ac actuum potentiariorum minorum motis: etiam ſi
patrator ore ſuo proprio coram ſuo iudice profiteretur / nemo
deinceps in facto potentiae, ſed ſolummodo in ſolutione huiuſmo=
di damnorum illatorum: & expenſis actoris eidem tantummodo perſol=
uendis. Inſuper pro praemiſsis actibus potentiariis in uiginti quinque
marcis grauis ponderis centum florenos auri facientibus inter iudi=
cem, & actorem aequaliter diuidendis conuincatur: & per iudicem ad ſo=
lutionem ſtatim compellitur. [P.2.67.9] In cauſis uero maioribus / ſcilicet ratione
inuaſionis domorum nobilium ſine iuſta cauſa: occupationis poſſeſ=
ſionum, & pertinentiarum eorundem: detentionis nobilium ſine iuſta cau=
ſa: uerberationis: & uulnerationis: ac interemptionis nobilium / motis.
In his taliter iudex procedere habebit / quod ſi actor pro ſui parte
inquiſitionem modo & ordine ſupranotato reportauerit / in ampli=
orem rei uerificationem ſi partes uoluerint cauſam ipſam ad communem
inquiſitionem decernat. [P.2.67.10] Si uero reus ipſam inquiſitionem acceptare
recuſabit / tunc actor pro maiori uerificatione actionis ſuae iuxta
regni conſuetudinem hactenus in hac parte obſeruatam ad caput il=
lius aduerſarii iurare habebit. [P.2.67.11] Ita tamen ſi aduerſarius ille, ſiue in
cauſam attractus in eodem comitatu, ubi mala ſunt patrata / propriam:
perſonalemque: & continuam faciat reſidentiam. [P.2.67.12] Vbi autem talis in cauſam
attractus / in aliis partibus: ſeu prouinciis regni perſonalem facit
reſidentiam, ac in eius abſentia / huiuſcemodi mala patrata ſunt &
commiſſa / tunc iuxta contenta litterarum inquiſitoriarum propter ſuam
innocentiam ſe iuramento expurgabit / [P.2.67.13] ex parte denique familiarium:
& iobagionum ſuorum uigore praeſentis articuli fiat iuditium: &
iuſticia, lege regni requirente.
[P.2.68] De cauſa: in quo etiam vigore mino=
ris ſententie quis detineri pote=
rit. Titulus. lxviij.
& alii poſſeſsionati homines, qui uerorum nobilium pri=
uilegio: libertateque gaudent: deſidiae tamem, & torpori dediti / re=
bus temporalibus adeo defecerunt / ut non centum florenos / ſed
difficulter etiam centum denarios ſoluere queant: nihilominus
mala patrare non ceſſant / cum potiſsimae plures interdum pro=
les ſe habere conſpiciunt: & illorum iura: uel portiones amittere
non poſſe conſiderant, in perſonis etiam ſuis detineri ſe non for=
midant. [P.2.68.1] Vnde quaſi in uſum apud pleroſque ſuccreuit, ut ſpe ino=
piae ducti, uel potius ſeducti quod non habeant quid perdere, uel
amittere ualeant / maiora ſaepe malorum genera / potentioribus:
ditioribuſque ſe committere, & perpetrare non uerentur. [P.2.68.2] VNDE
queritur ſi quiſpiam litigantium in ipſo minori facto potentiae /
centum (ut praemiſſum eſt) florenos faciente, aut damnorum illa=
torum, & irrogatorum refuſione conuictus, & agrauatus / rebus
mobilibus, & iuribus poſſeſsionariis ad portionem eiuſdem con=
uicti cedentibus adeo deſtitutus fuerit / per iudicem cauſae com=
pertus / ut nuſquam huiuſmodi centum florenos, damnaque irrogata,
res & iura ſua compenſare poſsit, utrum in tali caſu conuictus
ipſe in perſona ſua per iudicem detineri, & uſque ad emendam, ac
ſatiſfactionem conſeruari ualeat / libertate nobilitatis non obſtan
te? [P.2.68.3] DICENDVM quod ſic. Quoniam libertas, & praerogatiua
exemptio nobilium a captiuitate non liberat quemquam / neque exem=
ptum reddit a poena, punitioneque praui operis, ſed potius dam=
nat. Virtus enim, per quam nobilitas uera fundatur, dictat ut ho=
neſte quiſque uiuat, & alterum non ledat. [P.2.68.4] Nec etiam conſtitutioni
generali totius regni / detentio eiuſcemodi perſonalis nobilium
derogat. Quae notat ut nobiles non captiuentur / niſi citati, & ordi=
ne iuridico fuerint conuicti. [P.2.68.5] In hoc itaque caſu poſt citationem, uel
Euocationem: & poſt latam ordine iuris a iudice ſententiam / de=
tentio perſonalis ipſa ſequitur, quam nec conſtitutio generalis
illa uetat. Vnde merito nobilis ipſe in perſona ſua (caſu in prae=
notato) per iudicem ſuum, uel eius hominem ad id ſpeciali=
ter deputatum / captiuari, detinerique poterit. [P.2.68.6] Quem ſic captum / iu=
dex ipſe quindecim diebus (prout in facto debitorum fieri conſueuit)
atque infra illud tempus in unionem / cum aduerſa parte deuenire non
curauerit / tunc idem iudex / manibus dicti aduerſarii ſui illum tra=
dere: & aſsignare tenetur: [P.2.68.7] quem aduerſarius ipſe tamdiu apud ſe
detinendi habet authoritatem; quo aduſque detentus ille / cum eo con=
cordabit: & ipſum ſimul cum iudice ſuo ſuper praedicto onere cen=
tum florenorum contentos reddet: damnaque aduerſario ſuo irroga=
ta refundet. [P.2.68.8] Interim autem actor eum in perſona ſua punire: uel im=
pedire non poterit. [P.2.68.9] Attamen detentus ille tanquam unus ex familia
actoris, eidem ſeruire tenebitur.
[P.2.69]
De poena violationis ſedis iudiciarie: et de
ſolutione oneris minoris ſententie. lxix.
[P.2.69.pr] QVia uero uiolatio quoque ſedis iudiciariae, centum floreniscompenſatur / ideo ſub hac minori ſententia ob ſimilem eius
poenam comprehenditur. [P.2.69.1] Attamen non nulli putauere tam onus ipſius
uiolationis ſedis iudiciariae regiae maieſtatis: & comitum parochialium
quorumlibet comitatuum (quae propter illicita uerba in ſede prolata:
uel dehoneſtationem in ſede ipſa exiſtentium committi ſolet) quam etiam huius
minoris ſententiae (quod uigintiquinque marcis argenti grauis pon=
deris computatur) ſolummodo uigintiquinque florenis deponi: & abſol=
ui poſſe / ex eo quod in ſede iuditiaria regiae maieſtatis dum Birſagia: &
iuditiorum grauamina ſoluuntur / ſingulam, ſeu unamquamque marcarum /
ad unum dumtaxat florenum, uel centum denarios praeſentis monetae
taxare: & ſic deponere / conſueuerunt / prout inferius / ubi de iudi=
ciorum ſolutionibus tractabitur / clarius dicetur. [P.2.69.2] Opimio tamen iſta tenenda
non eſt. Nam oneris huiuſmodi ſententiarum depoſitio, & Birſagi=
orum, ac iuditiorum ſolutio longe inter ſe differt: diuerſoque modo,
& fine clauditur, ſicuti paulo inferius (ut praemiſi) declarabitur. [P.2.69.3] Breuiſ=
ſime igitur ſciendum quod ſiue in ſede iudiciaria regiae maieſtatis, ſiue tem=
pore exequutionis: uel poſt exequutionem harum minorum ſententiarum
ſiquis litigantium onera eorum deponere: & perſoluere uolue=
rit / non aliter niſi centum florenis deponere: expedireque ualebit.
mobilium (iuxta tamen uerum ualorem earundem rerum) de=
ponendi habet poteſtatem.
[P.2.70] Calumnia quid ſit: et quot modis com=
mittitur: & de eiuſdem pena. lxx.
[P.2.70.pr] QVanquam factum, uel cauſa calumniae ad poenam capitis nontendat: quia tamen emendam capitis quodammodo tan=
gere dinoſcitur / ideo de ipſa calumnia in hac ſenten=
tiarum ſerie / paucis tractandum competit. [P.2.70.1] Vbi ſciendum quod calumnia
eſt litis contra quempiam dupplici ſub colore, uel diuerſo tramite
fraudulenta motio: atque ſuſcitatio, quae licet pluribus in cauſis: atque
caſibus ex doloſa litigantium machinatione: interdum etiam ex poena in
generali conſtitutione declarata committatur, tribus tamen praecipue
modis committi ſolet: de quibus etiam diffinitio praenotata poſita eſt.
[P.2.70.2] PRIMO dum quis unam, & eandem rem: uel actionem dupplici ſub
colore: aut duplici uia ſequitur. Si enim quiſpiam litigantium / poſ=
ſeſsionem unam titulo pignoris: & etiam iure perpetuitatis acquirit /
duplex color dicitur: Si uero unam: & eandem rem ſub uno: & eodem
titulo, coram tamen duobus: uel diuerſis iudicibus proſequutus fue=
rit, duplex uia nominatur. [P.2.70.3] SECVNDO uero quando quiſpiam
alterum ſuper iure Quartalitio: uel Dotalitio: aut Impignoratio:
uel alio etiam quouis negotio, expeditum, & abſolutum reddit, atque
committit: & tandem ratione eiuſdem negotii ipſum abſolutum, aut eiuſdem
haeredes, & ſucceſſores rurſus in litem attrahit, uel forſitan eo dece=
dente filii, aut alii legitimi ſui ſucceſſores attrahunt, mox ubi ſuper
ea re probabile: ſufficienſque documentum produci poterit, talis ca=
lumniae poenam incurrit. [P.2.70.4] TERTIO autem quando una cauſa pro=
ceſſu iuris terminatur: & ſecundario abſque gratia principis, & col=
latione noui iudicii iterum reſuſcitatur, tunc factum calumniae ſtatim
committitur: [P.2.70.5] cuius uigore / principalis cauſa / hoc eſt res illa, quae pro=
ſequebatur, ſiue ſit caſtrum: uel oppidum, aut aliud ius poſſeſsio=
narium: ſiue pecuniarum ſumma: ſiue Dotalitium: aut Quartalitium,
quaginta marcis Homagialibus ducentos florenos auri facienti=
bus, in duabus iudici, in tertia uero partibus in cauſam attracto ſol=
uendis conuincitur: & agrauatur ipſo pariter facto.
[P.2.71] Quaeſtio notabilis: et aduertenda ſuper
facto calumnie. Tit. lxxj.
[P.2.71.pr] ITem circa hanc materiam calumniae aduertendum eſt quodſaepenumero contingit principem noſtrum caſtrum, ciuitatem:
oppidum: uillam: uel aliud huiuſmodi ius poſſeſsionarium, cuius hae=
reditas: & proprietas ad eum manifeſte ſpectat, & pertinet, prae
manibus tamen alienis titulo pignoris: aut alio in ſcriptionis ge=
nere ad tempus illud habetur, alicui ſeruitorum ſuorum in perpetuum
donare: & conferre, qui dominium eiuſcemodi iuris poſſeſsionarii
non aliter niſi depoſita: ſolutaque illius inſcriptionis pecuniarum ſum=
ma, pro ſe uendicare poterit. [P.2.71.1] Ille uero prae cuius manibus tale ius
poſſeſsionarium habetur, etiam legitime ammonitus, pecuniam ſuam /
non ſecus niſi ad terminos octauales cauſam inde ſuſcitandam
prorogando, tollere: & fere coactus ad ſe leuare conſueuit: ſicque
inter litigandum annualis reuolutio creberrime ſubſequi: praeteri=
reque ſolet. [P.2.71.2] Certum eſt autem quod Donatio regia cuicumque perpetuo fa=
cta infra ipſam anni unius integri reuolutionem ſtatutione legitima
roborari debet. Aliter enim uiribus deſtituta manebit. [P.2.71.3] Si itaque actor:
ſeu iuris ipſius poſſeſsionarii impetrator / ſe in dominium eiuſdem
introduci: illudque infra dicti anni reuolutionem / pro ſe ſtatui legiti=
me fecerit, ne Donatio ſua uiribus careat: & alio ex latere amoni=
tionem quoque iuridicam ſuper tollenda praenotatae pecuniae ſumma /
ſiue ante, ſiue poſt reuolutionem ipſam annualem peregerit / mox
unam, & eandem rem, atque cauſam duplici ſub colore: duplicique uia
ipſum actorem proſequi in cauſam attractus allegabit. [P.2.71.4] SIMILE
eſt de iuribus poſſeſsionariis uirtute alicuius contractus:& regii
conſenſus in quempiam deuoluendis. Quae antequam ſucceſſor ille le=
gitimus, in quem ut pote iura ipſa poſſeſsionaria rite ſunt deuoluta:
norum; ſaepe etiam inferioris conditionis hominum manu uiolenta illa
pro ſe occupare: temerarieque uendicare crebro ſolet. [P.2.71.5] Et ſi ſucceſ=
ſor ipſe uigore huiuſmodi contractus, qui naturam, uimque Dona=
tionis / conditionaliter ſapit: & habet / ſe in dominium talium bonorum:
& iurium poſſeſsionariorum / introduci eaque pro ſe uſque dictam annua=
lem reuolutionem / ſtatui fecerit, tunc contradictione per occupatorem:
uel alium quempiam facta, cauſa in longum protrahi: ſerpereque conſue=
uit: ita ut uix aliquando in unius aetate hominis / finem debitum ſortiri
poterit. [P.2.71.6] Quae ſi etiam prius, aut tunc finem ſortita fuerit. De perceptis
tamen tempore medio fructibus, nulla recompenſa / uel ſatiſfactio
actori impendetur, nulla etiam debitae ultionis poena ſuper actibus po=
tentiariis / hoc eſt uiolentia: potentiariaque conſeruatione illorum iurium
poſſeſsionariorum in cauſam attracto / infligitur: eo quod cauſa ipſa non
inſinuatione mediante: ſed per ſimplicem euocationem (quam nos lon=
gum litis proceſſum appellamus) inchoata fuiſſe dicetur, licet quae=
libet cauſa uirtute alicuius contractus inchoata / eo preciſe modo
breui: & ordine: proceſſuque terminari debeat, quo cauſa praetextu
bonorum per defectum ſeminis quorumcunque decedentium / ad collationem
regiae maieſtatis deriuatorum finiri: determinarique: & concludi ſolet.
[P.2.71.7] Si uero cauſa per inſinuationem praetextu indebitae: uiolentaeque occu=
pationis iurium ipſorum poſſeſsionariorum per actorem mota: ſuſcita=
taque fuerit (ſtatutione quoque praenarrata ſuper eiſdem iuribus poſ=
ſeſſionariis prius, uel etiam poſt peracta) pari modo duplici ſub
colore: calumnio ſeque iura eiuſcemodi poſſeſsionaria / actorem ac=
quirere: & proſequi occupator ipſe allegabit. [P.2.71.8] EX PRAEMIS=
SIS igitur quaeſtio ſubinfertur: Vtrum praedeclaratae cauſarum motiones
duplici uia, uel duplici colore factae, poenam calumniae afferant? AD
quem queſtiunculam breuiter dicendum eſt quod non, [P.2.71.9] quoniam contra
male fidei poſſeſſorem agitur / qui poſtquam iuſte ſe bona,
& iura huiuſmodi poſſeſsionaria tenuiſſe, poſſediſſeque comproba=
re / ex hoc neque poterit aduerſus actorem opponere male ſe in iuri=
bus illis / duplici ipſo colore, uel duplici uia perturbatum fuiſſe.
Quia iura illa non ſua, ſed actoris fuere, quae abſoluta ſolummodo
potentia ad exitum uſque litis gubernauit. Poſſeſſor enim bonae: &
retur quod ille, qui uirtute inſcriptionis regiae eiuſemodi / talia bo=
na poſsidet, bonae fidei poſſeſſor eſſe cenſetur. Verum eſt interea
temporis / quo ad leuandam, & tollendam pecuniam ſuam non amonetur,
poſtquam tamen amonitus legitime fuerit, & pecuniae ſuae ſummam tol=
lere recuſauerit / ſed friuolis, & exquiſitis exceptionibus ad termi=
nos octauales / cauſam diſtulerit ut interim fructus illorum bonorum
capere poſsit, iam non bonae, ſed malae fidei poſſeſſor eſſe exiſti=
matur. Et niſi alia poena / in generali decreto noſtro ſuper huiuſ=
modi feneratoribus (qui pecunias ſuas amoniti leuare recuſant)
expreſſa fuiſſet / talis foenerator / in perpetua eſtimatione ipſorum
bonorum conuinci deberet, & agrauari, dum potiſsime iuri conſen=
taneam rationem non leuationis pecuniae ſuae / dare, uel aſsignare
non poſſet. [P.2.71.11] Aliter enim ſi uiolenta bonorum occupatio, & fraudu=
lenta ad tempus eorundem conſeruatio / locum haberet / inpunitaque
maneret / profecto difficilime / tardeque nimis iuſtis ſuis iuribus ali=
quis potiri, gaudereque poſſet. [P.2.71.12] Idem eſt dicendum, atque tenendum etiam
in caſu quo quispiam bona, ac iura poſſeſsionaria defuncti, & hae=
redibus deſtituti hominis Impignoratitio / uel alio quouis redem=
ptibili iure / prae manibus ſuis habuerit, & per fratrem adoptiuum, ac
legitimum ſucceſſorem ipſius defuncti / rite requiſitus pariter / & amo=
nitus / bona illa (etiam pecunia ſua depoſita) remittere noluerit: &
alia ex parte idem ſucceſſor ne annualis reuolutio elaberetur / ſtatuti=
onem neceſſariam pro ſe peregerit, quod ſcilicet iuſte, legitimeque, &
amonitionem, & ſtatutionem facere poterit / nulla poena facti ca=
lumnie inde ſubſequente.
[P.2.72] De emenda lingue: & de pena eiuſdem. lxxij.
[P.2.72.pr] EMenda autem linguae uiginti quinque marcis centum florenosauri facientibus / compenſatur, [P.2.72.1] quae propter iniuſtam, falſamque
querimoniam regiae maieſtati, aut caeteris iudicibus ordinariis por=
rectam, & ſaepenumero ob turpia, inhoneſtaque uerba contra quempiam
bonae fame, & honeſtae conditionis hominem prolata per iudices im=
ponitur. [P.2.72.2] VERVM tamen actio principalis / ratione cuius cauſa
ipſa mota fuit ob iniuſtam huiuſmodi querelam, & expoſitionem /
ate praetactum eſt) imperpetuum amitti intelligitur. [P.2.72.3] Sed condeſcenſa
ipſa cauſa: & poena praenarrata / in duabus iudici, in tertia autem par=
tibus cauſanti: uel homini laeſo depoſita: atque perſoluta / poterit
actor / ſi uoluerit eam iuſto: debitoque modo de nouo ſuſcitare.
[P.2.73] Quid ſit repulſio: & de modo: ac pena
eiuſdem. Tit. lxxiij.
[P.2.73.pr] QVia tempore exequutionis ſententiarum: & aliarum iuditiariarumdeliberationum per conuictos: & in cauſa ſuccumbentes /
uiolenta quadam repulſio ſubſequi: & committi conſueuit, ideo de
ipſa repulſione hoc in loco breuiter aliquid dicendum reſtat. [P.2.73.1] VBI
ſciendum quod repulſio eſt partis in cauſa triumphantis per alteram
partem in cauſa ſuccumbentem ab exequutione latae per iudicem ſenten=
tiae / uiolenta quadam propulſio. [P.2.73.2] Quae quidem repulſio quamuis ex uoca=
buli ſui uirtute non iuridicus proceſſus, ſed contra illum potius ma=
nifeſtum obſtaculum eſſe cenſeatur. Finitis enim, & per tranſitis cun=
ctis cauſae proceſsibus: & lata per iudicem definitiua iam ſententia,
euaginato gladio: uel alio quocunque armorum genere oſtenſo / fieri:
committique ſolet. Quia tamen ex uetuſtiſsimo uſu: & diuturna con=
ſuetudine emanauit in mediumque uenit; ideo pro quadam noſtrae le=
gis parte per huiuſmodi conſuetudinem dudum approbatam inductae /
iam reputatur, [P.2.73.3] & poſt finalem concluſionem / cuiuſlibet cauſae / ſemel /
ſed non pluries fieri, & ſubſequi tolleratur. [P.2.73.4] Quae ſi facta fuerit / per
unam marcam auri ſeptuaginta & duos florenos facientem, in duabus
iudici, in tertia uero partibus in cauſa triumphanti perſoluendam /
compenſatur: atque deponitur. [P.2.73.5] Secundario autem ſi repulſio in una,
eademque cauſa committeretur nota perpetuae infidelitatis inde palam ſe=
queretur, prout in generali quoque decreto noſtro continetur.
[P.2.74] Declaratio articuli decreti generalis: ſu=
per repulſione conſcripti. lxxiiij.
[P.2.74.pr] Sed hic aduertendum eſt quod quia in articulo / ſuper factorepulſionis in ſerie ipſius generalis decreti conſcripto hoc
onem euaginati gladii fieri ualeat: atque nomina uicinorum: ac comme=
taneorum, qui tempore exequutionis latae ſententiae cum regio: uel
Palatinali: & alicuius loci teſtimonialis hominibus intererunt in litteris
ſuper ipſa repulſione relatoriis conſcribantur. [P.2.74.1] Ideo damnabilis qua=
dam abuſio inter nonnullos litigantes hinc emerſit / quod partem in
cauſa triumphantem: & uictricem / in ſententiae exequutione euagi=
natione gladii: uel enſis nudati oſtenſione repellere nolunt: ſed
aſtutia excogitata / baculo ligneo: uel Cambuca ferrea: interdum
minis: & terroribus, hominumque caterua / repellunt: & ſententiam: ac
iudiciariam deliberationem exequutioni demandari: & effectui man=
cipari non permittunt. [P.2.74.2] Poſtea coram iudice ſuo proponunt: & alle=
gant / non fuiſſe factam repulſionem / eo quod nudati enſis oſtenſio, uel
gladii euaginatio / prout in decreto continetur, nulla tempore ipſius
exequutionis facta: uel commiſſa fuiſſet. [P.2.74.3] Saepe etiam contra uicinos,
& commetaneos exceptiones faciunt, quod iſte non uicinus, ille uero
non commetaneus eſſet: & pluribus eiuſcemodi cauillationibus / iu=
dicia iuſta ſubuertere: & proceſſum iuris turbare moliuntur. [P.2.74.4] VNDE
ſciendum eſt quod in ſerie ipſius decreti / non reperitur: neque ſcrip=
tum habetur / repulſionem ſecus: & aliter fieri non poſſe: uel non de=
bere / niſi euaginati gladii: aut enſis nudati oſtenſione. Sed hoc dum=
taxat ibi continetur quod non cum hominum turba, & manibus uiolen=
tis: ſed per nudatum ſolum enſem: uel oſtenſionem euaginati gladii /
repulſio fieri ualeat. [P.2.74.5] Et hoc ideo: quoniam priſcis temporibus utraque
pars tam ſcilicet uincens, quam etiam conuicta / tempore exequutionis
alicuius ſententiae: uel iuditiariae deliberationis magna hominum
multitudine. Saepe etiam bellico apparatu / in alterutrum contendere: ſae=
uireque: & crebro ſtrages maxima inter partes ſubſequi conſueue=
rat. Ita ut ſi actor caſu ſuperior euaſiſſet / in dominium bonorum reob=
tentorum ſe collocaſſet, conuictus uero ſi actorem deuincere: & ab exe=
quutione illa uiolenter propellere potuiſſet, in una marca auri pro
huiuſmodi uiolenta: temerariaque repulſione conuincebatur. [P.2.74.6] Vt igitur
corruptela haec e medio tolleretur / ſtatutum eſt quod non ſit neceſſarium
cum hominum turba: & potentiariis manibus / exequutionem aliquam
peragere: ſed ſola oſtenſio euaginati gladii / ad repulſionem faciendam
per baculi: aut Cambucae oſtenſionem: ſiue per hominum multitudinem
uel ſolis minis: & terroribus / exequutio alicuius iudiciariae commiſ=
ſionis perturbetur: & effectui mancipari non permittatur / ſemper re=
pulſio eſſe cenſetur. [P.2.74.8] Nomina uero uicinorum: & commetaneorum propte=
rea denotabuntur / ne fraus: aut dolus in oneribus repulſionum com=
mitti poſſet. Nam antiquitus ſinguli repellentes, uel repulſionem
facientes in ſingulis marcis auri condemnabantur: & ſaepenumero /
tam filiorum, quam etiam fratrum: ac uxoris: & filiarum ipſius conuicti, & in cau=
ſa ſuccumbentis nomina / in litteris Relatoriis / conſcribebantur: & ſic
onus repulſionis in tantum creſcebat; ut principalem cauſam creberri=
me praecellere longeque exuperare uideretur. [P.2.74.9] Quae quidem abuſio aeuo
noſtro abolita eſt: & quotquot ſint perſonae conuictae, uel repellen=
tes / unam tantum marcam auri pro unius iudiciariae deliberationis re=
pulſione modo perſoluunt. [P.2.74.10] Nihilominus tamen ipſa nomina ui=
cinorum: & commetaneorum poſſeſsionis recuperatae / nunc quoque conſcribuntur, ne regius: aut Palatinalis: & alicuius loci teſtimoniales ho=
mines / dono: uel fauore ſeducti: atque corrupti / in exequutione iu=
ridica eorum fidei commiſſa repulſionem factam fuiſſe (ſi etiam non fuiſſet)
aſtruere: & per hoc nota infidelitatis quempiam condemnare ualeant.
[P.2.74.11] Eiuſcemodi itaque, uel ſimili fraude: ac exquiſito ſubterfugio / pro=
ceſſus iuris: atque exequutio iudiciariae deliberationis turbari non po=
teſt. Vicini enim: & commetanei propinquiores / non ſemper domi
reperiuntur: nec exequutioni iuridicae ſemper intereſſe poſſunt. [P.2.74.12] Si igitur
pars uincens extra dominium iuris poſſeſsionarii reoptenti fuerit
inuentus ſufficienti argumento erit, iudiciariam commiſſionem turbatam
eſſe: & per repulſionem / exequutione ſua reali caruiſſe. [P.2.74.13] Siquis autem liti
gantium regium, uel Palatinalem, ac Capitularem: aut Conuentu=
alem hominem relationem iniuſtam: & indebitam feciſſe crimi=
nabitur, poterit eoſdem propterea iuri ſemper conuenire, non
tamen ea de cauſa proceſſus iste iuridicus eſt turbandus.
[P.2.75]
Quod nota infidelitatis tribus mo=
dis fertur: & pronunciatur.
Titulus. lxxv.
tribus modis pronunciatur.[P.2.75.1] PRIMO modo per principem: & regem
noſtrum, ita ut ſi maieſtas ſua regia quempiam regnicolarum ſuorum no=
ta infidelitatis condemnare uoluerit, tunc uniuerſis dominis prae=
latis: & baronibus: caeteriſque regnicolis unam generalem diaetam: &
congregationem ad certum terminum inſtituat: & indicet: ad quam etiam
ille, contra quem nota infidelitatis obicitur, per litteras praeceptorias
regiae maieſtatis mediantibus litteris exhibitoriis ad aliquem con=
uentum: uel quodcunque capitulum ſonantibus / perſonaliter: & non
per procuratorem / euocari debet. [P.2.75.2]. Qui ſi uenerit: & ſe expurgare
poterit / bene quidem: alioquin ſi non uenerit: uel ſi uenerit, ſed ſe
expurgare non ualebit, ipſa nota, crimineque infidelitatis condem=
natur: & poſtea illi neque ſaluus conductus: neque etiam nouum iudicium
per regiam maieſtatem / conceditur: & ſubſequenter nec contradictoria
inhibitio: nec uiolenta repulſio tempore ſtatutionis: & occupati=
onis bonorum ipſius infidelis / admittitur: ſed abſolute Donatio regia
exequutioni in hac parte demandatur. [P.2.75.3] SECVNDO modo fertur
nota infidelitatis ex reportata ſerie ſecundaria repulſionis. Et hoc
quoque modo repulſio fieri non permittitur. Quae quidem nota etiam
alioquin ex repulſione temeraria proceſsiſſe: ſecutaque fuiſſe di=
noſcitur: & non congruit id tertio iterare, quod uetatur etiam ſe=
cundario facere. [P.2.75.4] TERTIO, & ultimo modo nota infidelitatis de=
claratur: atque pronunciatur / per iudiciariam deliberationem: & la=
tam ſententiam iudicum ordinariorum regni: ex Donatione regia prae=
textu eruitionis oculorum: mutillationis membrorum. Cuſsionis fal=
ſarum monetarum: uel confectionis: aut delationis falſarum lit=
terarum: & aliorum huiuſmodi caſuum / notam infidelitatis affe=
rentium cuipiam facta ſubſequentem: atque prouenientem. [P.2.75.5] Quae qui=
dem iudiciaria deliberatio, quia ex propoſitis: & reſponſis par=
tium in iudicio contradictorio decernitur: atque declaratur: altera
ſcilicet partium notam ipſam factam: patratamque fuiſſe affirman=
te: & altera negante. Ideo tempore exequutionis huiuſmodi ſen=
tentiae per reſponſiones (ut praefertur) partium latae: uel forſitan
per non uenientiam: & non comparitionem alterius partis pro=
ut etiam alioquin iſta praecipue ratione / repulſio inducta fuiſſe
prohibetur: & modo quoque fieri tolleratur) ut in termino: uel tem
pore reportatae ſeriei talis repulſionis / quicquid in proceſſu ipſi=
us cauſae negligentia conuicti: & in cauſa ſuccumbentis male actum,
uel obmiſſum fuiſſet, per gratiam noui iudicii: aut reuocationem
procuratoris, reſtauretur: & in melius reformetur. [P.2.75.7] Damnoſum emim
& nimis periculoſum foret / mox poſt latam: & pronunciatam a iudice ex
reſponſionibus partium ſententiam, de dominio: ac pacifica poſſeſsi=
one bonorum ſuorum quempiam uigore eiuſdem ſententiae / excludi: atque tan=
dem extra dominium illa rurſus proſequi debere. [P.2.75.8] Iudex enim ex obie
ctionibus: & & allegationibus duarum: plurium ue partium: & plerumque lit=
terarum: ac litteralium inſtrumentorum coram eo productarum: & exhibitarum
continentiis, & terroribus ſententiam decernere tenetur. [P.2.75.9] CERTVM
eſt autem procuratores partium ſaepenumero in reſponſionibus ſuis,
aut negligentia, aut ignorantia, aliquando etiam malitia falli, & erra=
re. [P.2.75.10] Saepe litterae, ac etiam litteralia inſtrumenta litigantium periclitantur
& in termino per iudicem exhibitioni illarum praefixo produci nequeunt.
Vnde ſententia per iudicem ita fertur, & pronunciatur prout reſponſi=
ones partium, uel tenores, & continentiae litterarum, ac litteralium inſtru=
mentorum / expoſtulant. [P.2.75.11] Qua propter ſiqua partium per ſe, uel procu=
ratorem ſuum in reſponſionibus ſuis erraſſe, uel in exhibitionibus lit=
terarum defeciſſe ſe cognouerit, ne per ſententiam ob eiuſcemodi defe=
ctum, & errorem contra ſe latam / de dominio bonorum ſuorum immediate
excludatur, repulſionem uiolentam (in contemptum licet, & uilipendium iu=
diciariae commiſsionis fieri, tamen tollerari ſolitam) tempore exequutionis ipſius
latae ſententiae facere cogitur, & ad reddendam rationem huiuſmodi re=
pulſionis unicus adhuc terminus coram iudice ſuo comparendi ſibi prae=
figitur: [P.2.75.12] in quo tandem errorem, aut defectum ſuum uigore noui iudicii per
principem gratioſe, conceſsi, uel per reuocationem, & retractationem re=
ſponſionis ſui procuratoris / reſtaurare, & ſi poterit in melius re=
formare tenetur. [P.2.75.13] NOVI namque iudicii collatio, ac procuratoris cui=
uſpiam reuocatio, ſemper praeſupponit errorem, & defectum. Non enim
eſt neceſſe nouum iudicium impetrare, uel reſponſionem procuratoris
reuocare, niſi in proceſſu cauſae erratum fuiſſe prius deprehendatur.
ſed lata ipſa ſententia finaliter: & effectiue exequutioni demandatur.
[P.2.75.15] Et ſi ſecundario quoque repulſio temerarie committitur, nota perpetuae in=
fidelitatis (ſicuti immediate declaratum eſt) inde reportatur.
[P.2.76]
Vtrum ille poſſit repulſionem facere: qui
in proceſſu cauſe non egit. Tit. lxxvj.
[P.2.76.pr] SEd quia in calce quarumlibet litterarum Adiudicatoriarum, acſententionalium, iſta clauſula / CONtradictione talis, & talis
conuicti (nominando eum qui in cauſa ſuccubuit: & conuictus eſt) ac ali
orum quorumlibet praeuia ratione non obſtante, inſcribi: & inſeri: & con=
tra hanc quidem clauſulam etiam repulſio praenotata ſubſequi: & fieri con=
ſueuit. [P.2.76.1] IDEO quaeritur, Vtrum ille, qui in cauſa non fuit / poſsit actorem:
& partem in cauſa triumphantem, ab exequutione latae ſententiae: litterarumque
Adiudicatoriarum repellere. Et uidetur quod non, quia non eſt illius turba=
re iudiciariam commiſsionem, neque immiſcere: & ingerere ſe lucro: uel
damno litis: & cauſae qui in proceſſu eiuſdem, nec uicit: nec ſuccu=
buit. [P.2.76.2] IN CONtrarium tamen / plerumque accidit partem triumphantem cum litteris
Adiudicatoriis: atque ſententionalibus ad facies talium bonorum: & iu=
rium poſſeſsionariorum accedere, quae praemanibus alterius / & non
illius, qui in cauſa ſuccubuit habentur: & iuſto etiam forſitan titulo per
eum poſsidentur. [P.2.76.3] Saepe etiam paenes unum principale membrum iuris
poſſeſsionarii talia bona occupari machinantur, quae iuſto modo:
atque titulo / ab eo membro fuerint dudum ſequeſtrata. Verbi gratia.
Caſtrum: aut Caſtellum: uel oppidum unum ſimul cum cunctis ſuis pertinen=
tiis, uidelicet uillis: praediis: portionibuſque, & iuribus poſſeſsio=
nariis ad idem de iure ſpectantibus: & pertinere debentibus, proceſ=
ſu iuris: aut ex Donatione regia: uel alio titulo per quempiam acqui=
ritur, & proſequitur: a quo quidem caſtro: caſtello: uel oppido, uerus
dominus: & legitimus poſſeſſor eius, qui forſitan iam in ſemine defecit /
unam, uel duas uillas: aut aliquod praedium: & terram adhuc uiuens precio
uendidit: uel ſeruitiorum pro exhibitione donauit: aut alio titulo con=
tulit: & ille cui uenditio: uel Donatio facta fuit, ſe in huiusmodi
uillis: aut praedio: & terra, etiam conſenſu regio, ac ſtatutione iuridica
bro, ipſo ſcilicet caſtro, aut caſtello, uel oppido una cum dictis perti=
nentiis ſuis: & illo cui (ut praemiſſum eſt) uenditio, aut Donatio fa=
cta fuit in cauſa non exiſtente (ex eo forſitan quod tempore Recapti=
uationis, & primariae Statutionis / dicti principalis membri, ſolus
ille, qui pro tunc in dominio, & poſſeſsione eiuſdem membri prin=
cipalis fuerat / totali huiuſmodi Recaptiuationi: & Statutioni con=
tradixerat) actor ipſe etiam praenarratas uillas: aut praedium: uel terram
prae manibus alienis modo antelato iam exiſtentes / & habitam, poe=
nes principale eiuſcemodi membrum, tanquam ſcilicet pertinentias eiuſdem
pro ſe uendicare: & occupare nititur. [P.2.76.5] In eo itaque: & alio quoque ſimul
caſu / repulſionem praetactam: etiam ille, qui in cauſa non erat / facere
permittitur. Et hoc uirtute illius clauſulae (PRAEVIA RATIO=
NE) qua mediante nec onus repulſionis ille deponere tenebitur / ſi
pars triumphans abſque debita ratione / ad occupanda bona praeno=
tata acceſsiſſe uerificabitur. [P.2.76.6] ITEM de iuribus quoque poſſeſsiona=
riis impignoratitiis, idem eſt ſenciendum quod ſi quiſpiam litigantium haere=
ditatem: & proprietatem alicuius iuris poſſeſsionarii pro ſe ordine
iudiciario obtinebit: & tale ius poſſeſsionarium apud manus alie=
nas titulo pignoris extiterit (ſi tamen impignoratio ipſa bono: &
iuſto modo: & non litis inter medio facta fuiſſe comprobatur) uigo=
re ſententiae ſuper ipſa perpetuitate late, reoptentum huiuſmodi
ius poſſeſsionarium / actor a manibus eius, qui pignoris illud titulo
poſsidet, ſimpliciter occupare non poteſt: ſed ſuper illa pecuniarum
ſumma, pro qua praemiſſo pignoris titulo obligatum habetur, ut pri=
mum ſatiſfaciat neceſſe eſt. Nam alioquin ſi de plano occupare
niteretur / repulſio merito ſubſequi poterit. [P.2.76.7] Et ſi ad tollendam pecu=
niam ſuam poſſeſſor ipſius iuris poſſeſsionarii ſe tempore exe=
quutionis dictae ſententiae: iudiciariaeque deliberationis paratum ob=
tulerit, tunc neque poenae: uel oneri huiuſmodi repulſionis / ſubia=
cebit. [P.2.76.8] Et hoc intellige ſi de ſummae pecuniarum quantitate: ac impig=
norationis qualitate pariter: & ueritate ibidem conſtabit.
[P.2.77]
De nouo iudicio: ac eius modo: ſerieque
& proceſſu. Tit. lxxvij.
ſionem, ſaepenumero nouum iudicium ſolet a principe impe=
trari, ut in cauſa illa / qua quiſpiam ſuccubuit: & conuictus eſt / non
obſtante eo errore, uel defectu / quo ſe in proceſſu cauſae graua=
tum fuiſſe cognoſcit: non obſtante etiam lata iam exinde iudicis ſen
tentia, idem de nouo reſpondere, nouaſque allegationes: excepti=
ones: & obiectiones facere, litteras forſitan non exhibitas produ=
cere, defectum obmiſſum ſupplere: errorem commiſſum emendare: &
generaliter omnia, quae iuris: & iuſticiae: ac defenſioni, & ſubleua=
mini cauſae ſuae proficua eſſe cognouerit / peragere ualeat, atque
poſsit. [P.2.77.1] SCIENDVM igitur eſt quod huiuſmodi noui iudicii gra=
tiam. Praeterea cunctarum litterarum priuilegialium / rite tamen, & legit=
time emanatarum / confirmationem: necnon uniuerſorum bonorum: & iu=
rium poſſeſsionariorum titulo nouae Donationis collationem, prin=
ceps noſter ex debito regiminis ſui officio / unicuique largire: & con=
cedere ſolet. [P.2.77.2] Noua tamen Donatio conferenda eſt: locumque habet / ſi
iuſte, & non ficte poſtulatur, hoc eſt ſi bonorum ipſorum impetrator
a die adeptionis eorundem / per ſe, uel progenitores quoque ſui, in
reali dominio illorum uſque ad tempus impetrationis perſtiterunt:
quemadmodum in prima parte clarius ſuper ipſa noua Donatione,
Notabile poſitum habes. [P.2.77.3] VLTERIVS aduertendum quod cauſa
per formam noui iudicii inchoata / unico tantummodo termino iuri=
dico, & ante omnes alias cauſas finiri: concludique ſolet, ne nego=
tium, & cauſa per iudiciariam ſententiam: & deliberationem iam deciſa / fi=
ne confuſo pendere cogatur. [P.2.77.4] De cuius quidem noui iudicii ſerie: &
modo, quia in generali decreto noſtro, clara continetur deſcriptio,
ideo articulum ſuper ea re conſcriptum uerbotenus (prout ſequitur) ad=
ieci. [P.2.77.5] ITEM ſolent nonnulli regnicolae in eorum cauſis contra ſeſe / po=
tiſsimum in facto poſſeſsionario motis, ſeruatis, pertranſitiſque le=
gitimorum terminorum: & litium proceſſibus: litterarumque tandem: ac aliorum
cunctorum documentorum, probabilium hincinde pro finali concluſione huiuſ=
modi negocii productionibus factis, in ultimo cauſe termino, dum etiam iu
dices ordinarii ſedis iudiciariae regni: magiſtrique Prothonotarii: &
iurati eiuſdem ſedis aſſeſſores, ſuam tuliſſent ſententiam. Earundemque par=
tium altera ſe in huiuſmodi cauſa deficere & ſuccumbere agnoſceret,
tiſſent: aut poſt latam, & pronunciatam ſententiam / extradari deberent
procuratores eorum reuocare: & cauſam condeſcendi facere uelle:
aut nouum iudicium impetrare, uigore cuius partem alteram ab exequuti=
one litterarum Adiudicatoriarum ſaepius prohiberent, ut ſic eorum iuſtis
iuribus priuarentur: [P.2.77.6] propterea ſtatutum eſt, ut a modo impoſterum
huiuſmodi cauſantes non niſi lite pendente, & cauſa nondum deci=
ſa, procuratores eorum reuocare: & cauſam condeſcendi facere poſ=
ſint. [P.2.77.7] Nouum autem iudicium impetrent ſemper ſi uoluerint. Verum tamen
eius uigore partem alteram ab exequutione latae ſententiae, litterarumque
Adiudicatoriarum ſuperinde emanandarum extractione, uel extradati=
one iudices ordinarios, uel eorum Prothonotarios, nequaquam ualeant
inhibere. [P.2.77.8] Immo & ipſa pars triumphans huiuſmodi litteras Adiu=
dicatorias non obſtantibus ipſis litteris noui iudicii ſic impetratis,
debite exequutioni demandari facere. Pars denique ipſum nouum
iudicium impetrans, habita exequutione dictae latae ſententiae / ſuam
cauſam uigore ipſius noui iudicii dum uoluerit exequutioni de=
mandare: & idem proſequi. [P.2.77.9] Caſu uero / quo altera partium ſiue ratione
iurium poſſeſsionariorum: ſiue aliorum quorumcunque negociorum, per non
uenientiam / eo quod fortaſſe certis ſuis negociis praepedita / comparere
nequiret / ſententionaliter quoquo modo conuinceretur / tunc talis
pars / ſic per non uenientiam conuicta, & nouum iudicium impetrare: &
tam iudices ordinarios, ac Prothonotarios eorundem / ab extrada=
tione litterarum Adiudicatoriarum: ſententionaliumque: & partem aduerſam
ab extractione: & exequutione earundem litterarum / ſemper dum uo=
luerit: & poterit, inhibere ualeat: atque poſsit. [P.2.77.10] Et quod omnes cauſae, in
quibus per regiam maieſtatem noua iudicia impetrata fuerint / in pri=
mis octauis / inter omnes alias cauſas leuentur, & iudicentur.
[P.2.78] Vtrum poſſit nouum iudicium impetrare:
qui in cauſe proceſſu non ſuccubuit. lxxviij.
[P.2.78.pr] SEd quaeſtiuncula occurrit diſcutienda / ſimilis quaeſtioniſuper facto repulſionis / ſuperius propoſitae. [P.2.78.1] Vtrum poſsit
ille nouum iudicium impetrare, qui non egit, neque fuit in proceſſu
ſuccubuit in humanis egerit, & ſuperuixerit, nemo alter praeter eum /
gratiam noui iudicii impetrare poteſt. Non enim congruit cuipiam
falcem ſuam in alterius meſſem mittere. [P.2.78.2] Verumtamem parte ipſa con=
uicta / ille, in quem proſequutio cauſae ipſius de regni noſtri conſue=
tudine condeſcendet: liberam, plenariamque impetrandi de facto
habebit facultatem.
[P.2.79] Procuratoris reuocatio quid ſit: et
vbi fieri debeat. Tit. lxxix.
[P.2.79.pr] QVoniam in cauſa, factoque noui iudicii / procuratorum reuo=catio ſaepe ſequitur idcirco, SCIENDVM quod procu=
ratorem reuocare eſt reſponſionem alicuius aduocati per eum praeter
uoluntatem, & extra informationem conſtituentis / in iudicio factam re=
tractare: & eam noua reſponſione coram iudice reformare. [P.2.79.1] Omnis
autem procuratoria reuocatio coram eo iudice, quo reſponſio illa, quae
retractabitur facta fuit, uel homine ſuo ad id per eundem iudicem ſpe
cialiter deputato, fieri ſolet, atque debet. [P.2.79.2] Verum ſi cauſa ipſa in alte=
rius iudicis praeſentiam fuerit tranſmiſſa, tunc coram eodem iudice,
uel eius homine, in cuius conſpectu per huiuſmodi tranſmiſsi=
onem, cauſa ipſa pendet / reſponſio procuratoris reuocari debet.
[P.2.80] Procuratoris reſponſio quomodo: et
quo onere retractari debeat. lxxx.
[P.2.80.pr] ADuertendum itaque quod reuocatio reſponſionis cuiuſlibetprocuratoris in longis cauſarum proceſsibus, quibus uide=
licet etiam facta reſponſione / iuridici proceſſus ſubſequi: & iudici=
ariae deliberationes: ac ſententiae interloquutoriae pronunciari ſolent,
non niſi lite pendente, & cauſa per diffinitiuam ſententiam nondum de=
ciſa / fieri debet. [P.2.80.1] In cauſis uero breuibus / per inſinuationem motis: &
& aliis, unicum terminum ad reſpondendum habentibus, etiam poſt latam:
& pronunciatam diffinitiuam a iudice ſententiam, quilibet litigantium
procuratorem ſuum reuocare poterit. [P.2.80.2] RETRACTATIO namque
uel defectum, quiquidem error & defectus non niſi in reſponſione: &
obiectione, aut aliqua exceptione committi ſolet. [P.2.80.3] Ac tandem facta no
ua reſponſione poſt reuocationem prioris reſponſionis / modo prae=
habito / inſtaurari, reformarique debet, ita ut ipſa die, qua ſententia:
ac iudiciaria deliberatio pronunciatur, & fertur, quilibet cauſantium
abſque quolibet onere, & grauamine: poſtea uero infra octauarum,
& breuium iudiciorum celebrationem (dempta dumtaxat extrema die
ipſarum octauarum, uel breuium iudiciorum) ſemper cum minori onere,
ſex uidelicet florenis auri. Demum autem eiſdem octauis, uel breuibus
iudiciis exſpiratis cum maiori onere quinquaginta ſcilicet marcis
Homagialibus grauis ponderis ducentos florenos auri facienti=
bus, procuratorem ſuum reuocare poteſt. [P.2.80.4] Vltimam autem diem praenotatam
uerum eſſe intellige ſi retractans ille / calumnioſe, & fraudulenter
agere praetenderet. Vt uidelicet terminum ſolummodo ipſum iuridicum
hac cautela reuocationis praeteriret, & alteram partem ulteriori proceſſu
uexaret, & grauaret. Nam aliter die illa, qua ſententia fertur / ut eadem
die, & procuratoris reſponſio reuocetur neceſſe eſt.
[P.2.81] Procuratoris reſponſio duobus modis
ſolet reuocari. Tit. lxxxj.
[P.2.81.pr] REſponſio uero procuratoris, & aduocati duobus modisſolet reuocari. [P.2.81.1] PRIMO in proceſſu cauſae ante finalem
concluſionem, & diffinitiuam ſententiam eiuſdem cauſae (licet reſponſione
praehabita) ut puta ſiquis ſe litteras, & litteralia inſtrumenta ſuper
eo negocio, quo per aduerſam partem lite impetitur / habere: & illarum
uigore ſe ab impetitione ſui aduerſarii defendere poſſe allegaret,
uel factum illud / pro quo lite ipſa uexatur ſe patraſſe negaret, aut
forſitan cauſam iudex ex partium reſponſionibus ad oculatam reuiſi=
onem: uel communem inquiſitionem decerneret / iam reſponſionem factam
fuiſſe cuilibet conſtaret: [P.2.81.2] antequam tamen terminus iuridicus per iudicem
litterarum exhibitioni, aut iuramentali depoſitioni, uel oculatae reui
ſionis, aut communis inquiſitionis celebrationi praefixus, & deputatus /
adueniat, partium ipſarum altera ſe per reſponſionem ſui procuratoris
pectato huiuſmodi termino iudiciariae ipſius commiſsionis / procu=
ratoris ſui reſponſionem coram iudice ſuo: uel homine eiuſdem ad id
(prout praenarratum eſt) ſpecialiter per eum deputato / reuocare
poteſt: [P.2.81.3] & eiuſcemodi reuocatio (quamuis cum maiori onere quinqua=
ginta ſcilicet marcis Homagialibus: etiam abſque gratia principis
fieri poterit. [P.2.81.4] SECVNDO reuocatio ipſa poſt latam: & pronuncia=
tam ſententiam diffinitiuam contingit: & hoc ſolummodo in cauſis, qui=
bus mox, & immediate per primariam reſponſionem partium / finalis
concluſio, & diffinitiua ſententia ſequitur, atque profertur. [P.2.81.5] Vbi ſi procu=
rator unius partis aliter reſpondiſſet / proceſſus aliquis in cauſa
illa ſubſequi e iure potuiſſet: & caſus iſte rarus eſt, qui in cauſis
praecipue per inſinuationem motis: & ſuſcitatis committi conſueuit.
[P.2.81.6] Vnde hoc ſecundo modo reuocatio reſponſionis cuiuſlibet procu=
ratoris / expiratis octauis, uel termino celebrationis breuium iudici=
orum / non niſi per gratiam principis uigore noui iudicii ſequi fieri
debet. [P.2.81.7] Faſsio autem procuratoris, qua mediante procuratorum quiſpiam
conſtituentem aliquem in quinquaginta marcis grauis ponderis: aut
citra, ſiue perennali, ſiue impignoratitio iure, & titulo / obligat ſem=
per ſine principis gratia: maiori tamen cum onere retractari poterit.
[P.2.82] Quod cauſarum condeſcenſio duobus
modis fieri ſolet. Tit. lxxxij.
[P.2.82.pr] QVoniam poſt reuocationem procuratoriam ſaepenumero cau=ſarum condeſcenſio ſequitur. [P.2.82.1] Vnde ſciendum quod condeſcen=
ſio cauſae duobus modis fieri ſolet. PRIMO quidem per iudicem /
quando ſcilicet iudex cauſae perlecta actione: & acquiſitione acto=
ris / ſimul & euocatione inde ſubſequuta / bene calculata / tale uicium,
uel errorem in litteris ipſis Euocatoriis deprehendet, quo praepedien=
te ſententia: ac iudiciaria deliberatio / debito modo ex huiuſmodi
actione pronunciari non poterit. [P.2.82.2] Puta / quia non denotatur uilla, ſiue poſſeſ=
ſio, quae acquiritur / in quo comitatu regni adiaceat. Plures autem ſunt
uillae uno, & eodem nomine uocitatae in diuerſis comitatibus ſitua=
tae / uel ſaepe / etiam in eodem comitatu adiacentes: aliquo tamen additamento
exprimitur, dubium mox ſuboritur / quae ſit illa, quam actor iuri ſuo uen=
dicare nititur. [P.2.82.3] Verbi gratia, duae ſunt uillae hoc nomine NANDOR
appellatae in uno, eodemque comitatu poſitae, una tamen illarum cog=
nominis appoſitione uariatur: quoniam altera ſuperior, uel maior:
& altera inferior: aut minor NANDOR uocitatur, quarum altera
mea eſt: altera uero ad te pertinet: & tua eſt. [P.2.82.4] Si itaque in Euocationis:
& actionis ſerie non declaratur, quae illarum acquiritur, non poterit iu=
dex cauſae diſcernere ad quam earum ſententia feratur. Vnde cauſa talis
me
rito condeſcendet: & inualidatur de nouo per actorem ſi uoluerit in=
choanda. [P.2.82.5] Hoc tamen ſemper praeſuppoſito / ſi in cauſam attractus
per ſe, uel ſuum legitimum procuratorem defectum: & errorem huiuſmo=
di per modum exceptionis allegabit. Nam aliter / ſi ad actionem ſponte
reſpondebit: & acquiſitioni illi per ſeipſum parebit nil obiciendo,
iudex de ſe opponens / ſimul & iudicans fieri nequit, ſed ſententiam
inter partes iuxta cauſae meritum / proferre debet. [P.2.82.6] IDEM EST di=
cendum ſiquis occaſione actuum potentiariorum / in litem euocabitur: &
quo tempore mala: facinoraque in actione poſita patrata ſunt / in acti=
one non declarabitur quod talis quoque cauſa condeſcendet: & caſſabitur.
Quoniam abſque termini, uel temporis expreſsione, nec actor uincere:
nec in cauſam attractus uinci commode poterit. [P.2.82.7] Omnis enim cauſa,
& litis motio / ratione actuum potentiariorum facta: & inchoata: & ex
conſequenti actio, atque acquiſitio in ea declarata per in cauſam at=
tractum: aut affirmatur: aut negatur. Si affirmatur, ut ratio quoque ſuae af=
firmationis aſsignetur / neceſſe eſt. Nam aliter affirmans, uel reus
ipſe / mox in cauſa ſuccumberet. [P.2.82.8] Verum ſi negatur, maxime propterea
negatur quod tempore patrationis ipſorum actuum potentiariorum nedum
praeſentem fuiſſe, ſed forte neque in patria ſua pro tunc ſe extitiſſe ue=
lit uicinorum, & commetaneorum atteſtatione / probare: & ob hoc ſi ter=
minus in actione non ſpecificabitur in cauſam attractus / difficulter
expurgabitur. [P.2.82.9] HOC tamen aduertendum, & cordi imprimendum eſt
quod Euocationes praetextu actuum potentiariorum aeditae: & actiones
in eiſdem poſitae / diuerſis cum clauſulis declarari ſolent. Aliquando
enim (& potiſsime cum actio ad perſonam principalem refertur) clau=
ſula iſta / apponitur / quod talis, uel talis aſſumptis ſecum talibus,
endo hoc, & hoc patrauit. [P.2.82.10] Aliquando uero in Euocatione, iſta clau=
ſula ſcribitur. Miſsis, & deſtinatis .T. & .T. hominibus ſuis / ad talem uillam
uel poſſeſsionem meam, ibique tot, & tanta damna Iobagionibus meis
irrogauit, & intulit. [P.2.82.11] Saepe autem Euocatio cum hac clauſula decernitur /
de commiſsione, & mandato talis, uel talis .T. & .T. familiares, &
Iobagiones ſui talem famulum meum in tali loco repertum: aut conſtitutum /
dire, & acriter uerberauerunt / & huiuſmodi, &c. [P.2.82.12] Vnde ſemper ad=
uertenda, conſiderandaque eſt clauſularum praedictarum in actione po=
ſitio. Aliud eſt enim ſecum aſſummere, aliud aliquem deſtinare / & ali=
ud cuipiam, patrandum quid mandare, & committere. [P.2.82.13] Aſſumptio namque
perſonalem inter eſſentiam ſemper requirit. [P.2.82.14] Miſsio uero, & deſtina=
tio praeſentiam exigit, ut praeſens ſit ille / qui mittit, & qui mittitur. Licet
iſta miſsio etiam de longinquo fieri poſsit ad familiares referendo,
ſed non ad Iobagiones, qui in propinquo reſident. Niſi forte me=
dio famulorum Iobagiones mitterentur. Et hoc quoque in caſu non con=
tingenti, ſed deliberato: & malitioſe perpetrari praeconcepto. [P.2.82.15] Iuſ=
ſio autem, & miſsio / etiam abſentiam includit, poteſt etenim aliquis (ſi
etiam in regionem longinquam abiret) ſuis famulis, & Iobagionibus in
domo ſua conſtitutis / antequam diſcedat: & itineri ſe ſubmittat / hoc
& hoc perpetrandum committere. [P.2.82.16] Quapropter in miſsione, & com=
miſsione debet ſemper attendi modus, & ordo patratae rei: atque
caſus contingens, & non contingens, uel non deliberatus. [P.2.82.17] In caſu
namque contingenti / puta ſi pecora, & pecudes Iobagionis mei de
pratis, uel ſegetibus propter illata damna / per aliquem abiguntur, &
in curiam ſuam, aut ſtabulum includuntur, ut interea non emittantur / do=
nec ſuper damnis illatis ſatiſfactio impendatur. Familiares autem, uel
Iobagiones mei temeritate ducti eadem die, aut ſequenti / huiuſmo=
di pecudes, & pecora / manu uiolenta educunt, & reducunt, aut Io=
bagio, uel famulus meus in taberna ſedens / & cum caeteris potato=
ribus ad iurgia ueniens alterum uulnerabit, uel forte homicidium
perpetrabit, & ibidem propterea detinebitur, ſed per alios famulos
uel Iobagiones meos / ipſa eadem, uel altera die / uiolenter elibera=
bitur, miſsio, & commiſsio perpendi, ruminarique debet. [P.2.82.18] Si enim in
remotis, & longinquis partibus eo tunc ago / certum eſt quod mittere,
tam repente nil conſtare potuit. [P.2.82.19] Si uero dicis familiaribus, & Ioba=
gionibus meis / ad ſortem me dudum commiſiſſe / ut ſi quando talis caſus
occurrerit, hoc & hoc faciant, poterit quidem (fateor) iſte caſus in
committendo / ſed non in deſtinando fieri. Qui (quia de futuris con=
tingentibus non eſt determinata ueritas) admittendus non eſt. Nam
& alioquin ſi caſus eiuſcemodi admittendus cenſetur (praeſuppoſi=
to primario committentis intento) non uiolenta pecudum eductio,
uel homicidae eliberatio, ſed potius homicidium, & damnorum illa=
tio / conſideranda pariter, & compenſanda dinoſcuntur. [P.2.82.20] CASVS ue=
ro non contingens fit, & intelligitur quando deliberate, & ex prae=
concepta malitia patrandum aliquid facinoris committitur. Puta domorum
inuaſio, ſiluarum ſucciſio, uillarum depraedatio, & ſimiles actus uio=
lenti, qui poſt diſceſſum alicuius potentis ad regionem longinquam,
uel externa regna, etiam poſt centum, & plures dies committi, inferrique
poterunt, ſi prius illud mandauerit in abſentia ſua / patrandum, atque
peragendum. [P.2.82.21] Iſte uero diſtinctiones clauſularum praetactarum poſitae ſunt
non ut litigantibus calumniandi uia pateret, ſed potius cauſae iuſta,
uel iniuſta motio clareſceret. Sicuti enim actio iuſta / tuenda ſemper
eſt, ita acquiſitio iniuſta, & calumnioſa admittenda non eſt. [P.2.82.22] SE=
CVNDO modo cauſarum condeſcenſio, uel depoſitio fit, per acto=
rem / cum onere ſex marcarum minoris, ſeu leuis ponderis, ſex utpu=
ta florenos auri facientium, in duabus iudici, coram quo lis ipſa mota
fuerat, in tertia uero partibus / in cauſam attracto / perſoluendarum,
dum uidelicet actor ſuam actionem, & acquiſitionem ex ſui negligentia,
uel ſcriptoris uicio, aut alio quocunque errore occurrente / male / &
indebite poſitam, ac declaratam cernit, & obeſſe potius, quam prodeſſe ſibi
conſiderat, antequam diſcuſsio illius cauſae fiat per ſe, uel ſuum pro=
curatorem, eam cum onere, & grauamine praenotato / ſponte de=
poni, ſopirique, & condeſcendi facit.
[P.2.83] Quo modo ante: & quo modo poſt latam
ſententiam: cauſa condeſcendi debet. lxxxiij.
[P.2.83.pr] CAuſae autem condeſcenſio ſemper ante latam per
iudicem ſen=tentiam / libere fieri, atque celebrari poterit, poſt latam tamen,
[P.2.83.1] LATAM autem, & pronunciatam ſententiam intellige / finalem,
& diffinitiuam: non autem intermediantem, quam canoniſtae in=
terlocutoriam appellant. [P.2.83.2] Nam poſt intermediantem huiuſmodi
ſententiam, cauſarum condeſcenſio ſaepe locum habet: admit=
tendaque cenſetur, ſed non ſemper. [P.2.83.3] SI ENIM aliqua cauſa per iu=
dicem ex reſponſionibus partium ad communem inquiſitionem:
uel oculatam reuiſionem, aut litterarum, & litteralium inſtrumen=
torum exhibitionem ſubmiſſa fuerit / tunc non obſtante huiuſmo=
di iudiciaria deliberatione: & ſententia intermediante, cauſa ipſa /
etiam tempore diſcuſsionis reportate ſeriei talis communis inqui=
ſitionis: uel oculatae reuiſionis, aut litterarum, & litteralium inſtru=
mentorum exhibitionis. Si etiam per utramque partem litterae iam
coram iudice productae eſſent: ante tamen pronunciationem dif=
finitiue ſententiae / ex ſerie atteſtationum, uel litteralium inſtrumentorum,
ferendae / ſemper actor cauſam ſuam cum onere praeſcripto ſex mar=
carum / deponendi habet poteſtatem. [P.2.83.4] DIXI tamen notanter non ſemper
Nam in cauſa, quo quiſpiam ratione occupationis aliquorum iurium
poſſeſsionariorum / per aduerſam partem / in praeſentiam ſui iudicis euo
cabitur: & ipſe euocatus reſpondebit / ſe tempore, quo actor pro=
poſuit / illa non occupaſſe: ſed etiam per prius ſe in dominio eiuſce=
modi iurium poſſeſsionariorum / pacifice perſtitiſſe: uel dudum ſe ſuper
ea re abſolutum, & expeditum eſſe, hocque efficaciſsimarum litterarum ex=
hibitione ſe probaturum. ADVeniente uero termino per iudicem
productioni: & exhibitioni ipſarum litterarum praefixo, & in cauſam attra=
cto, aliquo forte impedimento occurrente / in eodem termino compa=
rere, exhiberique commiſſas litteras producere non ualente, contra ipſum /
per ſuam non uenientiam, & non comparitionem, ex eo quod in huiuſmodi
litterarum exhibitione defecit, & ſuccubuit, ſententia capitalis: aut
emendae capitis / per iudicem pronunciata: & forſitan debitae etiam exe=
quutioni demandata, & tempore exequutionis eius / repulſio uiolenta
ſequuta, uel per litteras noui iudicii cum inhibitione (iuxta uetuſtam
regni huius conſuetudinem, & contenta quoque generalis decreti no=
ſtri) confectas / ab exequutione ſua prohibita fuerit: & tandem in termino
reuiſionis: & diſcuſsionis reportatae ſeriei eiuſcemodi exequutionis,
tentionalium: & iudiciorum Birſagialium onus atque grauamem ad porti
onem ſuam cedens / ab in cauſam attracto, & conuicto tulerit: & ad ſe le=
uauerit, poſteaque conuictus ipse / litteras per iudicem exhiberi commiſſas, ſed
prius produci neglectas / coram iudice produxerit, quarum uigore
actor ille contra ipſum in cauſam attractum: aut in facto calumniae:
uel emendae linguae conuinci, aut alio onere condemnari ſe ſen=
tiens / antequam ſententia calumniae, uel emendae linguae per iudicem edi=
ceretur: actor cauſam ſuam cum onere conſueto ſex marcarum de=
ponere, & condeſcendi facere uoluerit / tunc in huiuſmodi caſu /
etiam ante latam, & pronunciatam diffinitiuam ſententiam, depoſitio
cauſae / locum non habet. [P.2.83.5] Quia solus actor eam ſententiam per non
uenientiam in cauſam attracti pronunciatam, uim ſententiae diffi=
nitiue habendam cenſuit: ubi repulſionis, uel litterarum, sententiona=
lium, & iudiciorum onus ad ſe leuauit: & per hoc iniuſte partem ad=
uerſam damnificauit. Fraus enim, & dolus patrocinari debet ne=
mini: & de reliquis quoque ſimilibus caſibus / idem eſt intelligendum.
[P.2.83.6] Noſtra tamen hac tempeſtate / non ſolum praedeclaratis, ſed etiam
aliis pluribus modis / cauſae per uarias: & multiplices (friuolas
tamen) procuratorum exceptiones: allegationeſque: & obiectiones
condeſcendi, ac ſubuerti conſueuerunt. [P.2.83.7] Quas ubi iudices / iuri: &
iuſtitiae contrarias fore agnouerint, admittere: illiſque conſentire
non debent, ne facientes, & conſentientes pari reatu detineantur.
[P.2.83.8] Hic eſt enim gladius biceps, qui pupillorum: & uiduarum: alia=
rumque miſerabilium perſonarum / corda tranſfixit. Hic dolor,
qui animas oppreſſorum ad intima penetrauit. Hic deinde laque
us, qui plurimos / in baratrum aeternae damnationis praecipitauit.
Multiplex uidelicet cauſarum iniuſta condeſcenſio, quae tanquam
peccati fomes / ſemper eſt euitanda. [P.2.83.9] Memoror enim ob defectum
unius litterae Alphabeticae: & ſaepe obmiſsionem / unicae dictionis /
totam cauſam / per aduocatum / exquiſita obiectione: & allegatione
(conſentiente iudice) ſubuerſam: condeſcenſamque fuiſſe.
[P.2.84] De illis: qui in alterius cauſam ſeſe ingerunt
quid ſit agendum. Tit. lxxxiiij.
ultimo praeſertim cauſarum articulo / dum productis iam, &
exhibitis coram iudice per utramque partem litteris, & priuilegiis merita
cauſarum tangentibus, finalis concluſio ſequi: & ſententia diffinitiua
ferri, atque pronunciari deberet, a tertia: ſaepe etiam quarta parte inge
rere, & immittere. [P.2.84.1] Igitur ſciendum eſt quod quando cauſa ſuper hae=
reditate: & perpetuitate iurium poſſeſsionariorum uentillatur, ante latam
diffinitiuam ſententiam, quicunque uoluerit: & ſe iura illa poſſeſsionaria:
aut perennali iure: aut pignoris, uel alio quouis titulo concernere
agnouerit / cum refuſione (expenſarum per actorem in proceſſu huiuſ=
modi cauſae factarum ad portionem in cauſam ingerentis cedentium) li=
beram ſe in litem immiſcendi: & immittendi habet authoritatem. [P.2.84.2] VERVM
tamen in cauſam attractus contra talem ingerentem mox, & defacto litteras,
uel litteralia inſtrumenta ſeorſum ab actore / producere non tenetur:
[P.2.84.3] maxime ſi quiſpiam nomine, & titulo iuris regii nouiter impetrati, iu=
ra illa poſſeſsionaria pro ſe uendicare / praetenderit. Nam ad tale ius
regium proſequendum / in cauſam immiſcenti proceſſus in huiuſmodi lite
ſolitus, per iudicem dari, & aſsignari debebit. [P.2.84.4] Nihilominus in cauſam
ille ſe immittens genealogiae ſuae lineam (ſi in cauſam attractus nega=
bit) immediate comprobare tenetur. [P.2.84.5] Quia & ſi eodem dumtaxat in termino
in cauſam ſe ingeſsit: tamen per hoc actorem ſe de facto effecit: actor autem
paratus ſemper eſſe debet. [P.2.84.6] Nam aliter ab ingreſſu, & proſequutione hui=
uſmodi cauſae decidiſſe reputatur: & alio proceſſu illam poſtea proſequi
tenebitur. [P.2.84.7] Si tamen genealogiam ſuam comprobabit: uel forſitan neque in cau=
ſam attractus illam negabit, nihilominus etiam contra eum expeditorias:
uel alias litteras ſe habere allegabit: inter actorem quidem, & in cauſam
attractum ex continentiis, & tenoribus exhibitarum litterarum iudicium fieri, &
adminiſtrari poterit. [P.2.84.8] ATTAmen productioni litterarum aduerſus in cau=
ſam ingerentem exhibendarum / unicus terminus per iudicem dari: praefigique
debebit. [P.2.84.9] ADVERtendum eſt autem quod in eam cauſam, quae ratione im=
pignorationis, uel occupationis iurium poſſeſsionariorum agitatur: & pro=
ſequitur / nemo haereditatem talium iurium poſſeſsionariorum pro ſe uen=
dicare praetendens / in cauſam ſe immittendi habet facultatem.[P.2.84.10] Iuri enim,
& iuſtitiae diſconueniens uideretur / ut ille, qui iura ſua poſſeſsionaria
neceſsitate rationabili cogente / alteri titulo pignoris ad tempus
prius nullum in hac parte commercium habuit, perpetuo excluderetur:
uel poſſeſsio de manu cuiuſpiam uiolenter occupata: & in cauſa
praetextu occupationis eiuſdem ſuſcitata / non ad illius, unde occu=
pata fuerat / ſed alterius manus aſsignaretur poſsidenda.
[P.2.85] Vtrum actore liti cedente poſſit in cauſam
ſe ingerens in ea procedere. lxxxv.
[P.2.85.pr] SEd quia plerumque fieri conſueuit ut leuata iam per iudicemad diſcutiendam cauſa duas inter partes exorta: productis
etiam ſaepenumero per utramque partem / priuilegiis, litteralibus
inſtrumentis priuſquam finalis, & diffinitiua ſententia inter partes pro=
nunciaretur, cum iam a tertia quoque: aut quarta parte aliquis ſe in eam
cauſam immiſiſſet: partes principales actor ſcilicet, & in cauſam
attractus: aut proprio eorum motu: aut aliorum fratrum: & amicorum
ſuorum de conſilio / per bona media in concordiam: & unionem deueni=
unt / cauſae illi: & ulteriori proſequutioni eiuſdem omnino finem im=
ponentes. [P.2.85.1] VNDE quaeritur. Vtrum in cauſam ille ſe ingerens, & im=
miſcens / poſsit contra in cauſam attractum, ulterius in eadem cauſa
(non obſtante praemiſſa concordia: & unione cum actore iam facta,
& ſtabilita) procedere: teneaturque in cauſam attractus ad inſtantiam
illius reſpondere: litteraſque producere: uel ex tenoribus litterarum
aduerſus actorem / iam forte per attractum exhibitarum ualeat iudicium
& iuſtitiam: ſententiamque diffinitiuam habere? [P.2.85.2] DICENDVM quod ſi
concordia, & unio praenarrata inter duas partes principales / actorem
uidelicet, & attractum, ante ſententiam diffinitiuam per iudicem ferendam (ſi
etiam ex utraque parte / litterae iam productae extitiſſent) facta, celebrataque
fuerit, amplius in cauſam / ſe ingerens, & immiſcems / in ea procedere
non poteſt, neque tenetur attractus ipſe / contra illum de caetero in eadem
cauſa reſpondere. [P.2.85.3] Quoniam ruente fundamento (principali ſcilicet
actore) ut caetera quaequae ſuperedificata / ruant, neceſſe eſt. [P.2.85.4] Verum tamen ſi
concordia ipſa, & unio poſt latam, & pronunciatam inter omnes partes /
actorem uidelicet, & attractum, atque ingerentem, ſententiam lata: factaque
fuerit / dum iam de iuribus poſſeſsionariis litigioſis etiam inge=
renti portio congruens, aut Dotalitium, ſiue Quartalitium, uel
inſtrumentorum exhibitio fuiſſet attracto, contra ingerentem adiudi=
cata: tunc etiam principali actore liti cedente: & ulteriori proſequuti=
oni huiuſmodi cauſae renunciante / ingerens, & in cauſam ſe im=
miſcens / nihilominus iuxta iudiciariam commiſſionem: & άeliberati=
onem iudicis / in eadem cauſa procedendi habet facultatem.
[P.2.86] Qualiter Birſagia in proceſſu cauſarum accu=
mulari ſolita: exigi debeant. lxxxvj.
[P.2.86.pr] QVoniam finitis cauſis longo litis proceſſu terminari ſolitisuniuerſa iudiciorum onera uel iuridica grauamina in pro=
ceſsibus earundem cauſarum aggregata: & accumulari con=
ſueta (quae communi uocabulo Birſagia nuncupantur) exigi ſolent.
[P.2.86.1] SCIENDVM igitur quod ſi in cauſam attractus iuridica ipſa gra=
uamina in proceſſu cuiuſlibet cauſae contra ſe aggregata / mox fi=
nita cauſa coram ſuo iudice paratis in pecuniis deponere, & per=
ſoluere uoluerit / tunc quamlibet marcam / uno floreno deponere, &
refundere poterit. [P.2.86.2] Et hujuſmodi onerum, & Birſagiorum / duae partes
ſemper iudici cedunt: & tertia pars actori manebit. [P.2.86.3] Vbi uero coram
iudice ſuo illa deponere noluerit, aut non poterit, attamen iudicem
ſuper eo poſtulauerit pariter, & amonuerit ut hominem ſuum mittat /
coram quo de bonis, & iuribus ſuis poſſeſsionariis per eorundem oc=
cupationem / non exſpectata ſuper ea re exequutione ſolito more fi=
enda / ſatiſfactionem ſuper ejuſcemodi iuridicorum oneribus impen=
dere curabit, tunc ſingula quaeque marca ſingulis duobus florenis
deponi, & perſolui ualebit. [P.2.86.4] Si tamen nulla amonitio facta: nulla
etiam ſatiſfactio per ipſorum bonorum occupationem impenſa, ſed ſim=
pliciter ad exequutionem cauſa ipſa ſimul cum oneribus ſuis ſubmiſ=
ſa fuerit, tunc non aliter niſi quamlibet marcam ad ſingulos quatuor
florenos taxando reus ipſe compenſare: deponereque tenetur. [P.2.86.5] Super
quibus primo de rebus mobilibus conuicti / ſi reperiri poterunt:
aliter autem de iuribus eiuſdem poſſeſsionariis / ſatiſfactio impendenda
erit. [P.2.86.6] Qualiter uero, & quo ordine eiuſcemodi Birſagia, ſeu iudi=
ciorum onera in proceſsibus cauſarum contra quoſpiam accumulari ſo=
longius ille cauſarum proceſſus, in quo iuxta antiquorum, & praede=
ceſſorum noſtrorum conſuetudinem / Birſagia, ac iudicia ipſa / ſaepe du=
plari: ſaepe etiam cum duplo duplato / de uno juridico termino in alium
prorogari conſueuerant / per generale decretum noſtrum abolitus, &
extinctus eſt. [P.2.86.7] Secundum namque modernorum legem: & conſuetudinem uni=
uerſae cauſae longo litis proceſſu olim terminari ſolitae / in quatuor
tantummodo terminis Octaualibus decidi, & finiri debent, in quibus
iudicia ipſa / ſimplo dumtaxat modo cumulantur: & non niſi in ter=
tia Euocatione, quae ex ſimplici amonitione, uel Euocatione proceſ=
ſura est / duplantur. [P.2.86.8] In primo namque octauali termino / dum in causam
attractus non comparuerit / in iudicio trium marcarum conuincetur: & ag=
rauatur, & per actorem tam ad earundem marcarum reſtitutionem, quam etiam
ipſius cauſae proſequutionem / iterum euocabitur. Et haec Euocatio ſe=
cunda appellatur. [P.2.86.9] Vnde ſi in ſecundo termino iuridico / in cauſam
attractus non comparebit, tunc pro iſta ſecunda non comparitione / rur=
ſus in trium marcarum iudicio, & pro non ſolutione priorum trium mar=
carum / in duplo earundem condemnabitur. [P.2.86.10] In ſimplici autem poſſeſsiona=
ria ſtatutione, uel metali Reambulatione, ſemper ſimpliciter Bir=
ſagia ipſa aggregantur. [P.2.86.11] In breui quoque cauſarum proceſſu / in cauſam
attractus ſimiliter in tribus marcis / per ſe; & ſi Iobagionum, uel fa=
miliarium ſuorum ignobilium Statutio interſerta fuerit, tunc pro non ſta
tutione ſingulorum in ſingulis marcis, hoc eſt pro quolibet eorum in una
marca, actor uero ſi non comparuerit in regali iudicio, ſex marcas
faciente, grauari conſueuit, [P.2.86.12] & in huiuſmodi iudiciorum ac Birſagiorum
ſolutione, quaelibet marca uno floreno, uel centum denariis / in ſe=
de iudiciaria coram iudice cauſae (modo praedeclarato) deponi, atque
perſolui poterit. [P.2.86.13] Si tamen ad exequutionem ſubmiſſa fuerit / tunc
una quaeque marca quatuor florenis, uel quadringentis denariis /
compenſanda erit. [P.2.86.14] Verum tamen ſi reus, & in cauſam attractus uolue=
rit, & rebus mobilibus abundauerit / iuxta modum in ſerie eſtimati=
onis rerum mobilium prope finem primae partis deſcriptum iuridica ipſa
grauamina iudici, aduerſaeque parti / perſoluendi habet poteſtatem.
Finis secunde partis.
TERTIA PARS.
[P.3.1] De tertia parte iurium: & conſuetudinum
regni in generali. Titulus primus.
[P.3.1.pr] ABſolutis auxiliante deo ſuperius iudiciariis proceſsi=bus: & ſententiarum ſpeciebus, atque diuerſitatibus curiae
regiae, in hac iam tertia, & ultima parte huius opuſculi
ſupereſt tractare de litium: & cauſarum in ipſam curiam regiam per uiam
appellationis deducendarum: atque tranſmittendarum ſeriebus. [P.3.1.1] Et con=
ſequenter regnorum Dalmatiae: Croaciae: & Sclauoniae: atque Tranſ=
ſiluaniae / ſacrae uidelicet coronae regni huius Hungariae dudum
ſubiectorum: & incorporatorum conſuetudinibus, a noſtra lege pa=
rumper diſtantibus: atque diſcrepantibus, de quibus plurimae cauſae
poſt finalem earum deciſionem in dictam curiam regiam maturioris reuiſionis:
& euidentioris diſcuſsionis gratia tranſmitti conſueuerunt. [P.3.1.2] Libe=
rarum quoque ciuitatum legibus: [P.3.1.3] & de modo impenſionis iudicii ex
parte colonorum, & ruſticorum noſtrorum / fieri conſueti, prout in titulis
ſubſequentibus patebit.
[P.3.2] Vtrum quilibet populus: uel comitatus:
poſſit per ſe condere ſtatuta. Tit. ij.
[P.3.2.pr] QVia leges: & dudum approbatae conſuetudines praedictorumregnorum Dalmatiae: Croaciae: Sclauoniae: & Tranſsilua=
niae certis in terminis & articulis a noſtrae patriae / regni ſcilicet huius
Hungariae legibus: & conſuetudinibus / diſcrepare. Nonnulli etiam
comitatus diſtinctim: ac ſeparatim / ab aliis comitatibus; immo etiam
ab ipſa curia regia / certas conſuetudines utcunque inductas / loco legum
obſeruare uidentur. [P.3.2.1.] Ideo quaeritur. Vtrum quilibet populus, uel comi=
tatus: aut quaelibet ciuitas poſsit per ſe: & ſeorſum facere ſtatuta
DICENdum quod nullus populus, & nulla uniuerſitas / poteſt con=
dere ſtatuta, quae non habet iuriſditionem propriam, ſed alterius ſub=
eſt dominio, niſi cum conſenſu ſui ſuperioris. Et hoc quoque in ca=
ſibus, qui iuri diuino, & humano praeiudicari non dinoſcitur. Ita quod
ſtatuta ipſa / iniquum aliquid: ſalutique contrarium non contineant: neque
licet Dalmatini: Croatienſes: Sclauonienſes: & Tranſsiluanienſes
in Homagiorum: & Birſagiorum ſolutionibus: aliiſque certis cauſarum
proceſsibus: & terminorum obſeruationibus (ſicuti infra clarius di=
cetur) alia, & alia conſuetudine a noſtra longe diſcrepante utantur:
utendique: & fruendi habeant authoritatem: & inter ſe modo quoque
illis ſimile aliquid, de conſenſu principis ſtatuere: & ordinare poſ=
ſint. Contra tamen generalia ſtatuta: & decreta regni huius Hun=
gariae: & contra iudicia / iudiciariaſque deliberationes ſuper facto bo=
norum: & iurium poſſeſsionariorum in curia regia per iudices ordina=
rios / adminiſtrari ſolita: celebrarique, & pronunciari conſuetas / nil
quicquam conſtituere poſſunt: nullamque ſtatuendi habent facultatem. [P.3.2.3] Et in
huius documentum: atque ſignum / uniuerſae cauſae ſuper facto iurium
poſſeſsionariorum / in medio eorum motae / finitis inibi cauſis / in curiam
regiam, tanquam ſcilicet locum interrogatorium / gratia ſanioris: & maturi=
oris reuiſionis: exanimationiſque: & diſcuſsionis tranſmitti conſue=
uerunt. [P.3.2.4] Vbi quicquid deliberatum: & concluſum fuerit / ratum ſemper
erit: atque firmum Banali: uel Waywodali deliberatione non obſtan=
te. [P.3.2.5] Sic etiam / in diuerſis comitatibus / diuerſas conſtitutiones ſuper
agrorum: pratorum: ſiluarum: & fluuiorum cuſtodia: uel molendinorum ſtatu:
atque prouentibus: & aliis eiuſcemodi rebus: immo & terminorum, ac
proceſſuum obſeruationibus / ut ſcilicet hic breuiori: & ibi longiori
proceſſu / cauſa in ſede iudiciaria comitatus coram comite parochi=
ali mota terminetur / ſana inter ſeſe deliberatione praehabita / facere
quidem, & ſtabilire poſſunt. Generali tamen decreto totius regni: atque
uetuſtae: & approbatae conſuetudini curiae regiae in iudiciis obſerua=
ri (ut praemittitur) ſolitae / praeiudicare: ac derogare / nuſquam poſſunt. [P.3.2.6] Et
huiuſmodi eorum ſtatuta / ſolummodo inter eos / & in eorum medio ua=
lent: atque tenent. Ad exteros tamen: & aliorum comitatuum nobiles, qui
bona: & iura poſſeſsionaria / in ipſorum medio non habent / ſe non ex
tendunt. [P.3.2.7] Et hoc modo ciuitates quoque libere: necnon mercatores:
ac inſtitores: ſartores: pellifices: ſutores: cerdones: & alii opifices
in ipſorum collegio: & inter ſeſe ſtatuta condere poſſunt / conſenſu
principis accedente. Dummodo huiuſmodi ſtatuta iuſta: & honeſta
fiant: aliiſque: & aliorum libertatibus: ac iuribus damnum: & praeiudicium
atque durant. [P.3.2.8] DEBENT autem eiuſcemodi conſtitutiones, & ſtatuta / cum
maiori, & ſaniori parte populi fieri, atque ſtabiliri. Quia aliter non
dicerentur populi, uel communitatis ſtatuta. Verum ſi populus in duas
diuideretur partes / tunc conſtitutio ſanioris, & potioris partis / ualet.
Sanior autem, & potior pars illa dicitur, in qua dignitate, & ſcientia
fuerint praeſtantiores, atque notabiliores.
[P.3.3] De conſuetudinario iure regnorum Sclauo=
nie: & Tranſiluanie peculiari. iij.
[P.3.3.pr] SCiendum itaque eſt quod nobiles regnorum
Sclauoniae, & Tranſ=siluaniae pluribus in articulis peculiari conſuetudine gau
dent: & utuntur, maxime uero Homagiorum ſolutione. [P.3.3.1] Quoniam Scla=
uonienſes / centum: Tranſsiluanienſes autem ſexaginta & ſex florenis
eorum Homagia compenſare ſolent. [P.3.3.2] Et proinde reſponſiones quoque
procuratorum in ipſorum medio terminis in octaualibus ſimili cum
onere reuocantur. [P.3.3.3] Dotalitia etiam uxorum quorumcunque decedentium
(demptis officio baronatis fungentium. uel functorum) in ipſo Scla
uoniae regno, pari modo centum: Tranſsiluaniae uero ſexaginta &
ſex florenis perſoluuntur. [P.3.3.4] Hoc tamen intellige ſi bona, ac iura poſ=
ſeſſionaria maritorum defunctorum / ad tot marcas ſe extendunt. Nam
aliter ſi minoris eſtimationis / bona ipſa fuerint, etiam ibi (prout in
Hungaria) relictis eorum, pro dote minus datur. [P.3.3.5] Vxoribus autem ba=
ronum / eo quo in Hungaria modo / fieri debet ſolutio Dotalitiorum.
[P.3.3.6] Cauſae uero / in utroque regno ratione iurium poſſeſsionariorum: uel
aliorum ſpecialium: arduorumque negotiorum / in octaualibus terminis mo=
tae / poſt diffinitiuam ſententiam ad appellationem cuiuſlibet partis ſemel
in curiam regiam / domini uidelicet iudicis curiae regiae / in praeſentiam
maturioris examinis: & diſcuſsionis gratia / tranſmittuntur: & pro
finali concluſione: atque exequutione earundem / rurſus ad priorem iu=
dicem Banum ſcilicet: aut Waywodam / remittuntur. [P.3.3.7] CAETERVM
nobiles Tranſsiluanenſes / pro minoribus potentiariis actibus / in
quinquaginta marcis totidem florenos auri facientibus / conuincuntur.
Vice comites autem: & iudices nobilium in duplo condemnantur.
ſatur. [P.3.3.9] Item Dotalitiorum ſolutio quo ad duas partes paratis, & nume=
ratis pecuniis, ad tertiam ſiquidem partem rebus mobilibus: atque uenali=
bus abſolui conſueuit. [P.3.3.10] Item uiolatio generalis dietae: & conuenti=
onis nobilium Tranſsiluanienſium / de regio mandato: uel domini
Waywode Tranſsiluani edicto celebrandae centum: ſedis uero iu=
diciariae quinquaginta marcis totidem florenos ualentibus taxatur.
[P.3.3.11] Item in facto recuperationis damnorum: ac debitorum / principalis no=
bilis / actor ſcilicet: uel in cauſam attractus / ad tres florenos iurare
permittitur. Caeteri tamen nobiles eius coniuratores / non plures / quam
ſinguli ſingulum florenum ſuo iuramento recuperandi habent facul=
tatem. [P.3.3.12] Et licet in proceſsibus cauſarum praenarratarum / quaelibet marca
Tranſsiluanorum more / centum denarios ualeat: Birſagia tamen: ac
iuridica grauamina / in proceſsibus cauſarum octaualium accumula=
ta / inſtar nobilium regni Hungariae / quadringentis denariis (iuxta
modum / in fine primae partis deſcriptum) abſolui ſemper ſolet. [P.3.3.13] Item
cauſae in ſedibus iudiciariis comitatuum / coram uicecomitibus paro=
chialibus: ac iudicibus nobilium ratione rerum infra tres florenos ua=
lentium motae / in praeſentiam Waywodalem ad terminos octauales non
tranſmittuntur. [P.3.3.14] ITEM Homagium ruſticorum Tranſsiluanorum inte=
grum / uiginti quinque: medium uero (quod uiuum Homagium uocita=
tur) duodecem florenis, & quinquaginta denariis. Mutillatio autem
membrorum ut manuum: aurium: eruitioque oculorum: & uulnus faciei /
uiginti. Excuſsio ſiquidem dentium ſex florenis eſtimatur. [P.3.3.15] ITEM ſi
ruſticus / de loco delicti aufugere poterit / paena uiolentiae: & actus
potentiarii per eum commiſsi: atque patrati / non laeſo / ſed terreſtri do=
mino coloni / cedit. Laeſus autem damni dumtaxat: uel ſuſcepti uulne=
ris / compenſam rehabebit. [P.3.3.16] ITEM ruſtici / propter pecudum: & peco
rum de damnis illatis abactorum / uiolentam exmiſſionem: & ablationem:
uel aliam quamlibet indebitam rerum areſtationem / in eſtimatione hui=
uſmodi pecudum: & pecorum: ac rerum areſtatarum conuincuntur. [P.3.3.17] Et in hac
parte de nobilibus quoque idem iudicium obſeruatur. [P.3.3.18] ITEM in facto re=
cuperationis damnorum: ac debitorum / ruſticus principalis actor ui=
delicet, aut attractus / unum florenum iuramento ſuo / accipere permit=
titur. Caeteri uero ſequentes ruſtici / eius utputa coniuratores tres
perare poſſunt.
[P.3.4] De Scitulis Tranſſiluanis: quos ſicu=
los vocitamus. Tit. iiij.
[P.3.4.pr] SVnt praeterea Tranſsiluanis in partibus / Scituli nobilespriuilegiati ab Scythico populo in primo eorum ingreſſu
in Pannoniam propagati, quos nos corrupto quodam uocabulo Si=
culos appellamus, diſsimili penitus lege, & conſuetudine gau=
dentes rerum bellicarum expertiſsimi, qui per tribus, & generationes:
atque lineas generationum (antiquorum more) haereditates: ac officia
inter ſeſe partiuntur: & diuidunt. [P.3.4.1] Horum Homagia uiginti & quinque
florenis compenſantur. [P.3.4.2] Emenda uero linguae ad duodecim florenos /
& quinquaginta denarios / in eorum medio taxatur. [P.3.4.3] Capitalis autem ſen=
tentia contra Scitulum / coram eorum comite lata / ad uigintiquatuor mar=
cas totidem florenos ualentes / ſe extendit: haereditateſque conuictus:
& ſententiatus ipſe non amittit / ſed ad haeredes: fratreſque eius de=
riuantur. Caput etiam demptis caſibus notae infidelitatis, & cauſis cri=
minalibus / ſaluum praeſeruabit. [P.3.4.4] In ſede uero ipſorum iudiciaria quaeli=
bet marca / quinquaginta denariis deponi, & perſolui conſueuit.
[P.3.4.5] Item in quauis cauſa ſtatim poſt latam, & pronunciatam ſententiam / co=
mes, & uicecomes eorum / portionem ſuam iudiciariam (ſi etiam conuictus
cum aduerſa parte concordaret) exigendi habet authoritatem. [P.3.4.6] Item
cauſae in facto haereditatum ultra ualorem trium florenorum / inter eos ſuſ=
citatae / ſeruatis appellationibus ſolitis / in curiam regiam pro euiden=
tiori diſcuſsione tranſmitti ſolent. [P.3.4.7] Reliqua autem iura horum regnorum:
atque nobilium municipalia (quia in eorum dumtaxat medio ualent / & in=
ter ſeſe nota ſunt) ampliori declaratione non egent.
[P.3.5] Quid ſit Homagium: & quot modis
intelligatur. Tit. v.
[P.3.5.pr] SEd quia de Homagio: ac marcis Homagialibus / mentioſaepenumero praehabita eſt / ideo ſciendum breuiter quod
Homagium dupliciter accipitur. [P.3.5.1] Vno modo ſecundum leges / quaſi
inferiorem. Vel eſt fidelitas, quae debetur ſoli principi / nullius alterius
fidelitate ſalua. [P.3.5.2] Alio modo ſumitur Homagium ſecundum communem
uſum / & tunc eſt mulcta: uel eſtimatio homicidarum: quae talis eſt / ut
homicide redimant ſe ab his, quibus competit iuxta eſtimationem capi=
tum ſuorum ultra alias poenas pro actibus potentiariis paenes homi=
cidium forſitan patratis / debitas, & infligi ſolitas. [P.3.5.3] Nonnulli tamen
dicunt / Homagium praecium eſſe hominis perempti / licet abſurdum
ſit ita dicere. Nam mortuus nullo praecio redimi, & a mortuis ſuſ=
citari poteſt. Sed homicida ne talionem ſubeat ut caput ſuum: & non
illius, quem peremit / redimat neceſſe eſt. [P.3.5.4] Et hoc ſi manus iudiciarias,
uel aduerſae partis euaſerit. Nam ſi in perſona ſua detineri pote=
rit: homicidium deliberate patratum fuerit, non Homagium ſuum de=
ponere / ſed poenam capitalem ſubire debet. [P.3.5.5] Homagium itaque ſecundo
modo ſumptum / capitis emendam: ac redemptionem / nos com=
mumiter eſſe tenemus.
[P.3.6] Qualiter cauſe de ſedibus iudiciariis comi=
tum parochialium in curiam regiam
tranſmittantur: et de procuratorum
in eiſdem ſedibus reuocatione. vj.
[P.3.6.pr] QVia uero cauſae in ſedibus iudiciariis comitum parochia=lium: comitatuum huius regni motae / facta primum per eoſ=
dem comites: uicecomites: ac iudices nobilium / iuxta reſponſiones
partium / deliberatione iuridica, & ſententia lata (ut plurimum) in cu=
riam regiam / ad approbandam: uel reprobandam eiuſcemodi ipſorum
ſententiam: ac iudiciariam deliberationem de uetuſta regni noſtri lege:
& conſuetudine tranſmitti: & ibidem praehabita per iudices regni or=
dinarios matura ipſarum cauſarum diſcuſsione: aut probatae: aut im=
probatae / rurſus in praeſentiam praedictorum comitum parochialium: & iu=
dicum nobilium / pro exequutione: & perfecta concluſione huiuſ=
modi ſententiae: ac iudiciariae commiſsionis eorum / crebro remitti: &
poſt ipſam remiſsionem partes conuictae: & in cauſa ſuccumbentes /
tute ipſius noui iudicii / procuratores ſuos reuocare conſueuerunt.
[P.3.6.1] VNDE ſciendum quod poſt cauſae de curia regia remiſsionem: &
iudicium ipſorum ordinariorum approbationem: uel reprobationem / ſi
partem per conuictam / & ſuccumbentem / nouum iudicium impetratur: aut pro=
curatoris reſponſio reuocatur / qualecunque iudicium poſtea per comites:
uicecomites: & iudices nobilium, celebretur: & qualiſcunque ſententia fe=
ratur, de caetero tamen pro euidentiori eiuſdem diſcuſsione / cauſa ipſa
in curiam regiam, etiam uigore huiuſmodi noui iudicii / tranſmitti non
debet. [P.3.6.2] VERVM ſi altera pars ſuccubuerit, ad cuius uidelicet in=
ſtantiam / cauſa huiuſmodi in dictam curiam regiam tranſmiſſa: dedu=
ctaque nondum fuiſſet / illa pars cauſam eandem / pro ſaniori ſui reuiſi=
one, diſcuſsioneque in ipſam curiam regiam / deducendi habet authori=
tatem. [P.3.6.3] IN ſede autem iudiciaria comitum parochialium: comitatuum regni
huius procuratoria reuocatio / plerumque occurrit: & contingit. ubi tri=
bus dumtaxat florenis / in duabus iudicibus / hoc eſt comitibus, uel
uicecomitibus: & iudicibus nobilium: in tertia uero partibus litiganti
illi, aduerſus quem ipſa reuocatio fieri debebit perſoluendis: etiam
poſt latam ibidem ſententiam / reſponſio cuiuſlibet procuratoris /
coram eiuſdem comitibus, aut uicecomitibus: & iudicibus nobi=
lium: uel altero eorum / retractatur: & reuocatur. [P.3.6.4] Verum poſt fa=
ctam in ipſa curia regia eiuſdem cauſae rectificationem: & appro
bationem: ac in praeſentiam eorundem comitum: uel uicecomitum:
ac iudicum nobilium remiſsionem onus reuocationis reſponſi=
onis procuratoris (ſi quando fieri contigerit) propter huiuſmodi
approbationem per ſuperiorem iudicem factam duplicatur: &
per ſex florenorum ſolutionem compenſatur.
[P.3.7] Quales cauſe de curia regia rurſus in praeſen=
tiam comitum parochialium remitti debeant. vij.
[P.3.7.pr] VTrum autem cauſa in ſedibus comitatuum ſuborta: & in curiamregiam tranſmiſſa / facta ibidem & habita approbatione: &
ratificatione ſententiae: ac iudiciariae deliberationis / comitum, uel ui=
cecomitum parochialium: & iudicum nobilium comitatuum, de ipſa eadem
uel in praeſentiam rurſus eorundem comitum .etc. remittenda cen=
ſeatur / uariorum / uaria eſt opinio. [P.3.7.1] Verum tamen ſciendum pariter,
& tenendum eſt quod illae cauſae, quarum in proceſſu iuridica gra=
uamina: ſeu onera iudicialia ſolui, deponique debent, ſicuti ſunt omnes
minores actus potentiarii: & ſententiae inde ferendae uiolationes
ſedis iudiciariae: emendae linguae: & huiuſmodi / ex quibus utputa
etiam iudices portiones habere ſolent: rurſus & iterum / in prae=
ſentiam illorum iudicum, de quorum conſpectu fuerunt per appellati=
onem in curiam regiam tranſmiſſae: atque deductae / remitti debent. [P.3.7.2] Nam ali=
oquin grande praeiudicium eiuſdem prioribus iudicibus inferri dino=
ſceretur: ubi per huiuſmodi appellationem portio eorum: & pars iudi=
ciaria / in alterius poteſtatem: ac iuriſditionem conuerteretur. [P.3.7.3] ALIE tamen
cauſae, quae onerum: uel Birſagiorum ſolutionem non important, ſed
magis exequutionem debitam expoſtulant / prout dotum: et rerum Paraf=
fernalium: ac iurium impignoratitiorum cauſae: & aliae ſimiles / de ipſa
curia regia ad exequutionem commode tranſmitti: effectuique manci=
pari poſſunt. [P.3.7.4] Secus eſt de cauſis in curia regia / coram iudicibus eiuſ=
dem ordinariis motis. Nam ibi cauſae cum omni plenitudine iuridi=
corum grauaminum qualitercumque ſubſequutorum, & ſubſequendorum,
de praeſentia unius iudicis in alterius praeſentiam tranſmittuntur. [P.3.7.5] CAV=
SAE uero in facto dotum, ac rerum Paraffernalium: nec non iurium im=
pignoratitiorum motae: uel mouendae, quae ultra ualorem, ſeu eſtimationem
centum florenorum ſeſe extendere dinoſcuntur, in ſedibus iudiciariis comi
tatuum: uel comitum parochialium tractari, & adiudicari non poſſunt.
[P.3.8] De liberis ciuitatibus: et earum condi=
tionibus in generali. Tit. viij.
[P.3.8.pr] QVia de liberis quoque ciuitatibus paucis tractandum oc=currit / idcirco ſciendum quod ciuitas dicitur quaſi ciuium
unitas, eo quod ibi populorum pluralitas ſit conuocata.
[P.3.8.1] Eſt autem ciuitas domorum, & uicorum pluralitas maeniis, & prae=
ſidiis circumcincta neceſſariis, ad bene, honeſteque uiuendum, pri=
uilegiata. [P.3.8.2] Sed quoniam haec ciuium pluralitas unam communitatem
ti locorum ſitu, ita etiam priuilegiorum: & conſuetudinum diuerſitate inter
ſe differt, & uariatur. Ciuitatum itaque liberarum aliae ſubſunt iuriſditioni
perſonalis praeſentiae regiae maieſtatis / ut Alba regalis: Strigoni=
um: & Lewchonia: aliae uero ex antiqua regni conſuetudine iuriſ=
ditioni magiſtri Thauernicorum regalium / ſicuti Buda: Peſth: Caſſo=
uia: Poſonium: Thyrnauia: Sopronium: Barthwa: & Eperyes.
[P.3.9] Quod ciues liberarum ciuitatum in eorum Ho=
magijs nobilibus equiparantur. ix.
[P.3.9.pr] QVarum quidem ciuitatum ciues, & inhabitatores / in eorum Ho=magiis / nobilibus regni huius aequiparantur: in aliis tamen
libertatibus / nobilibus inaequales habentur: & eorum priuilegiis non
utuntur. [P.3.9.1] Nam & teſtimonia ipſorum ciuium / extra eorum ciuitates: & territo=
ria / poenes nobiles non acceptantur: neque pro damnorum: aut de=
bitorum recuperatione extra ciuitatem ſigillatim / ultra unum flo=
renum iurare permittuntur.
[P.3.10]
Qualiter cauſe ciuium: liberarum ciuita=
tum in preſentiam magiſtri Thauer=
nicorum regalium tranſmittuntur. x.
[P.3.10.pr] Harum autem ciuitatum quaedam magiſtros ciuium: quaedam uero iu=dices, & iuratos ciues atque conſules habent, quorum iuditio /
uniuerſae cauſae inter incolas: & inhabitatores earundem ciuitatum,
ſed & aliorum exterorum hominum lites contra quoſpiam forſitan illorum
motae / decernuntur: dirimuntur: & terminantur: [P.3.10.1] deinde uero ad partis
ſuper eorum iudicio non contentae / prouocationem in ſedem iudiciariam ma=
giſtri Thauernicorum regalium appellationis uia / tranſmittuntur. [P.3.10.2] De=
mum autem parte aliqua non contenta / ad examen perſonalis praeſentiae regiae
maieſtatis deducuntur, ubi ſolummodo ſententiae ciuitatum: & magiſtri
Thauernicorum regalium reuidebuntur: & ruminabuntur. Vtrum
uidelicet iuſte, uel iniuſte, debite, uel indebite ſententiae fuerint
pronunciatae? iuſtas approbando: indebite uero latas emendan=
do: uel per totum inualidando / cunctis partium exceptionibus /
talia dicerentur, & proponerentur, quae merito, & de neceſsitate ad cau=
ſarum, uel ſententiarum informationem, ac clariorem declarationem: & intel=
ligentiam / cederent. Nam in tali caſu / quaelibet partium audienda erit.
[P.3.11]
Quomodo nouum iudicium in cauſis ciuium li=
berarum ciuitatum impetrandum ſit. xj.
[P.3.11.pr] ITem ſi contingat cauſam ab examine, & iudicio per=ſonalis praeſentiae regiae maieſtatis / ratione forte in=
cidentium: uel dependentium particularum pro eius matu=
riori reuiſione / ad priorem iudicem remitti, tunc ſi qua partium / ſuper
noua huiuſmodi reuiſione / uel diſcuſsione non contentabitur / ulte
rius ipſa cauſa in praeſentiam magiſtri Thauernicorum regalium / non
erit tranſmittenda, ſed directe in conſpectum ſolius perſonalis prae=
ſentiae regiae maieſtatis / qui uidelicet illam remiſerat / fiet deducenda.
[P.3.11.1] VERVM ſi poſt obtentam etiam ſecundam: uel tertiam ſententiam / altera
partium noluerit contentari / poterit cauſam ſuam: uel pendente adhuc
lite / poſt ſecundam ſententiam coram perſonali praeſentia maieſtatis re=
giae latam: aut etiam poſt tertiam coram ea pronunciatam / per formam: & gra=
tiam noui iudicii reſuſcitare: ſed coram eo iudice, quo cauſa hui=
uſmodi primitus mota fuiſſe dinoſcitur. [P.3.11.2] Et ſi contra partem prius
conuictam: & appellantem / nouum iudicium impetrantem / ſententiatum fue=
rit / mox, & de facto / huiuſmodi parti ſententiatae uigore dicti no=
ui iudicii / ſilentium perpetuum imponendum erit, nec amplius cauſa illa
in ſuperiorem ſedem tranſmitti debebit. [P.3.11.3] Si tamen altera pars / prius ui
delicet uincens: & triumphans / ſuccubuerit / tunc illa quoque ad inſtar
alterius partis / nouum iudicium / pro ſe impetrandi: & in eadem pari=
modo procedendi poteſtatem habebit. [P.3.11.4] ATTAmen ſi contra ipſam
partem ſententia lata fuerit / ſiue per modum approbationis: & ratifi=
cationis: ſiue emendationis, uel inualidationis / ulterior proceſſus
non dabitur, ſed perpetuo ſilentio cauſa ipſa ex parte quoque illius
partis terminabitur: & de caetero neutra partium: aut nouum iudicium
impetrare: aut ulterius cauſam ipſam appellare poterit. [P.3.11.5] Quoniam
unaquaeque partium ſemel nouum iudicium impetrauit: & in eadem cauſa
libet cauſis poſt earum deciſionem iuxta contenta priuilegiorum
ſuorum / ad ſedem magiſtri Thauernicorum regalium, & in conſpe=
ctum perſonalis praeſentiae maieſtatis regiae / fieri ſemper poſſunt.
Nam aliter / denegata appellandi facultate / pauperes aduerſus po=
tentes fauore, uel dono deſtructi / iuſtis in eorum iuribus ſaepenu=
mero periclitarentur. [P.3.11.7] Secus eſt de cauſis criminalibus, quae ad poenam
capitum: & mortis damnationem tendunt. Nam in illis locum appella=
tio non habet: niſi forte innocentem omnino temerario iudicio morti
tradere conarentur. In quo caſu poſſunt illico innocentis ipſius
fratres: aut affines / ad regiam maieſtatem ſolam confugere, pariter &
cauſam ipſam prouocare. [P.3.11.8] Item ſi in proceſſu cauſarum eiuſce=
modi ciuilium ante: aut poſt remiſsionem earundem uerba: ac re=
ſponſiones procuratoris neceſſarium fuerit reuocare / tunc mos, &
conſuetudo ſedis iudiciariae illius iudicis / coram quo reſponſio
facta fuit: & etiam reuocari debet / obſeruanda cenſetur.
[P.3.12] De teſtimonio extranco inter ciues
non acceptando. Tit. xij.
[P.3.12.pr] ITem in cauſis / pro rebus haereditariis: & imobilibus coramiudicibus, & iuratis ciuibus / praetactarum ciuitatum motis, & uer=
tentibus / nullus in teſtimonium coram ipſis acceptatur extraneus. [P.3.12.1] Verum
pro debitis, & aliis quibuſcunque factis: ac negociis extra territorium
eorum geſtis: & habitis / quilibet hominum (dummodo bonae famae: &
honeſte conditionis exiſtat) ad teſtificandum coram eis admitti ſolet.
[P.3.13] De Faſſionibus coram iudice & iuratis
ciuibus fiendis. Tit. xiij.
[P.3.13.pr] ITem Faſsio coram iudice: aut duobus iuratis ciuibus / ratione: &praetextu quarumcunque rerum / ſiue mobilium, ſiue immobilium / in eorum
medio, uel territorio exiſtentium: & adiacentium facta / ſemper rata perma=
net: [P.3.13.1] nec ualet alia Faſsio inter ipſos ciues / ſuper huiuſmodi rebus coram
aliis iudicibus regni, uel in locis teſtimonialibus iure perennali facta.
[P.3.14] Quomodo dominium hereditatum inter
ciues ingrediendum ſit. Tit. xiiij.
[P.3.14.pr] ITem ſi coram praedictis iudice: ac iuratis ciuibus Faſsioratione rerum immobilium, ſeu haereditatum / puta domorum:
allodiorum: hortorum: piſcinarum: aut uinearum facta fuerit, tunc
reuiritur / ut per emptorem eiuſmodi rerum (ubi dominium illorum
intrare, pro ſeque uendicare uoluerit) fiat apprehenſio ſiue ingreſ=
ſio earundem / coram duobus iuratis ciuibus / ad id deputatis. [P.3.14.1] Et ſi
contradictor quiſpiam apparuerit: ac uelamine contradictionis ob=
uiauerit / infra quindecim dies / rationem contradictionis ſuae in prae=
ſentia ipſorum iudicis, & iuratorum ciuium / ipſe contradictor / aſsig=
nare tenetur. [P.3.14.2] SI VERO contradictor non apparebit / tunc ille, cui
uenditio, & Faſsio facta fuit / dominium ipſarum rerum, & heredita=
tum / ingredi ſecure poterit. [P.3.14.3] Et ſi quiſpiam hominum aliquid iuris ad
illas habere ſe poſtea ſperauerit, tandem infra anni reuolutionem
integram: & diem unam ſi uoluerit palam, uel occulte contradi=
cere ualebit. Nam aliter iuris ſui uirtus extincta manebit. [P.3.14.4] Palam
igitur contradixiſſe uidebitur / ſi poſſeſſorem rerum, & haereditatum
ipſarum / in cauſam propterea conuenerit: & infra dictam reuo=
lutionem annualem / proceſſus, & exordium cauſae ſui iudicis in con=
ſpectu inchoabitur. [P.3.14.5] Occulte autem ſic contradicat quod coram iudi=
ce, uel iuratis ciuibus prohibitiones legitimas: & conſuetas / infra
diem, & annum / ſuper haereditatibus ipſis faciat: & ad ciuitatis li=
brum annotari committat, ne praeſcriptio per negligentiam inhi=
bitionis interueniat.
[P.3.15] De legitima preſcriptione inter ciues
obſeruari ſolita. Tit. xv.
[P.3.15.pr] CIuitatenſes enim / licet ſuper rebus alienatis / duodecim an=norum curriculis praeſcribi, & praeſcribere debeant, modo
tamen quodam abuſiuo, & uillanorum more ſolummodo per integri
ſpatium anni & diem unum / modernis temporibus / praeſcribere con=
haereditatum ſcilicet, uel rerum ipſarum poſſeſſorem / facta praemiſſa pro=
hibitione / per anni ſpacium in litem attrahere neglexerit / tunc a die
ipſius prohibitionis incluſiue computando / rurſum quolibet anno
infra alterius anni curriculum / & diem praedictam / inhibitiones (modo
antelato) faciat, ut dum opus erit: & poterit litem ſuper ea re ſuſ=
citare ualeat. [P.3.15.2] SI VERO iudex odio forſitan, uel rancore praecon=
cepto: aut alia quauis ex cauſa factam / coram eo, uel iuratis ciuibus /
huiuſmodi prohibitionem, in Prothocolum, ſeu librum ciuitatis anno=
tare, aut litteras prohibitorias dare / recuſaret, tunc poterit contra
eum / coram iudicibus regni ordinariis, uel in locis teſtimonialibus
libere proteſtari: dummodo ipſa proteſtatio (ubi neceſſe fuerit)
ualeat euidenter comprobari.
[P.3.16] Quomodo hereditas cum pertinentijs
inter ciues apprehendi debeat. xvj.
[P.3.16.pr] ITem ſi quiſpiam rem immobilem, & haereditatem cum ſuispertinentiis in medio ciuium ipſarum ciuitatum emerit, tunc
ſufficit rem illam corporalem ſolam apprehendere: & pro ſe ſta=
tuere. Nam ea apprehenſa etiam illius pertinentiae apprehenſae
intelliguntur. [P.3.16.1] Appellatione uero pertinentiarum comprehendun=
tur omnia, quae ad rem: & haereditatem huiuſmodi corporalem / de
iure, uel conſuetudine ciuitatis ſpectare dinoſcuntur. [P.3.16.2] Niſi forte
per uenditionem, & emptionem ipſam / aliquid de pertinentiis /
ſpecifice fuerit exemptum / pariter & retentum.
[P.3.17] De debitis ciuium: vbi omnis proba=
tio defecerit. Tit. xvij.
ITem ſi quiſpiam ciuium occaſione debitorum per aliquem tractusin litem fuerit: & nulla probatio contra eum per actorem pro=
duci poterit, tunc ciuis ille / iuramento ſolius perſonae ſuae ſe expur=
gabit / uetuſta conſuetudine ciuitatum liberarum requirente.
[P.3.18] De ciuibus in terris aliorum heredi=
tates habentibus. Tit. xviij.
[P.3.18.pr] ITem ciues / tam praedictarum, quam etiam aliarum quarumlibet ciuita=tum in terris, & territoriis aliorum / haereditates habentes /
ratione prouentuum / dominis terreſtribus / de eiuſcemodi
haereditatibus prouenientium (inuitis & non conſentientibus eiſdem)
libertari, & a ſolutione prouentuum eximi non poſſunt: [P.3.18.1] quin potius
occaſione ipſarum haereditatum ibidem coram domino terreſtri / cuilibet
querulanti: atque cauſanti / iuri parere tenentur. [P.3.18.2] Et ſi quid in facie hae=
reditatum, uel territorio / ubi haereditates adiacent exceſſerint, etiam
ratione talis exceſſus / ibidem iuri pariter ſtare compelluntur.
[P.3.19] Quomodo ciuitates ratione iurium poſſeſſi=
onariorum iuri ſtare tenentur. xix.
[P.3.19.pr] ITem quod omnes libere, & aliae quaelibet ciuitates / iura poſ=ſeſsionaria quocunque titulo gubernantes / ratione huiuſ=
modi iurium poſſeſsionariorum: iudicio, & iudicatui iudicum ordinari=
orum regni / nobilium ad inſtar ſemper obtemperare tenentur. [P.3.19.1] ET SI
de huiuſmodi iuribus eorum poſſeſsionariis / damna, nocumenta, &
aliorum malorum genera uiolenter nobilibus: uel eorum ſubditis / infe=
runtur, tunc ratione talium malorum: & actuum potentiariorum / iudex, &
iurati ciues / una cum communitate poterunt ſemper partem per lae=
ſam, & damnificatam / in curiam regiam euocari. Vel ſi pars ipſa ita
uoluerit / in ſedem iudiciariam illius comitatus, ubi bona illa ſitu=
ata ſunt, & adiacent / citari, & in litem conueniri. [P.3.19.2] QVALITER
autem in huiuſmodi cauſis procedendum, qualis ue ſententia pro=
ferenda ſit / in generali decreto noſtro clare continetur, cuius rei
notitia / ut hoc quoque in loco pateat / articulum ſuper eadem re aeditum /
uerbotenus adieci / qui ſic incipit. [P.3.19.3] ITEM quod libere ciuitates
uidelicet Buda: Peſth: Caſſouia: Poſon: Sopron: Barthwa: Epe=
ries / Thyrnauia: nec non Lewchonia: Monſgreciae: & om=
nes aliae liberae ciuitates: earundemque incolae nobilibus: & poſ=
ſeſsionatis hominibus / iniurias aliquas, ſeu damna inferentes,
erit poſſeſsiones: & iura poſſeſsionaria / in aliquo comitatu: & ex
illis bonis / nobilem laeſerit, ſeu damnificauerit / ſi uidelicet tales laeſi=
ones, ſeu damnificationes / factum minoris potentiae tangere dino=
ſcuntur / teneatur propterea in illo comitatu / ubi illa bona habet coram
comite / iuri ſtare. [P.3.19.4] Si uero talis ciuitas, ſeu ciuis nulla iura poſſeſsi
onaria / in aliquo comitatu habuerit: & nobilis, uel aliquis homo
poſſeſsionatus / contra priuatam perſonam: uel certos tantummodo: &
non cum tota communitate, ſeu ciuitate, cauſam / ſeu lites habuerit / ex
tunc talis nobilis: & poſſeſsionatus homo / teneatur cauſam ſuam
coram iudice illius ciuitatis / agitare, & proſequi. [P.3.19.5] Si autem talis nobi=
lis: & poſſeſsionatus homo / contra totam ciuitatem: uel econtra / ciui=
tas ipſa contra nobiles: & alios poſſeſsionatos homines / cauſam
aliquam / ratione actuum potentiariorum maiorum: uel iuris poſſeſsiona=
rii / mouere praetenderet; extunc talis cauſa / coram perſonali praeſen=
tia regiae maieſtatis / habita ſuperinde legitima euocatione / moue=
atur: & ordine iuris / terminetur. [P.3.19.6] Et ſi aliqua partium in huiuſmodi
cauſa / contra ſeſe in proceſſu iuris coram ipſa perſonali praeſen=
tia / quouiſmodo ſuccubuerit: ſi talis cauſa / factum iuris poſſeſsio=
narii tangere dinoſcitur / extunc talis pars / non in maiori onere, quam
ſolummodo in ducentis florenis auri conuincatur. [P.3.19.7] Si autem huiuſmodi
cauſa / factum inuaſionis domorum nobilium: necnon detentionis: uer=
berationis: uulnerationis: ac interemptionis nobilium concernere
agnita fuerit, extunc patratores huiuſmodi actuum potentiariorum /
in ſententia capitali: ac amiſsione cunctorum bonorum ſuorum mobilium,
& immobilium condemnentur / prout hactenus fuit obſeruatum. [P.3.19.8] Caſu
autem / quo aliquis ciuis ſub aliquo domino, ſeu nobili in hoc reg=
no uineas, uel aliquas alias haereditates habuerit: & quidpiam / in
territorio huiuſmodi deliquerit, aut aliquem damnificauerit / in ta
li caſu idem ciuis teneatur coram domino illo terreſtri, ſub quo
haereditates habet / iuri ſtare.
[P.3.20] Qualiter ciues publicos malefactores
punire poſſunt. Tit. xx.
eiuſcemodi publicos malefactores / iuxta eorum deme=
rita / ſeruatis de iure in hac parte ſeruandis, caſtigare,
punireque poſſunt / mutilare uero neminem. Nobiles autem / extra deli=
cti locum / nec captiuare, nec ratione ſuſpitionis ad torturam ponere
permittuntur. [P.3.20.1] SI igitur ciuitas aliqua tanquam communitas / nobilem quempiam
abſque iuſta cauſa / morti tradiderit, tunc non omnes ciues ſingillatim /
ſed iudex dumtaxat: & iurati ciues / capitali propterea ſententia /
ſunt feriendi: qui & cuncta bona, ac haereditates eorum / ad proprias
portiones ipſorum cedentes: & prouenientia / amittunt, quarum duae
partes / regiae maieſtati ueluti domino eorum terreſtri: & tertia pars
aduerſario dari: & aſsignari debet: [P.3.20.2] reliquas uero omnes inmunita=
tes, leges: libertates: & conſuetudines: / ciuitates ipſae in priuilegiis
eorum habent conſcriptas: extra quarum continentias: & extra terri=
toria ipſarum / in omnibus rebus, & factis regni huius Hungariae le=
gibus, & conſuetudinibus ſubiciuntur.
[P.3.21] De homicidio per quempiam in defen=
ſione ſui patrato. Tit. xxj.
[P.3.21.pr] QVoniam de homicidio in hac parte ſermo incidit, pluraautem uidemus homicidia / ſine debitae ulcionis poena praete=
riri, quia multi allegant illa in eorum defenſione patraſſe / de modo
igitur defenſionis, & offenſionis perſonarum breuiter aliquid anno
tandum congruit. [P.3.21.1] VBI ſciendum quod haec allegatio / quia in ſui de=
fenſione quis homicidium commiſit: atque perpetrauit / non ſimpliciter
eſt admittenda / ſed debet probari / quod fuit per alium armata manu ho=
ſtiliter aggreſſus: & per hoc in uitae ſuae periculo conſtitutus. Nam
qui gladio euaginato alterum aggreditur / ſtatim praeſumitur / quod aut
necem illi inferre, aut letalia uulnera infligere machinatur. [P.3.21.2] CER=
TVM eſt autem quod non ſolum pro interemptione, ſed etiam pro ſola
uerberatione, uel uulneratione nobilium / capitalis ſententia fertur:
atque decernitur. Siue igitur aggreſſor ille occidat, ſiue uulneret /
neutrum tamen illorum pati, & tollerare aggreſſus ipſe tenetur. [P.3.21.3] Et hinc
eſt / quod ſiquis rationabili, & iuſta ſui in defenſione ſuum aduerſarium,
& Homagium, & ſanguinis effuſio talis occiſi, & interempti / rite
peribit: & nunquam recuperari ualebit. [P.3.21.4] SECVS tamen eſt in foro con=
ſcientiae. Quia ſi aggreſſus cum honore, & ſaluatione perſonae ſuae
aggreſſorem euadere poterit, tunc euadere / & minus malum ne maius
ſequatur / euitare tenetur. [P.3.21.5] CIRCA praemiſſa autem aduertendum eſt, quia
ille / qui occidit alium, aut nondum fuit percuſſus ab aggreſſore, aut iam
de facto fuit uerberatus. Si primum / quod scilicet nondum erat percuſſus /
fuit tamen in actu, & puncto percuciendi / tunc quicquid aggreſ=
ſus fecerit indubie ſui pro defenſione facere: uel feciſſe uidetur.
[P.3.21.6] SI autem fuit iam percuſſus: & ceſſauit actus percuſsionis per ali=
quam moram, tunc non eſt ſibi licitum repercutere poſt moram: quia
hoc modo non defenſio, ſed uindicta potius illa repercuſsio cen=
ſetur, atque iudicatur. Niſi forte percuſſus faceret: & euaderet alias
percuſsiones, quas aggreſſor de nouo facere: & continuare prae=
tendebat. Et ſic differentia eſt inter defenſam: & uindictam, quia de=
fenſa fit in continenti: uindicta autem poſt moram infertur. [P.3.21.7] SI AV=
TEM non apparet ex teſtimonio: uel aliunde, quae percuſsio
praeceſſerit aliam / tunc culpa in illum / redundabit, qui alterum ad
contentionem, & percuſsionem prouocauit.
[P.3.22] Defenſa quot modis: & qualiter in=
telligatur. Tit. xxij.
[P.3.22.pr] SCiendum ulterius quod defenſa dupliciter poteſt intelligi.PRIMO pro corporis, & perſonae tutela. SECVNDO
uero rerum immobilium, ſeu haereditatum conſeruatione. [P.3.22.1] Quantum igitur
ad corporis: & perſonae tutelam / debet fieri, & admitti defenſa in con
tinenti: & ante conſummatam iniuriam, uel in eadem pugna: & conten=
tione flagrante adhuc primo crimine, antequam ſcilicet aggreſſor, uel
primus percuſſor / de loco recedat. Nam ſi poſtea fieret / non de=
fenſa (prout praenarratum eſt) ſed uindicta diceretur. [P.3.22.2] QVANTVM
uero pro rerum immobilium, & iurium poſſeſsionariorum conſerua=
tione ſpoliatus nobilis: uel alter quilibet poſſeſsionatus homo /
pro iurium ſuorum defenſione: & occupatoris, ac ſpoliatoris de illis
uolutionem de uetuſta conſuetudine regni huius / praefixam, & depu=
tatam habet, in qua ab occupatore: & uiolento ſpoliatore utcunque
poterit / ſe defendendi: & ipſum occupatorem etiam cum notabili in=
commodo eiuſdem de iuribus, & haereditatibus ſuis / eiciendi plena=
riam habet poteſtatem. [P.3.22.3] Et in hac parte ſpoliatoris, ac occupatoris
defenſio / qualiſcumque fiat / ipſum non excuſabit. [P.3.22.4] ET inde eſt quod
ſi pro rerum, & bonorum conſeruatione / cuilibet ſe defendere con=
uenit / multo magis, & fortius pro corporis, & perſonae tutela (ubi
periculum imminet) ſe tueri licet. [P.3.22.5] ATTAmen ſecundum deum / & con=
ſcientiae forum / omnis defenſa cum moderamine inculpatae tutelae fieri
debet. Quae quidem inculpata tutela dicitur fieri / quando quis aliter ſe
ſine periculo rerum, & perſonae ſuae defenſare nequit, niſi ille / qui
eum aggreditur, aut occidatur, aut uulneribus afficiatur.
[P.3.23] Vtrum propter comminationem factam
liceat aliquem offendere. Tit. xxiij.
[P.3.23.pr] SEd quaeritur. Si quiſpiam comminatus eſt / alteri mortem in=ferre, utrum alter ille poſsit eum offendere? [P.3.23.1] DICENdum
quod licet de regni noſtri lege, & approbata conſuetudine / pro=
pter minas, & comminationes / non ſit licitum cuipiam alterum offendere
(praeter combuſtionis, & incinerationis articulum: atque caſum, in quo
quilibet ciuitatem, aut uillam: uel alterius domum ſuccendere, igniſque
uoragine conflagrare minatus / morte damnari ſolet) de lege ta=
men communi / ſi homo ille, qui minatus eſt alteri mortem / ſoli=
tus eſt minas ſuas exequutioni demandare, praeſertim ſi fuerit po=
tens: & alias conſuetus percutere (quia ueriſimiliter hoc idem prae=
ſumitur etiam de iſto) mortis euitandi gratia admittitur defenſa /
pariter, & offenſa. [P.3.23.2] Verum ſi non fuit ſolitus alias percutere / nec
minas ſuas exequutioni demandare / tunc uerbis quidem reſiſte=
re: & ei contradicere permittitur, ſed non ferro: uel gladio. Niſi
forte ille exſpectaret ſocios: & mora periculum eſſet allatura. [P.3.23.3] Me=
lius tamen, & ſalubrius eſt / in hoc caſu illum euitare: & ab eo in
alium locum declinare.
[P.3.24] An alius alium adiuuare poſſit. xxiiij:
[P.3.24.pr] ADhuc quaeritur. An alius alium poſsit adiuuare. [P.3.24.1] Dicen=dum quod ſic. Nam ſi pro tutela rerum, & haereditatum
mearum / poſſum amicos: & fratres conuocare / longe fortius pro
corporis: & perſonae meae defenſione. [P.3.24.2] Vnde quilibet etiam extra=
neus / dum in adiutorium acclamatur / poterit illum / quem in pe=
riculo uitae conſtitutum uiderit / ſemper adiuuare. [P.3.24.3] Attamen latronem:
& alium publicum malefactorem / non tenetur, neque debet / alterius
de manibus ad huiuſmodi malefactoris clamorem eliberare.
[P.3.25]
De villanorum: quos Jobagiones nun=
cupamus: & ditionibus: & legibus. xxv.
[P.3.25.pr] CAeterum habita Iurium ciuitatum liberarum / ac
defenſionis: & of=fenſionis declaratione, iam de uillanis (quos Iobagiones nun=
cupamus) tractandum eſt. [P.3.54.1] Quorum multiplex eſt condicio. Nam
alii ſunt Hungari: alii Saxones: & Germani: alii uero Bohemi,
& Sclaui Chriſtianae fidei profeſſores. Praeterea / quidam ſunt Vo=
lachi: & Rutheni: quidam autem Raſciani: ſiue Seruiani, & Bulgari
grecorum ſequentes errores. Sunt inſuper Philiſtaei, & Comani
in terris regalibus reſidentes: & habitantes / chriſtianam pariter reli=
gionem profitentes. Ruthenorum uero & Bulgarorum alii noſtrae fidei / alii
autem Graecorum errori ſunt adhaerentes. [P.3.25.2] ET QVAMVIS omnes iſtae
nationes (demptis Philiſteis: Comanis: Ruthenis: & Bulgaris
realibus) hac libertatis praerogatiua hactenus gauisi fuerint, ut dum
& quandocunque uoluiſsent / de loco reſidentiae ipſorum / ad alia loca,
quae maluiſsent: iuſto terragio depoſito, debitiſque eorum perſolutis /
liberam ſeſe moraturos conferendi habuiſſent facultatem / huiuſmo=
di tamen ipſorum libertatem / ſuperiore hac aeſtate / propter ſeditionem: & tu=
multuariam eorum aduerſus uniuerſam nobilitatem / ſub nomine Cruci=
atae ductu cuiuſdam ſceleratiſsimi latronis / Georgii Zekel appellati
inſurrectionem, ex eo que notam perpetuae infidelitatis eorum incurſionem / pe=
nitus amiſerunt / dominiſque ipſorum terreſtribus mera, & perpetua iam
huius regni / dudum approbatam / ratione quorumcunque negoci=
orum (exceptis rebus forum eccleſiaſticum / manifeſte concernen=
tibus) nec in praeſentiam iudicum ordinariorum regni: nec uicariorum
eccleſiarum: uel aliorum iudicum ſpiritualium: ſed neque comitum
parochialium aliquorum comitatuum / ſimpliciter, & directe cita=
ri poſſunt / ſed eorum ex parte / cuilibet querulanti: atque cauſanti /
domini ipſorum terreſtres: atque temporales: ſiue ſint ſaeculares,
ſiue ſpirituales / iudicium, & iuſticiam primum impendere tenen=
tur. [P.3.25.4] Et tandem ſuper huiuſmodi iudicio / ſi partium ipſarum alte=
ra contentari noluerit / cauſam ipſam in praeſentiam iudicis ſui ſu=
perioris, ad quem ſcilicet cognitio eiuſdem cauſae ſpectabit / eui=
dentioris, & maturioris diſcuſsionis: & reuiſionis gratia / deduce=
re poterit. [P.3.25.5] Ita uidelicet quod ſi cauſa ex eius ſerie / forum eccleſia=
ſticum concernere uidebitur, in ordinarii ſui dioeceſani: eiuſque ui=
carii: Si autem ad ſaeculare iudicium attinere dinoſcetur, in comitis
parochialis: ac iudicum nobilium praeſentiam / tranſmittenda erit.
[P.3.25.6] Et huiuſmodi iudicii: ac iuſticie impenſio / ſiue cauſa in curia regia
per Euocationem / ſiue coram comitibus parochialibus, uel eccle=
ſiarum uicariis / per citationem mota: & ſuſcitata exiſtat: dum in prae=
ſentiam domini ſui terreſtris remittitur: ſemper coram uno, uel
duobus iudicibus nobilium fieri, celebrarique: & adminiſtrari debet.
[P.3.26] De modo: & ordine impenſionis iudicij
ex parte Jobagionum fiende. xxvj.
[P.3.26.pr] IN primis igitur de modo, & ordine / impenſionis eiuſce=modi iudiciorum dicendum eſt. [P.3.26.1] VBI quaeritur. Vtrum do=
minus terreſtris: ſiue temporalis per querulantem ſimpliciter requi=
ſitus / teneatur ex parte Iobagionum ſuorum / de facto iudicium &
iuſticiam impendere? Et ſi impendere recuſauerit / an propterea
onus aliquod iudiciorum grauaminum incurrat? Et an poſsit poſtea
(citatione contra ipſum ſuper ea re facta / ut Iobagiones ſuos co=
ram comite, & iudicibus nobilium ſtatuat) ex parte eorundem Io=
rochialis cum iudicibus nobilium ex parte illorum / iudicium iam impendere
teneatur? [P.3.26.2] DICENdum quod licet diuino, & humano quoque iure, ac com=
muni de lege quilibet dominus terreſtris ex parte quorumlibet Iobagio=
num: & ruſticorum: ac etiam familiarium ſuorum ignobilium / cuilibet queru
lanti, & laeſo: aut damnificato homini / ad ſimplicem dumtaxat requi=
ſitionem, & querimoniam / mox iudicium, & iuſticiam facere: ac admini=
ſtrare teneatur: antequam tamen iuridice / hoc eſt per Euocationem, uel ci=
tationem / ad huiuſmodi iudicii, & iuſticiae impenſionem requiſitus, &
amonitus non fuerit (ſi etiam facere, & impendere neglexerit) nulli
propterea poene ſubiacebit / eo quod poena ob contemptum: & tranſgreſsi=
onem iudiciariae commiſsionis / in cauſarum proceſsibus / ſubſequi, &
imponi conſueuit. [P.3.26.3] Non igitur comes parochialis / cum iudicibus no=
bilium: ſed per ſeipſum etiam expoſt iudicium illud / adminiſtrare tenetur.
[P.3.26.4] VNDE SCIENDVM eſt quod ſi quiſpiam nobilis: aut poſſeſ=
ſionatus homo (ſiue ſpiritualis, ſiue ſaecularis perſona exiſtat) in
curiam regiam euocatus: uel in ſedem iudiciariam comitis parochi=
alis / citatus ita fuerit / ut / & per ſeipſum comparere, & Iobagiones quoque
aut familiares ſuos ignobiles / ſiſtere, ac iuri ſtatuere teneatur / tunc ſi
talis nobilis, aut poſſeſsionatus homo non uenerit / ſolus ipſe in
perſona ſua propria / in tribus marcis grauis ponderis: Iobagio=
ones uero, uel familiares ſui ignobiles / quotquot fuerint nomi=
natim ſtatuere commiſsi per ſingula capita / in ſingulis marcis / hoc
eſt quaelibet perſona ſtatui commiſſa / in una marca grauis ſimili=
ter ponderis / conuinci, & aggrauari: & inſuper in actione, acqui=
ſitioneque actoris / condemnari ſolet, atque debet. [P.3.26.5] Sic uidelicet quod
ſi cauſa ratione facti maioris potentiae in curia regia mota fuiſſe
dinoſcitur / tam nobilis, uel poſſeſsionatus homo, quam etiam
ſui Iobagiones, aut familiares ignobiles nominati, & per expreſ=
ſum / ſtatui commiſsi / in amiſsione capitum: & bonorum ſuo=
rum quorumlibet mobilium ſcilicet / & immobilium / ad portionem
ipſorum cedentium condemnantur. [P.3.26.6] Vbi uero cauſa praetextu ne=
gotiorum factum minoris potentiae tangentium / etiam in ſede iudiciaria
comitatuum ſuſcitata fuerit / tunc nobilis in centum florenis / partim
iudici, & partim actori ſoluendis: Iobagiones autem: & familiares ſui
actori ſolummodo cedentibus aggrauantur. Nam in ſedibus iudi=
ciariis comitatuum ratione uiolentiarum, & actuum potentiariorum poena /
ultra centum florenos decerni non poteſt. [P.3.26.7] VERVM / ſi uenerit: &
reſponſione facta / ex parte huiuſmodi Iobagionum, ac familiarium
ſuorum ignobilium / ſuper obiectis: & actionibus actoris iudicium, &
iuſticiam impendere promiſerit / tunc in facie illius poſſeſsionis, ubi
tales ruſtici: uel ignobiles famuli reſident, in termino per iudicem
ſuum ordinarium ad id praefigendo / coram uno (ut praetactum eſt) aut du=
obus iudicibus nobilium / ipſius comitatus, in quo poſſeſsio talis
adiacet / eiuſcemodi iudicii, & iuſticiae impenſionem / per ſe, uel offi=
cialem: aut uillicum ſuum / facere, & peragere tenetur. [P.3.26.8] SI autem in termi
no per iudicem ad id deputato / iudicium, & iuſticiam huiuſmodi facere
& impendere renuerit: & neglexerit / tunc idem nobilis: aut alter qui=
libet poſſeſsionatus homo / pro non impenſione ipſius iudicii: ac
mandati iudicis refutatione / praetextu ſingulorum Iobagionum: uel
famulorum ignobilium (quorum ex parte iudicium: & iuſticiam admi=
niſtrare: ac impendere tenebatur) in ſingulis tribus marcis, in du=
abus ſemper iudici: in tertia uero partibus / actori perſoluendis,
condemnatur: & cum aliis / ſingulis tribus marcis ad impenſionem
eiuſdem iudicii, & iuſticiae in termino iterum ad id per iudicem prae=
figendo cogetur, & compelli debet. [P.3.26.9] VBI VERO ſecundario
quoque / ab ipſa iudicii, & iuſticiae impenſione ſe retraxerit, & illud
adminiſtrare ſubticuerit: atque neglexerit / tunc in Homagiis ſin=
gulorum de facto condemnabitur, & ſuper eiſdem Homagiis
de bonis, ac rebus talis nobilis: uel alterius poſſeſsionati homi=
nis mobilibus, ſi reperiri poterunt: aliter autem de iuribus ſuis
poſſeſsionariis / actori ſatiſfactionem iudex impendere tenetur.
[P.3.26.10] ET HOC ſuper Homagiis uerum eſſe accipe / ſi actus uiolen=
ti / quorum praetextu cauſa ipſa mota fuit / factum minoris potentiae
repreſentabunt. Νam ſi capitalem ſententiam tangunt, tunc non
in Homagiis / ſed in amiſsione capitum: & omnium bonorum ipſorum / omnes
illi ex parte quorum iudicium celebrari debebat / condemnantur, &
cuncta eorum bona / mobilia uidelicet, & immobilia iudici, atque ad=
uerſae parti iudicabuntur: & inſuper uigore litterarum Adiudicatoriarum
aliorum territoriorum (ut comdignam luant poenam) cum litteris Adiudicatoriis
& ſententionalibus / per aduerſarium: & actorem / libere captiuabuntur.
[P.3.26.11] ATTAmen / ſi iuxta domini terreſtris promiſſionem: & iudicis com=
miſsionem / in termino, & loco ad id deputatis iudicii, & iuſticiae hui=
uſmodi impenſio rite peracta fuerit: & Iobagiones, uel familiares
ignobiles / in facto maioris potentiae rei, & culpabiles reperti: ex
eoque in ſententiis capitalibus: ac amiſsione cunctorum bonorum ſuorum
mobilium, & immobilium condemnati, & agrauati extiterint, tunc hui=
uſcemodi bonorum / duae partes domino ipſi terreſtri tanquam iudici: & ter=
tia pars actori, aduerſarioque cedent in portiones. Et praeterea tene=
bitur dominus idem terreſtris capita illorum conuictorum, & condemna=
torum manibus aduerſarii iure punienda tradere, & aſsignare.
[P.3.26.12] QVOD ſi facere dominus ipſe terreſtris nollet, aut non curaret
quouismodo / tunc Homagia ſingulorum: de rebus, & bonis ſuis
propriis deponere, perſoluereque tenebitur. [P.3.26.13] Et hoc uerum eſt ſi in
termino / quo iudicii, & iuſtitiae impenſionem facere promiſit / eiuſ=
cemodi conuicti, & condemnati / erga ipſum, & in poteſtate eiuſ=
dem fuerunt. [P.3.26.14] NAM ſi tempore medio aliquis illorum Iobagionum,
uel familiarium ignobilium aufugeret: & manus, iuriſdicionemque: &
poteſtatem domini ſui euaderet quoquo modo / tunc idem domi=
nus terreſtris in nullo propterea onere grauari debebit. [P.3.26.15] VERVM
ſi quiſpiam illorum poſt promiſsionis, & ante impenſionis iudicii /
diem, & terminum inuito domino ſuo terreſtri palam, uel oculte
diſcederet, & aufugeret / tunc uniuerſas res, & quaelibet bona / mo=
bilia uidelicet / & immobilia illius / in territorio ipſius domini ſui
exiſtentes, & adiacentia / idem dominus libere pro ſe occupare po=
terit. [P.3.26.16] Tamen de eiſdem (ſi actus potentiarii maiores fuerint) Ho=
magium illius decem ſcilicet marcas quadraginta florenos auri
facientes / primum actori perſoluere: & tertiam quoque partem reſi=
duitatis bonorum ſuorum mobilium eidem aduerſario dare te=
nebitur: duas partes eorundem bonorum mobilium pro ſe reſeruando.
Et nihilominus haereditates: & bona immobilia ipſius ruſtici, uel
familiaris ignobilis eſtimare, & tertiam partem eſtimationis: atque
ualoris earundem haereditatum actori pariter aſsignare debebit.
[P.3.26.17] Et inſuper aduerſarius ipſe / ubicunque talem fugitiuum reperire pote=
rit / liberam detinendi: & iuxta ſua demerita / capitali ſententia feriendi,
plenariam habebit authoritatem. [P.3.26.18] SI autem actus uiolenti minores fuerint,
tunc ſolummodo Homagium illius actori perſoluere, & cum hoc
ſuper damnis per ruſticum, uel famulum ignobilem illatis (ſi in actionis ſe=
rie damma declarata fuerint) de bonis eiuſdem ruſtici, uel familiaris
aduerſario ſatiſfactionem impendere tenetur.
[P.3.27] Qualiter Jobagionibus: & famulis igno=
bilibus iuramenta decernuntur. xxvij.
[P.3.27.pr] ITem ſi cauſa in facto ſtatutionis Iobagionum: uel famulorumignobilium / in curia regia per Euocationem, aut ſede iudici=
aria comitum parochialium per citationem mota: et in praeſentiam ſui domi=
ni terreſtris (ut iudicium, & iuſtitiam illorum ex parte querulanti, & ad=
uerſario impendat) per iudicem remiſſa fuerit: & actor tempore
impenſionis iudicii / tres litteras inquiſitorias contra reos exhibu=
erit: & illi actionem aduerſus eos / propoſitam ſimpliciter negaue=
rint / tunc cuilibet Iobagioni: uel famulo in cauſam attracto: & ſta=
tui commiſſo / iuramentum ſecundum Homagii ſui exigentiam quadra=
geſimo ſe hominibus ſibi ſimilibus / hoc eſt ruſticis, & ignobili=
bus / bonae tamen famae, & honeſtae conditionis perſonis / pro ſui
expurgatione imponendum erit. [P.3.27.1] Nam quilibet ruſticus: & impoſ=
ſeſsionatus homo / cum ſuo iuramento unum florenum centum de=
narios ualentem / & non plures recipere poteſt: & ex conſequenti ad
maius ſacramento ſuo nec expurgare, nec condemnare quemquam po=
terit. [P.3.27.2] Secus eſt tamen in cauſis criminalibus / quando ad caput ma=
lefactoris cuiuſpiam iuratur. Nam eo tunc non Homagium / ſed de=
meritum: & criminis poena ponderatur. [P.3.27.3] SI VERO binas litteras in=
quiſitorias produxerit / tunc uigeſimo ſe: ſi autem unas exhibuerit / de=
cimo ſe / ſibi (ut praefertur) aequalibus ruſticis / ſacramentum adiudi=
cari: & imponi debet. Et hoc contra nobiles: & alios poſſeſsiona=
tos homines. Nam ſi inter ignobiles: & ruſticos iudicium admini=
ſtrabitur, tunc modus, & ordo loci, ac patriae / ubi reus moram trahit /
ad litteratorium mandatum regium: uel litteratoriam petitionem / aliorum iu=
dicum regni ordinariorum / in locis teſtimonialibus: aut coram eiſdem
iudicibus ordinariis regni in conuentionibus generalibus domi=
norum, & nobilium / ſunt confectae. [P.3.27.5] Nam inquiſitoriae ſimplices, ad le=
gitimam ſcilicet, inſtantem petitionem cuiuſcunque litigantis / in ſedi=
bus iudiciariis comitum parochialium emanatae / in parte: ſolummodo
& non in pleno continent uigorem. [P.3.27.6] ADVERtendum tamen eſt quod
ſi praemiſſo tempore impenſionis iudicii in cauſam attracti / acti=
onem: & acquiſitionem actoris, & aduerſarii contra eos propoſitam
negauerint; & teſtimonio uicinorum ſuorum: aut alio probabili docu=
mento / ſeſe immunes, & innocentes eſſe declarare uoluerint: &
actor huiuſmodi teſtificationem acceptare noluerit / ſed ſimpliciter
& de plano iuxta exhibitarum litterarum inquiſitoriarum uigores / iudici=
um: & iuſticiam a iudice poſtulauerit / tunc in tali caſu iuramentum il=
lud, quod uirtute ipſarum litterarum inquiſitoriarum adiudicari, ac impo
ni deberet / pro media parte defalcabitur, & condeſcendet / prout iſta
conſuetudo etiam in cauſis nobilium obſeruatur. [P.3.27.7] Opinione tamen
communi, atque uulgata / cum quot perſonis nobili, uel dominio ter=
reſtri / in curia regia, uel ſede comitum parochialium iudiciaria / iura=
mentum decernitur, cum tot perſonis etiam Iobagionibus, uel fa=
mulis eius ignobilibus / imponendum erit. [P.3.27.8] Et ſi nobilis poſt com=
munem inquiſitionem / iuramentum praeſtiterit / etiam coloni: ac
familiares ſui / abſoluti manebunt. Si uero ſuccubuerit / illi quoque
condemnati intelliguntur.
[P.3.28] Qualiter damna: & debita per ruſticos:
res: ac hereditates non habentes:
recuperari debeant. xxviij.
[P.3.28.pr] NEc hoc praetermittendum eſt quod ſi quiſpiam
litigantium ruſti=cum aliquem in Homagio ſuo: aut damnorum, uel debitorum
ſolutione iuris ordine condemnauerit, & conuicerit: & conuictus
ille nec res mobiles: nec haereditates habuerit / ut ſuper ea re ſatiſ=
facere poſsit / tunc tenetur dominus terreſtris ipſum ruſticum ſic conuictum /
uerſarius, uel actor infra quindecim dies (ſi interea cum eo conui
ctus ipſe non concordauerit) poterit illum ſuis in carceribus detinere:
nullum tamen detrimentum / in corpore ſuo ſub poena Homagii ei=
uſdem ipſi inferre ualeat, ſed de pane, & aqua interim ſibi proui=
dere debet. [P.3.28.1] Qui ſi etiam interea temporis ſe de huiuſmodi captiui=
tate eliberare non poſſet / tamen aduerſarius ruſticum ipſum / in ſer=
uitutem adhuc redigere non poterit / ſed accepta ab eo fidei cautione
(quod quicquid laborando, aut mendicando acquirere ualebit /
tertiam partem aduerſario ſuo / omni hebdomada / donec debitum ſuum
ſuppleuerit / fideliter adminiſtrabit) liberum dimittere tenetur. [P.3.28.2] Qui ſi
iuramentum praeſtare: & onus hoc ſubire: in ſeque leuare recuſaret:
uel forte accepta ſecuritate aduerſarium ſuum defraudaret / tunc ad=
uerſarius ipſe / ruſticum illum ubicumque locorum / poterit rurſus detinen=
di: ac incarcerandi: & in ſuam ſeruitutem redigendi / ad effectum uſque re=
ſtitutionis eiuſcemodi Homagii, aut damni uel debiti plenariam
habebit facultatem, illeque ſupplere tenebitur inuitus / quod noluit li=
ber, & manu miſſus. [P.3.28.3] ET IDEM eſt intelligendum / etiam de cauſis
inter nobiles praetextu debitorum: & damnorum motis, & ſubortis / ut
ſcilicet nobilis haereditates: & res mobiles ad ſatiſfaciendum: de de=
bitis contractis: & damnis / per eum illatis non habere compertus /
etiam in perſona ſua detineatur: & ad ſatiſfactionem per iudicem
modo de ruſticis immediate praedeclarato / compellatur, prout in
ſecunda quoque parte / ſerie uidelicet ſententiarum / paucis tetigi.
[P.3.28.4] DE creſcentia autem duplici debitorum ſi quando reus terminum ſo=
lutionis / per iudicem praefixum praeteriiſſet (prout apud ueteres ob=
ſeruatum legimus) noſtra hac tempeſtate / non eſt quicquam iudicandum.
[P.3.29] Quomodo res mobiles: & immobiles ru=
ſticorum: inter filios: & filias diuidantur. xxix.
[P.3.29.pr] ITem ſi ruſticus filium genuerit: filiam quoque nondum emaritatam habens / tunc uterque in rebus paternis / tam mobilibus,
quam immobilibus / aequali iure ſuccedit. [P.3.29.1] Si tamen de rebus mobilibus
filia emaritata fuerit / tunc aduertendum eſt, quia illae res / aut auitae:
teſt. Quoniam filia aequalem portionem ſortiri debet. Si autem res paternae
extiterint / tunc pater iuxta condecentiam ſtatus, & honoris ſui / pote=
rit eam emaritare, & amplius portionem rebus de eiſdem non habebit,
ſed mortuo patre / ad filium deuoluentur: & illo quoque decedente / ad
fratres, & conſanguineos ſuos / ab eodem ſtipite deriuatos condeſcen
dent. [P.3.29.2] VERVM ſi pater de ſua portione teſtamentum condere uo=
luerit / id quidem facere poterit / abſque tamen fraude uxoris. Nam uxor
in rebus per maritum ſuum / ſtante coniugio conquiſitis ſemper
particeps, & condiuiſionalis efficietur. Ita quod uiro inteſtato de=
cedente / ad eam uniuerſa bona ſua / per ipſum ut praefertur conqui=
ſita / deuoluentur. [P.3.29.3] VBI uero pater / mortua prima uxore ſua / aliam
duxerit conſortem / tunc filius ex prima uxore natus / ſi cum patre ſuo
in rebus mobilibus, & immobilibus diuiſus fuerit: ſecunda uxor
eius de portione filii / pro ſe nullam portionem habere permittitur:
& neque fratres ſui ex ipſa ſecunda uxore patris generati / ſeſe ad
illam ingerere poſſunt, ſed de eiſdem filius ipſe prout uoluerit /
liberam diſponendi habet facultatem.
[P.3.30] Qualiter bona ruſtici inteſtati: in domi=
num terreſtrem deuoluuntur. xxx.
[P.3.30.pr] ITtem ruſticus unica, & ſingularis perſona exiſtens, nul=lumque poſt ſe haeredem, & ſucceſſorem legitimum relinquens /
ſuper rebus ſuis mobilibus libere teſtari poteſt: haereditates tamen
ſi auitae fuerint / omnino in dominum terreſtrem deuoluuntur. [P.3.30.1] Si uero
per ſemetipſum extiterint acquiſitae / in duas diuidentur partes, quarum
una domino ipſi terreſtri: altera uero cui teſtamentaliter legaue=
rit / effectiue cedet. [P.3.30.2] Si autem inteſtatus deceſserit / omnia ipſius bona /
tam mobilia, quam etiam immobilia / ad dominum terreſtrem deuoluuntur.
[P.3.30.3] Qui ante omnia de eiſdem bonis / pro exequiis, & ſepultura illius / pro=
uidere. Cunctos deinde creditores ſuos contentos reddere: &de=
bita ſua perſoluere tenetur: & reſiduum bonorum pro ſe tandem tol=
lere poteſt. [P.3.30.4] VBI tamen ruſticus haeredem poſt ſe reliquerit legitimum:
& haeres paruulus fuerit: ac aetatem duodecim annorum non attigerit /
di paruulo / infra ipſam duodecim annorum aetatem / forſitan deceden=
ti / haeredem alium (quem maluerit) ſubſtituere: ita ut ſi interim haeredem
ipſum legitimum praemori contingat / ſubſtitutus haeres ſuccedat.
[P.3.30.5] Si tamen uerus haeres aetatem poſtea praedictam attigerit, uel tranſcen=
derit / eiuſcemodi ſubſtitutio extinguetur: & in haeredis poteſtatem
bonorum omnium conſeruatio pariter, & diſpenſatio reponetur. [P.3.30.6] Verum
tamen colonorum quemadmodum multiplex eſt conditio, ita & con=
ſuetudo iuris, quae iuxta locorum ueterem uſum / obſeruanda cenſetur.
[P.3.30.7] Per hoc tamen non eſt intelligendum / ut haereditas per ruſticum cui=
piam legata, uel uendita / iure perpetuo a domino terreſtri alienari
poſsit. Nam ruſticus praeter laboris mercedem, & praemium in terris
domini ſui / quantum ad perpetuitatem / nihil iuris habet: ſed totius terrae
proprietas / ad dominum terreſtrem ſpectat, & pertinet. [P.3.30.8] Per huiuſ=
modi igitur legationem: aut uendicionem / colonus non niſi laboris
ſui mercedem, & praemium / condignam ſcilicet eſtimationem / terrae, prati:
molendini, uel uineae / cuipiam legare, uel uendere poteſt perpetui=
tate domino terreſtri / ſalua ſemper remanente, qui dum uoluerit /
terras: prata: & molendina / ſecundum eſtimationem communem. Vineas
uero / iuxta condignum earum ualorem / ad ſe recipiendi habet facultatem.
[P.3.31] Quod ruſtici per ſemetipſos cum nobili=
bus: lites ingredi non poſſunt. xxxj.
[P.3.31.pr] ADuertendum praeterea eſt quod quia ruſtici dominis eo=rum temporalibus in tantum ſubiecti ſunt / ut per ſemet=
ipſos cum nobilibus ratione quorumcunque negociorum / lites pro=
trahere non poſſunt. [P.3.31.1] Dum igitur ruſticus per nobilem quempiam indebi=
te uerberatus: aut uulneratus: uel aliter laeſus: ſiue etiam in rebus ſuis,
potentialiter damnificatus fuerit: & dominus ſuus terreſtris huiuſ=
modi nobilem in cauſam conueniendo reum eſſe declarauerit: atque
conuicerit / tunc idem nobilis aduerſus dominum terreſtrem / in facto minoris
potentiae / centum florenos faciente: & inſuper Homagio ipſius uul=
nerati, aut uerberati ruſtici, uel damnorum illatorum refuſione, & reſti=
tutione iuxta uidelicet negotiorum qualitatem / condemnari debet.
[P.3.32] Qualiter publici malefactores per co=
mites parochiales: ac nobiles priui=
legiatos: puniri debeant. xxxij.
[P.3.32.pr] HOc quoque ſciendum quod omnes nobiles: necnon oppida: &uillae: qui, uel quae litteras regias ſuper malefactorum, & pra
uorum hominum punitidne: ac exterminatione pro ſe non habent con=
fectas / uniuerſos fures, praedones: & alios publicos malefacto=
res / per eos, & in eorum medio deprehenſos: atque detentos / manibus
comitum: aut uicecomitum: & iudicum nobilium illius comitatus, ubi hui
uſmodi nobiles reſident: aut oppido, uel uillae adiacent / ſub poena
Homagii malefactoris detenti / tradere, & aſsignare tenentur puni
endos. Nec ultra tres dies apud ſe illos tenere poſſunt. [P.3.32.1] Nam ſi ul=
tra triduum conſeruarent / per ſingulos dies / in ſingulis tribus mar=
cis grauis ponderis pro qualibet perſona detenta / contra comites,
uicecomites, ac iudices nobilium praenotatos (ob uendicationem iu=
riſditionis eorum / temere per illos factam) merito conuincentur. [P.3.32.2] Ho=
micidas tamen: & incendiarios: ac in adulterio uiolenti deprehen=
ſos / in loco delicti: ſiue facie, uel territorio illius oppidi, aut poſ=
ſeſsionis / ubi facimus huiuſmodi patratum fuerit / captos, & deten=
tos / etiam oppida, & uillae: ac nobiles priuilegia non habentes / ob=
ſeruato iuris ordine iuxta eorum demerita / feriendi, atque puniendi ha=
bent authoritatem. [P.3.32.3] Dimittendi tamen illos non habent facultatem. Nam
ſic in Homagiis ſingulorum, qui dimitterentur / aduerſus praefatos co=
mites, ac uicecomites, & iudices nobilium / condemnarentur. [P.3.32.4] Pari
modo nobiles: & alii ad hoc ſpecialiter priuilegiati / omnes malefa=
ctores per eos, & in territorio ipſorum deprehenſos, atque captos /
punire quidem, & ſecundum illorum demerita necare poſſunt, dimitte=
re tamen nuſquam poſſunt. Aliter enim Homagia ipſorum / perſoluere tenenur.
[P.3.33] Quomodo damna per pecudes: & pecora
illata recuper[ar]i debeant. xxxiij.
[P.3.33.pr] ITem ſiquis nobilium, aut ruſticorum / equos, boues, oues,porcos: aut alias pecudes: uel pecora / de ſegetibus, aut
lata damna impulerit uagiandos, & taxandos, & dominus eiuſce=
modi animalium / contumatia ductus illa redimere noluerit / tunc
damnificatus ipſe non amplius / niſi per triduum apud ſe eadem
animalia conſeruare poterit / [P.3.33.1] tranſactis autem tribus ipſis diebus / ma=
nibus ſui comitis, uel uicecomitis parochialis: abſente uero illo /
ad manus unius iudicis nobilium / cuius ſcilicet proceſſui territorium
illud damnificatum / deſeruire dinoſcitur dare, & aſsignare tenetur.
[P.3.33.2] Nam aliter poſt triduum ſingulis diebus, quibus animalia praeno=
tata apud ſe reſeruauerit / in ſingulis tribus marcis grauis ponde=
ris, in duabus iudiciariis: in tertia uero partibus aduerſarii manibus
dandis: & deuoluendis / impellens, & uagiator ipſe grauabitur.
[P.3.33.3] Damna autem irrogata / ſecundum conſcientioſam limitationem, ac eſti=
mationem iudicis: & iuratorum ciuium illius loci, in cuius territorio fue=
rint illata / compenſari debent. [P.3.33.4] Nam prohibitio cum ſpeciali, & ex=
preſſo onere facta, ne in ſegetibus, aut pratis, uel ſiluis / damna
inferantur / ad colonos dumtaxat eius loci, in cuius territorio huiuſ=
modi ſegetes: ſiluae, uel prata adiacent / refertur. Extranei enim non
onus inhibitionis / ſed damni quantitatem ſoluere tenentur. [P.3.33.5] Vbi autem
colonus furtim, uel manifeſte / manu uiolenta ſiluam ſucciderit, uel
arbores eius decorticauerit: & ibidem comprehendi poterit / om=
nia bona ſua ſecum habita amittet / & inſuper in Homagio ſuo
pro uiolentia conuincetur.
[P.3.34] De equo furtim ſublato: & in exercitu: vel
extra exercitum reperto. xxxiiij.
[P.3.34.pr] ITem in facto, & cauſa alicuius equi furtim, uel aliter aſuo domino, atque poſſeſſore ablati, & alienati: ac in exer=
citu generali quouis modo inſtaurando reperti / non debet, neque
poterit actori iudicium elargiri, ſed equus ipſe medio hominum fi=
dedignorum, per capitaneum, aut ducem exercitus / ad id eligendorum, atque
deputandorum: in ſuo uero ualore debet eſtimari, & ſub fideiuſſo=
ria cautione prae manibus illius / apud quem reperitur / ad condeſcen=
ſionem uſque exercitus relinqui: [P.3.34.1] & capitaneus, aut dux exercitus
eiuſdem exercitus coram aliquo iudice ordinario / per eundem no=
minando, uel agazonum regalium magiſtro utraque pars comparere
teneatur / iudicium in huiuſmodi cauſa receptura. [P.3.34.2] VBI autem in cauſa
equi / uel bouis, aut alterius animalis / furtim alienati extra exercitum
inuenti / in cauſam attractus non poterit ſuper eiuſdem emptione
euidens producere teſtimonium / ſemper actor tertio ſe ſibi ſimili=
bus ad eius recuperationem ſuum debet deponere iuramentum. [P.3.34.3] VE=
RVM fur ille / ſi dixerit in foro libero, & communi: uel alibi ſe
emiſſe, & euictorem (quem nos expeditorem appellamus) non
potuerit ſtatuere, neque hoſpitem: uel alium quempiam / qui merci=
potum / hoc eſt uictimam emptionis, & uenditionis more ſolito
benedixiſſet producere / patibulo reus erit.
[P.3.35] De cauſarum tranſmiſſionibus: & litteris
tranſmiſſionalibus. Tit. xxxv.
[P.3.35.] SCiendum poſtremo quod uniuerſae cauſae in ſedibus iudi=ciariis uicariorum eccleſiarum kathedralium: ac comitum paro=
chialium / motae (dempta cauſa, quae in ſede comitatuum / ſacramen=
to ſolius perſonae actoris ſubmittitur) in curiam regiam iudicum
ſcilicet ordinariorum regni / in praeſentiam euidentioris, & maturioris
diſcuſsionis gratia tranſmitti ſolent, atque debent. [P.3.35.1] CAVSAE uero
quae coram dominis terreſtribus / ſuper factis colonorum, & ruſticorum /
(modo antelato) ſuſcitatae fuerint / tunc ad inſtantiam, & appellati=
onem illius partis, quae ſuper celebrato inibi iudicio contentari
noluerit / primum in praeſentiam comitum, ac uicecomitum: & iudicum no=
bilium: tandemque altera forſitan partium ibi quoque non contenta / in ip=
ſam curiam regiam / ſunt tranſmittendae: [P.3.35.2] & pars appellans / litteras
tam ſuper huiuſmodi, quam etiam aliis quibuſuis cauſis / in ſedibus iu=
diciariis comitatuum uentillatis / adiudicatorias, & tranſmiſsionales,
in ſede iudiciaria poſt ultimam, & finalem adiudicationem / primitus
celebranda, ſi commode fieri poterit. Aliter autem in ſede ſecundario
celebranda excipere: & ad terminum per iudicem / ſibi praefigendum
cauſam illam in ipſam curiam regiam deducere tenetur. [P.3.35.3] Nam ſi id facere
diciaria litterae Adiudicatoriae iuxta latam ſententiam / parti uictrici, atque
triumphanti / reddi, & exequutioni demandari debent. [P.3.35.4] Et hoc ſi ne=
gligentia ipſa non ex parte notarii, uel iudicum / ſed partis appel=
lantis commiſſa dinoſcetur.
[P.3.36] Forma iuramenti Judaeorum contra
Chriſtianos preſtandi. xxxvj.
[P.3.36.pr] ITem quanquam ex parte Iudaeorum non ſit inſtituti mei quicquamannotare / cum Iudaei uaria, & diuerſa / habere dinoſcantur
ſuper eorum legibus priuilegia / pleriſque in locis ſaluti contraria, &
alias pernicioſum uideatur de uſuris iudicare, exquo tamen ſaepe=
numero contingit / Iudaeis contra Chriſtianos iuramentum imponi,
& adiudicari. Formam igitur iuramenti Iudaeorum in calce opuſculi
huius apponendam cenſui. [P.3.36.1] Vbi ſciendum quod Iudaeus iuramentum
preſtare uolens / contra ſolem uerti, & nudipes ſtare debet, clami=
de / uel pallio indutus, & pileum Iudaicum in capite ſuo habens: uo=
lumenque legis (quod tabulam Moyſis uocant) manu ſua tangat, atque
teneat, & ſic dicat. [P.3.36.2] Ego .T. Iudaeus iuro / per deum uiuum, per deum
sanctum, per deum omnipotentem, qui fecit coelum, & terram, mare,
& omnia / quae in eis ſunt / quod in hac cauſa / qua me hic Chriſtianus in=
culpat / innocens ſum penitus, & immunis. Et ſi reus ſum / terra me
abſorbeat, quae Dathan, & Abyron abſorbuit. Et ſi reus ſum / pa=
ralyſis, & lepra me inuadat, quae precibus Heliſaei Naaman Syrum
dimiſit, & Iezii puerum Heliſaei inuasit. Et ſi reus ſum / caducus mor
bus, fluxus ſanguinis, & gutta repentina me tangat, & mors ſubi=
tanea me rapiat: diſpereamque in corpore, & anima, ac rebus meis,
& in ſinum Abrahae nunquam perueniam. Et ſi reus ſum / lex Moyſi in
monte Synai ſibi data / me deleat, & omnis ſcriptura / quae in quinque li=
bris Moyſi ſcripta eſt / me confundat: & ſi iſtud iuramentum meum non
eſt uerum, & iuſtum, me deleat Adonay: & ſuae deitatis potentia: Amen.
[P.3.finis] Finis tertie partis.
clyti regni tui Pannoniae, cui tot annis feliciſsime prae=
fuiſti / legibus: inſtitutis: ac patriis conſuetudinibus / iuſ=
ſu, & auſpiciis tuis / ſcribenda uiſa ſunt. Qua in re non
pauca mihi fuerant aduertenda, decreta uidelicet tuorum praedeceſ=
ſorum principum, unde praeſens hoc noſtrum opus totum fere ſumptum
reperies. Rurſus occurrebant noſtrates homines, qui hoc ipſo opere
inſtituendi erant. Ob primum factum eſt / ut iiſdem ſaepe nominibus inſcri=
bendo uſus ſim, quibus principes ipſos uſos fuiſſe compereram. Ab=
ſurdum enim uidebatur / non eis uerbis uti me / quae frequenter, qui haec
antea ſtatuerunt, ſuis decretis inſeruiſſe conſtabat. Nemo peritorum
ambigit princeps prudentiſsime / Romanos illos legum latores, ob
uetuſtatis reuerentiam / eadem poene uocabula / ſuis legibus immiſcu=
iſſe, quibus uetuſtiſsimae decemuirales illae leges / more ſuorum temporum
uſae fuerant. Doctiſsimis quoque latinis frequenter ſuis ſcriptis inſe=
ruiſſe ſcimus peregrinas, & mere barbaras dictiones, qua1is eſt
Maſtruca apud Ciceronem / cum tamen Sardum ſit uocabulum, & pure
barbarum. Item Gaza / quae Perſica uox eſt. Plura huius genus apud
Fabium Quintilianum reperies in eo loco ubi de peregrinis uerbis diſſe
rit copioſe. Maronem praeterea poetarum Latinorum longe principem / ſu=
is aureis carminibus frequenter dictiones illas priſcas, uernaculas,
& ſua iam tempeſtate / ob uetuſtatem nimiam penitus aboletas / quibus
paſsim Liuius Andronicus. Q. Ennius: Furius Bibaculus: Gn.
Naeuius: Varius: M. Actius: Pacuuius. Q. Cornifitius: Lucretius,
item caeteri / tanquam uulgo notis uſi ſunt, immiſcuiſſe conſtat. Curius
(inquit) Phauorinus philoſophus, & Fabricius, & Coruncanus
antiquiſsimi uiri noſtri, & his antiquiores Horatii illi trigemini /
plane, ac dilucide cum ſuis fabulati ſunt, neque Auruncorum: aut Sica=
norum, aut Pelaſgorum / qui primi incoluiſſe Italiam dicuntur / ſed aetatis
ſuae uerbis / loquuti ſunt, quod feciſſe nos nec poenitet in hoc opere.
Occurrebant rurſus noſtrates Pannones, ad quorum uſus ſcripſimus
haec: fere omnia. Conſtat enim noſtros Pannones diligentius arma: &
ea quis ſine nec potuere ſeri, nec ſugere meſſes / manibus, quam Cice=
ronis, Liuii: Saluſtii: aut Auli Gellii uolumina tractauiſſe. Danda
igitur uenia a prudentioribus mihi erit / ſi cum noſtris Hungaris
Palladii Rutilii ſententia in primo eorum librorum, quos de agricultura
ſcripſit / nos plurimum mouit, ut conſuetis, ac planis uerbis / noſtris
hominibus loqueremur. Pars eſt prima (inquit) prudentiae / ipſam,
cui praecepturus ſis / aeſtimare perſonam. Neque enim formator agri=
colae debet artibus, & eloquentia rhetores aemulari, quod a ple=
riſque factum eſt: qui dum diſerte loquuntur ruſticis / aſſecuti ſunt /
ut eorum doctrina nec a diſertiſsimis poſsit intelligi. Lactantii prae=
terea tertio Diuinarum inſtitutionum lib. uerba ſunt. Deus (inquit) hanc
uoluit eſſe naturam / ut ſimplex, & nuda ueritas eſſet luculentior, quia
ſatis (inquit) ornata per ſe eſt, ideoque ornamentis extrinſecus ad=
ditis / fucata corrumpitur. Mendacium uero ſpecie placeat aliena /
quia per ſe corruptum uaneſcit, ac defluit / niſi aliunde ornatu quae=
ſito / circumlitum fuerit, ac politum. Marcus Tullius / in quo eloquen=
tia praecipua, & admirabilis fuit / primo de finibus bonorum / & ma=
lorum lib. A philoſopho (inquit) ſi afferat eloquentiam non aſper=
ner / ſi non habet / non ad modum flagitem. ſatis enim (inquit) in
philoſopho eſt ſi uerbis complectitur / quod uult / & dicit plane quod
intelligam. Saepe ab Aurelio Auguſtino haec eſt repetita ſententia / Cum
res ipſa conſtat: non eſt uis (inquit) facienda in nominibus. Quis prae=
terea credat barbaras nationes / ut Perſas: ut Aegyptios, ut Arabes,
ut Scythas, ut Parthos, atque Hyrcanos, aliis uerbis tuliſſe ſuis le=
ges / quam eo loquendi genere, quod planum, & in communi uſu eſſet
apud eoſdem? Graeci quoque / hi maxime qui interpretandi officium
ſuſceperunt, ſermonem paſsim obuium / communemque plerumque ada=
maſſe narrantur. Lycophronis dogmata pauci legunt / quod nec eorum
ſenſus a legentibus poſsit percipi. Heracliti Epheſii ſcripta non
ob aliam cauſam creduntur amiſſa, niſi quod uerbis obſcuris nimis
& Cimmeriis / ut aiunt / tenebris atrioribus / uſus fuerit. Hinc factum
eſt, ut a poſteris / Scotinus / id eſt tenebricoſus fuerit nuncupatus.
Non laudo uel legum, uel rerum aliarum interpretes / quorum ſcripta in=
telligi nequeunt / niſi alios fuerint expoſitores adepti. Epicurum /
qui maximus apud ſuos habitus eſt, pedeſtri ſermone, atque ineru
dito in ſuis ſcriptis uſum fuiſſe cum alii plures, tum Marcus quoque
Cicero teſtis eſt. Plotinus inter poſteros Platonicos longe princeps
ſcripſerat reſpicere bis minime tollerabat, ſed nec etiam ſemel le=
gere, atque percurrere: neque ullam orthographiae diligentiam adhibe=
re / ſoli uidelicet intelligentiae ſtudens. Hanc eandem in ſcribendo
incuriam / nonnulli Ariſtoteli quoque philoſopho aſcribere non
ſunt ueriti. Accedit ad hoc quod diuina illa lex quae per Moyſen dei
ore Iudaeis data eſt / tanta uerborum ſimplicitate conſcripta eſt / ut in ea
nulla facundiae ratio ab authore ipſo intenta eſſe uideatur. Quod enim
omnibus praecipitur obſeruandum / ita tradi debet / ut facile a lectoribus poſ=
ſit percipi, quod praecipitur. Euangelicam praeterea, & Chriſti legem illam ſan=
ctiſſimam / extra quam ſaluari nemo poteſt / nullis uerborum lenociniis
conſtat eſſe conſcriptam. Succurrebat rurſus / quod ea fere omnia / quae
hoc tripartito opere ſcripta ſunt / non niſi noſtratium / uſui futura
erant. Non ab re igitur a me factum iudico / ſi in eo ipſo opere / uer=
bis quibuſdam Pannoniam ipſam noſtram uerius, quam latium redolentibus
uſus fuerim. In his enim rebus (ut Ariſtoteles etiam teſtis eſt) ut plures
loquendum eſt. Haec propter eos dumtaxat dicta uolumus, quibus caete=
ra ſordent omnia / niſi eis fuerit uel Cicero / uel alter quiſpiam nobilium
ſcriptorum interdum uſus. At nobis / in opere hoc noſtro / in quo cum omnia
ad iuſticiae munus explendum: domeſticorumque iurium, ac iudiciorum ra=
tionem referantur, uerbis nudis, atque apertis, & noſtratium cuique obui=
is, ac exepoſitis / fuit utendum. Nec enim facundiam oſtentare, quae ali=
oquin exigua in nobis eſt / ſed publice uſui: pacique, & tranquilita=
ti domeſticae conſulere / fuit propoſitum. Illud obſeruandum curaui /
ne aliquid ab huius inclyti regni tui probatis moribus: & conſue=
tudinibus, regaliumue conſtitutionum tenore, deuium, aut alienum / in
ſcriptis redigeretur, omniumque fides, & authoritas conſtaret. Siquid
uero per memoriae lapſum: aut ingenii tenuitatem praetermiſſum eſt /
maieſtatis tuae clementiae erit benignius ignoſcere, & id totum humanae
imbecilitati, quae nihil omnibus numeris abſolutum parit / aſcribere.
Ego quippe quo ad uitali hac aura perfruar, omnem curam / omne ſtudi=
um: ac omnis cogitatus eo conuertam / ut maieſtatis tuae non modo iuſ=
ſibus, ac mandatis, uerum etiam nutibus, & ſuperciliis obtemperem.
Qui tum demum uotorum ſummam attigiſſe credam, cum ipſius uotis
aliqua ſaltem ex parte ſatiſfeciſſe uidebor.
NOs igitur: qua regnum noſtrum Hun=
gariae praedictum, caetera etiam dominia noſtra / nonminus legibus: & ſtatutis, quam pace, & armis regere,
ac gubernare cupimus / accepto huiuſmodi libello
ſupplicationibuſque praefatorum dominorum praelatorum: ac baronum:
& regni noſtri nobilium / exauditis: & clementer admiſsis, quia
omnia capitula: uniuerſoſque titulos, & articulos in eodem libello
contenta, & conſcriptos, praeſentibuſque litteris noſtris priuilegia=
libus de uerbo ad uerbum ſine diminutione, & augmento aliquali
inſertos / iuſtos, & honeſtos eſſe: ac conſuetudines approbatas: &
iura praetacti regni noſtri Hungariae: partiumque, & regnorum ei=
dem incorporatorum, atque ſubiectorum rite tangere: & concer=
nere / immo mera uerborum expreſſione / illas, & illa complecti
agnouimus / ideo eaſdem, & eadem laudauimus, acceptauimus,
ratificauimus: & approbauimus, atque pro annotatis dominis prae=
latis: & baronibus: uniuerſiſque nobilibus: & proceribus antedicti
regni noſtri Hungariae: partiumque ſibi (ut praefertur) ſubiectarum:
eorumque cunctis ſucceſſoribus, & haeredibus / pro perpetuis le=
gibus: iuribuſque: & conſuetudinibus ualituras: & ualitura / de noſtrae
regiae poteſtatis plenitudine / confirmauimus: immo laudamus,
acceptamus, approbamus, ratificamus: & confirmamus, promit=
tentes illum / in omnibus capitulis, clauſulis: tituliſque: & articulis /
obſeruare, & obſeruari facere praeſentis ſcripti noſtri / patrocinio
mediante. In cuius rei memoriam, firmitatemque perpetuam / prae=
ſentes litteras noſtras priuilegiales / appenſione ſecreti ſigilli no=
ſtri / quo ut rex Hungariae utimur communitas / duximus conce=
dendas. Datum Budae in feſto beatae Eliſabeth uiduae / triceſimo
ſcilicet tercio die diaetae, & conuentionis generalis praenotatae. An=
no domini milleſimo quingenteſimo decimo quarto, regnorum
noſtrorum Hungariae. etc. Anno uigeſimo quinto: Bohemiae ue=
ro quadrageſimo quinto. Reuerendiſsimis, reuerendiſque, in Chri=
ſto patribus / dominis / Thoma tituli ſancti Martini in montibus
ſacro ſanctae Romanae eccleſiae praeſbitero Cardinali, ac Patriar=
cha Conſtantinopolitano, & ſanctae ſedis apoſtolicae de latere le=
gato Strigonienſis. Gregorio de Frangapanibus Colocenſis ac
non illuſtriſsimo ac reuerendiſsimo Ipolito Eſtenſe. de Aragonia
ſanctae ſimiliter Romanae eccleſiae / diacono Cardinale Agrienſi.
Iohanne de Erdewd / electo Zagrabienſi. Franciſco de Warda Tran=
ſiluanenſi. Franciſco de Peren electo Waradienſi. Georgio Quinque
eccleſienſi / Secretario Cancellario noſtro / Petro Beryzlo Weſpri=
mienſi. ſummo Theſaurario noſtro / ac regnorum noſtrorum / Dal=
matiae Croaciae & Sclauoniae / Bano / Iohanne Gozthon: larienſis. La=
diſlao / Zalkano Watienſis. Franciſco de Chahol Chanadienſis. Ste=
pano de Podmanyn / Nittrienſi / Iohanne / Orzag de Gwth Sirimi=
enſi. Michaele Keſerew de Gybarth / Boznenſi. electis / & Briccio de
Egerwara Thininienſi. eccleſiarum Epiſcopis / eccleſias dei felici=
ter gubernantibus. ITEM ſpectabilibus & magnificis / Emerico
de Peren praenotata / comite perpetuo comitatus Abawywarienſi.
praedicti regni noſtri Hungariae Palatino & iudice comanorum
noſtrorum / comite Petro / comite de ſancto Georgio & de Bozyn /
iudice curiae noſtrae / Iohanne de Zapolya comite perpetuo terrae
Scepuſienſi. Waywoda noſtro Tranſsiluanienſi. & comite Siculorum
noſtrorum / ac generale capitaneo noſtro / eodem Iohanne de Za
polya / & Barnaba de Bela / Zewrinienſi. Banis / Stephano de Ba=
thor / comite Themeſienſi. & partium regni noſtri inferiorum / ca=
pitaneo generali / Blaſio de Raſka Thauernicorum / Moyſe Bwz=
lay / de Gergellaka / ianitorum / Iohanne Dragffy de Belthewk /
dapiferorum. Iohanne Banffii de Lyndwa pincernarum / Geor=
gio de Bathor predicta / Agazonum / Michaele de Palocz cubicu=
lariorum noſtrorum regalium magiſtris / & Iohanne de Bornemyza
de Berzencze / comite Poſonienſi. aliiſque complurimis / comitatus
regni noſtri tenentibus & honores.
[P.3.carmina.1] Carmina Hieronymi Balbi doctoris:
praepoſiti Poſoniensis. & ſecretarij
regiae maieſtatis.
Inclyta / quae Scythicis gens prodiit Hungara terris /Nil niſi ſanguinei Martis amabat opus.
Clara quidem bello: partiſque decora triumphis /
Sed non pacificae conſcia legis erat.
Non fora legitimis reſonabant ſparſa tabellis:
Nullaque conſcripti regula iuris erat.
Ius dubie pendens: incertaeque alea litis:
Sparſaque clamoſo iurgia uana foro.
Inde (nefas) patriis eiectus ſedibushaeres
Haeſit, & alterius ſubſtulit alter opes.
Inque pari cauſa / lata eſt ſententia diſpar:
Et modo qui uictor, mox fuit ille reus.
At Stephanus ueterum laudes egreſſus auorum
Attulit optatam prouidus authoropem.
Qui nunc Pannoniae perſcribit iura feroci,
Armaque fulta ſacris legibus eſſe iubet.
Ille aperit regni triplici decreta libello:
Et notat ambiguo iura tuenda foro.
Atque docet mores, longo ſeruauit ab aeuo
Quos Scytha / Caeſareis legibus eſſe pares.
Et quae uix poterant numeroſo codice claudi /
Sedulus in paucas diggerit ipſe notas.
Actio certa patet: certa eſt praeſcriptio rerum:
Et conteſtatae formula litis adeſt.
Quiſque ſuum noſcens / alieno limite cedet
Sponte, nec infirmus praeda potentis erit.
Iuſque, piumque colent placida ſub lege quieti:
Sorte pari cauſas Croeſus, & Irus agent.
Macte animi qui tanta tuis dare commoda noſti
Gentibus, inſignis fama futura tua eſt.
Legifer & ſparte templa Lycurgus habet.
Vtque Solone ſuo dociles laerantur Athenae:
Sic laudes referet Pannonis ora tuas.
Maior erit ſacris qui moenia legibus armat,
Quam qui belligerae congerit artis opes /
Nam licet arma uacent, ſolidi ſtat gloria iuris:
At ſine iure parum / Martia bella iuuant.
[P.3.carmina.2] Benedicti Bekenij ad dominum
ſuum Epigramma.
Hos proprius delectat amor, ſed gloria famaeHos iuuat, at mentis non colit ille bona.
Tu ratus o nimium / nimiumque iterumque beatum /
Cum patriis ſtudeas moribus, atque fide.
Lycurgus ſanxit leges / & commoda gentis
Inachiae, & Siculos perdocet alma Ceres.
At tu probatas multo diſcrimine leges
Congeris, & noſtros patria iura doces.
[P.3.carmina.3] Eiuſdem in Ardelionem: et
Zoium Epigramma.
Si tibi liuor iners urit praecordia tantum /Vt patriis nolis conſuluiſſe bonis.
Vel te dura ſilex genuit: seu torua Megaera:
Vel ſi quid magnus ſaeuius orbis habet.
Si potis eſt iubeo liuentem Zoile linguam
Comprime: uel si non / peſtis acerba uoret.
Poſt cinereſque tuos / frondes quot in arbore cernis,
Plutonis poenas tot tibi regna parent.