Quelle: Karl Freiherr v. Richthofen (Hrsg): Friesische Rechtsquellen. Berlin 1840. Reprint Aalen 1960, S. 248-257.
§. 1. Al eer ick begen tho spreken fon da foertgonghe des gastelika riuchtes, so schaltu al der eerst wyta hweth is riucht, and da onderschedyngha des riuchtes, and hwet deer personan wesa schelleth in da riuchte.
Konkordanzdatei
§.2. Thet riucht is een ewa thrira mynschen, di riuchter, di onspreker and ti sitter, deer in da riuchte sent; oers lyude send under thidum needtreftich in da riuchte, thi orkyn, di redesman, di bysitter, di voerspreka and dy thoharker.
Konkordanzdatei
§. 3. Di is riuchter deer da seka schath, hi wert heten riuchter, hwent hi det riucht deelt, iefta hi hath riuchter om da riuchtuerdiched, hwent hi riuchtuerdich wesa schel. Thrira honda riuchter sender, deth is di ordinarius, and thi legaet, and ti arbytrarius. Dees ordinarii send dees riuchters, deer hebbet da macht des riuchtes fon hym seelm, als da proghesten and presteren and byscopen. Dees legaten send riuchteren deer deth riucht byfelen is fon een orym, als fon da pawes ief fon da pawes ryuchtere. Dees arbytrarii send ryuchteren, deer keren send fan beda egghum, by hiarra ayna wylla. Thria seka [Seite: 307_2] send, deer mon neen riuchter vor wesa enmey, det (is) dyu nature, dyu ewe and di syd. Diu nature is, det een daef mon, iefte stum ief dertin mon, mey neen ryuchter wesa. Det is syd and plegha, det neen frouwe mei richter wesa um hyr onstedich syns wylla. Diu ewe is, een vrbond mon, and een prester der monslachtich is, and een myslawich mon, and een hedenmon, mey neen richter wesa.
Konkordanzdatei
§. 4. Dy onspreker is di ghene, deer an oern on sprect in da ryuchte; dy sitter is di iena, deer on spreizen werth; dit is gastelik recht, det een vrbond mon mei neen onspreker wesa, huant hi heeth neen stal in da riuchte; hor hi, noder syn vorspreka.
Konkordanzdatei
§. 5. Dy is orkyn der da werd foerth brenck in det ryucht; monigherleye wys vrbyuth det gastelika ryucht anne mon orkyn to wesan, and dryft fon da ryuchte; det is forword, det slacht, dyu eelde, dyu fryundscup, det quade hlud, and det loech and dyu tyd. Dy forword is, det een ayn knapa mey neen thiuch wesa, neen wyf mei wesa orkyn in ener haudseka, als ma sprect om thiufta ieft monslachte. Dit is gastelic recht, diu eelde, [Seite: 309_1] det neen kynt mey orkyn wesa. Dit is fon quade hlude, so hwa byruchtiget is mit tiufte, myt monslacht, myt meened, mit morde ief myth dis licum, di mey neen orkyn wesa. Dit is gastelic recht, een erm mon mey neen orkyn wesa, huent det is weninghe, det hyt dwe om goed; and det to vrstonden fon da onhouwyscha gyriga erma, and naet fon alda ermen. Dit is gastelic recht, dat een hedenmon and een myslawych mon, and een Iuda mey neen orkyn wesa. Dy orkyn scal also weel spreka fon da loech, and fon der tyd.
Konkordanzdatei
§. 6. Advocatus is di redesman di da seke myde besprect um bede iefta omb goed. Manichfaelda seka vrbyadet anne mon redesmon tho wesa, det quade hluet, and een ayn knapa, een blynd mon, een kynd, een monyck, and een canonick. Een monick mei wesa redesman myt orlyff sins prelates; al een ryucht ist fon da canonick, and det in hiarra ayne sekum iefta hiarra thziurka. Dit is gastelic recht, det een prester mei wesa neen redesman meer den in fiower sekum, in syner ayner seeck, and syner tziurka, and fon siner sybdeel, als fon brodren sustern newa and nyften, and ermer lyuden, wydua and wesa, and lomer lyuden.
Konkordanzdatei
§.7. Dy bysitter is di gena, deer by da riuchter sit, and deer di ryuchter redes fon fregath, ieef hy seluen naet neet. Di foerspreka is di gena der enis monnis ief monnigher monna word sprect; om mannichfalda seka mucht een mon neen forspreka wesa, als een rydder, ief een frouwe, ief een urbond mon, ief een kynd, ief een thorp.
Konkordanzdatei
§.8. Auditor is di gene deer wrhert sulke wyslike punten, als oerkenscup tho foerstoenden. [Seite: 309_2]
Konkordanzdatei
§. 9. Dit is fon da onbegyn des gastelike riuchtes, hu deen hit se. Aller eerst so schel di ryuchter ladia den den ma on sprect, det is de sitter; and als hi to ryuchte kumpt, so scelma him (iewa) een libel, det is een wtscrift fon der oenspreeck; and nei da libel, so aecht hi een first, hyn to byreden hweder hi playtie, so naet. Als di bereed to eynde is, deer hym iewen is, so scal hi tho da riuchte cuma, dy sitter; and so mei hi this playtis and des riuchte naet ontgaen; so scel hi anderdia da oenspreker, det hat lis contestata, and is het in da riuchte een vrgaderynghe des oensprekers and des sitters. Als diu spreke gadir kemen is in det riucht, so schel di oenspreker and ty sitter ayder anne eth swera, hwetsa di riuchter fregat fon der seke der hya umme playtiet, det hia da werd foert brenghe and neen leyn by hiarra witam, al hyr schellet da egghen foert brengha da orkenschup. Al hyr ney hiarra breef tho bywisen and tho gien hierra spreke. Al hyr ney schelma der orkenna spreka hera in da ryuchte on beda eggha ondwordie fon der seka, der hia vmme playtiath. Als dit al gadder deen is, and di riuchter da seeck wrsteen heth tha punte der seke tho scheden, so schal di ryuchter da sentencie and det ordel dela. Is det ordel onryucht, so mey di iena byropa der onriucht scheet. Dit is di wertgonch and dyu iowynghe des gastelika riuchtes, als hyr ney screuen is: aller erst di riuchter ladeth den sitter; al deer ney iewe hi det libellum; al der ney syn fyrst fon der onspreke; and als da spreka tho gadir kemen send, ant da eeth den, and dees orkenschyp der ney, and da festigat; and epenberynghe der orkynna, al der det playth; al deer ney diu sentencie; is diu [Seite: 310_1] sentencie quaet, diu beropinghe fulgeth al der ney.
Konkordanzdatei
§. 10. Aller eerst schella wy syaen det riucht fon der ladyngha. Dyu ladynghe is een thwongh enes mynsches to da ryuchte, and is een beghyn der seke; det ney da gastelika ryucht dyu seke bygunnen is. Dit is gastlic recht, ief een man ladeth werth fon een ryuchter, and di mon deer denne ladet is to da ryucht, [and hi] faer den under een oer ryucht; so schal hi allyc wel blywa under den riuchter, deer hym ladet heeth. Nu schaltu wyta det dyu citatio is diu laynghe, and is thryra honda wys, and ellick heth xiv degan; ief een oeder der beter is, diu hath peremptoria det is begrypelick, and aldus wert di sitter begripelike ladet.
Konkordanzdatei
§. 11. Dit is gastlik riucht, det di ryuchter des pauses, det is di legatus, and di riuchter deer det riucht heth fon des pauses ryuchter als fon da legaet, da schelleth scriwa in hiarra citatio, det (is) in tha breue der ladyngha, da materie des pauses brewe iefta des riuchters, der him det riucht befelen heth, ney da forma deer det breef in halt:
Iohannes bi der nede godes progest in da Loghe, befelen riuchter fon usa hera da pause, her Sybold kercher tho Wyrdum sillichede in gode. Ick untfeen da breef uses hera des pauses in al duscher werd: Gregorius een knapa der knapena godis, use liawe sune [Seite: 310_2] thi progest to Ameda, seliche and pauslike benedynghe. Foer ws is ekemen clagian Peter fon Maienhof, thet B. and L. and oers presteren and leyen fon Astedel, thet hia Peter fon Maien scheldich send and wold dwe in syne gode; al der umme byfele ick di myth der pausliker macht, thet du da egghen to gader ladie and hiarra seka vrstand and wrhere sonder byropyngha, and det thuse schede; and do deer thu walt, and byfelth hymmen by da bonne, thet hia det festelike halde da thiuch der al der tho nometh send, ief hia da werde nelle nawet foert brengha, and hia det lete umme friundschup ief umbe haet, umbe (nyd ief umbe anxt), iefta dettu hia thwynghe by da bonne, det hia da werd forth brenghe. Vt iewen ty Rume. By der selwa macht byfelc icti, det thu da selwa B. and L. tofara ws ladie op den friendei efter Pynxten to Amada onna Burman tho Wirdum tho ryuchte and werde. Wt iewen tho Ameda.
Konkordanzdatei
§. 12. Al hyr ney schaltu wyta, det thi ryuchter nanne mon ladia mey neer scal, in der tyd deer urbeden is; and send thria tyda, det send hochtida, and diu arn, diu roscha tyd. Da hachtida, deer set send in da era godes and siner helghen, det is de sunnendei, alle aposteldeghar, and oers alle helga deghar, der ma fireth; in disse hachtidum so ne mey di riuchter naet ladia, ner riuchta, [Seite: 311_1] neen ordel dela, al ist by wylla by beda egghum. Dyu onlediga tyd, deer set is um da needdrefth derra lyudena, det is diu hachtyd, diu korntyd. Diu roscha tyd is, als een londis hera sprect, hi se op den dei bern, ief det him se een kynd bern, ief hi hebbe den sy wonnen wr syn fianden; disse tyd haltma nu naet.
Konkordanzdatei
§. 13. Dit is gastlic riucht, thi sitter se ladeth fond a riuchter, hi cume ief hi cume naet, kumtter naet and hi wrsma det ryucht, so schel di riuchter him tho bonne dwaen, and scrywa in syn breef fon hwam hi det riucht hebbe, hwer fon da pawese, sa fon des pauses riuchter, sa fon hwam; and scriwa huer vm hyn ladet hebbe, and hine tho bonne dwe.
Konkordanzdatei
§. 14. Dit is gastelic riucht, kumtti sytter naet, and mey hine untsceldigia itta nesta dey, so unscheldighia hi hine; and du schalt wita hwet dyu onscheldyngha se. Diu onscheldingha is twyra honda wys, deer thi sitter hyn myde unscheldigia mei. Diu erste diu hat dilatoria, det is untemelick, hwent al deer by werth dyu seke vn teyn. Det is untemelick als di sitter sprect toienes den riuchter, under tidum toienes det riucht, under tidum toienes den onspreker ief syn foerspreka, iefta toienist da tyd der hi uppa ladit is.
Konkordanzdatei
§. 15. Dit is gastelic riucht, det di sitter mei spreka thoienes den riuchter, and queda aldus: [Seite: 311_2] Hera, y mughen myn riuchter naet wesa, y send ayn; iefta al der vmme det iu een quaet hlued wr geeth; ief y send in da bonne; iefta y send my wrsmalich, hwant y myn fiand send; iefta al deer umme det y myn wyrseka bisibbeth sent.
Konkordanzdatei
§. 16. Dit is gastlic riucht, det di sytter mei spreka toienis dine onspreker and queda: hi ne mei mi naet on spreka, hwent hi is in da bonne, hi enheth neen stemma in da riuchte.
Konkordanzdatei
§. 17. Also mey spreka di sitter toienis thine foerspreka this onsprekers. Dit is gastlic riucht, detti mey spreka toienis syn riuchter and queda: Hera, y mughen my naet laya, hwent ick hera under iu riucht naet, ick byn onder da riucht fon Wtracht and fan Colne. Dis onscheldingha doech toienes den byscop and dine progest, mer thoienes den pawes so isse naet, hwant di pauwes mei laya wt alla riuchtin.
Konkordanzdatei
§. 18. Dit is gastlic riucht, detti sitter spreka schel fontter tyd, and (queda): Riuchter, men mey mi naet laya in dyr tyd, hwant dit riucht rest nu; al der umme riuchter aschie ic myne kostfellinga fon hym.
Konkordanzdatei
§. 19. Diu letere unscheldynghe is diu hat peremptoria, det is bygriplich; and di sitter da biprogia, sa wr wint hi thine onspreker to lycker wys. And spreke thi sitter to da onspreker: Du fregest to my tyaen merck, and du hestes my al voriewen; iefta: Du hest my [Seite: 312_1] untheten, dettu nawet op my schalt spreka um dit goed; als dit biprogat is, so scel di sitter fri wesa fon da riuchte, and di oenspreker ewelic to swigiane.
Konkordanzdatei
§. 20. Dit is gastlic riucht, ief di sitter ladet is, and kumto da riuchte, and mei thisse foer (scriuen) unscheldingha nout hebba ief bewisa, so schel hi anderdia da onspreker.
Konkordanzdatei
§. 21. Dit is gastlic riucht, det ma da sittere epenberia scel da onspreke fon da onsprekere, and so schalma him iewe een libellum fon dir onspreeck, als det gastelike riucht seyth. Soe aech hi first xx degan, der hi hine birede, hor hi in da riuchte stonde, so hi hym bekanne.
Konkordanzdatei
§. 22. De libello convencionali. Nu schaltu wita, hwet is det libel, and hu met ieva scel, and hu meth dichta schal. Libellum is een scryfte der onspreke, and scel oen wesa thi riuchter and thi noma des riuchters, and thi noma des oensprekers, and det goed der ma vmbe sprect, and scel aldus edicht wesa: Hera riuchter, ic Peter fon da Loghe, ick hebbe leend Paulo in da Loge c. merka goldis bi der tyd tho bitaliane etc. — Nu schaltu wita, det dit libellum der onspreke hat al deer umme een libel, hwent di sitter weert deer myde oen spreken ief vr wonnen fon da onspreker; and thi onspreker schel en libel da riuchter iewa, and thi riuchter da sitter.
Konkordanzdatei
§. 23. Als det libel iewen is dees sitter, so scel di riuchter iewa da sitter ferst tho byreden, hwer hi in da riuchte stonde, ief fon da playte schede. And schelleth aec wita, det dit libel naet diunck schel wesa; and wer hit dyunck, so fregia di sitter, det ma him claria det libel; to liker wys ief ti onspreker aschet fon da sittere xx merc, soe hi da sittere [Seite: 312_2] bywisa, hu deen ield iefta mente det hit se. Item de onspreker fregie anne ecker londis ief oers hwet, so sprect di sitter, hocker is di ecker londes, iefta hweer leit hit. Item so schel di onspreker bywisa, hweer omme hi thine ecker, ief det ield, ief det hws on spreke, hwer hi myth wald byhalde, soe hwer omme hyn on spreke.
Konkordanzdatei
§. 24. Als umb kemen is diu tyd fon da bireed des libelli, so scelleth kumma da egghen, di onspreker and di sitter, to da riuchte; and di sitter scel onderdia da libello, and queda aldus: Ryuchter hera, der hi my umbe oen sprecht, det bykan ic him; iefta: Ic byseket. Aldus dene bekannynghe iefta bysekynge, det is beghyn des playtes, and hat contestacio litis tofara da riuchte. By der claghe des oensprekers, and by da antworde des sitters, so bigent det playth, als di onspreker fregat, and di sitter besecht.
Konkordanzdatei
§. 25. Dit is geistlic riucht, det al da oentamen, der hyr tofara scriuen send, da schel di sitter nyma, eer hi ontwardie da onspreker, and sunderlinghe eerst thogenis den riuchter eer da antwerde; and wel hi spreka toienis thine onspreker iefta den forspreker, ief togenist da commissio iefta oers breef, det schel hi dwaen eer da antworde; and wel hi wider spreka op thin onspreker, eer da antworde, ners mei hi naet spreka eer diu ara seek schat is, and so schel hi iewe det libel fon synre spreke.
Konkordanzdatei
§. 26. De iuramento calumnie. Als dit plait aldus begunnen is, so schel di oenspreker and thi sitter ayder anne eth swera, det is di eeth der werde, and is al deer umbe set, del di oenspreker naet meer spreka skel, den diu [Seite: 313_1]